Bağışıklık Sistemi Nedir? (İmmün Sistem)

95 / 100

Bağışıklık sistemi diğer adıyla immün sistem nasıl çalışır, fonksiyonları nelerdir noktasında pratik bilgiler vereceğim. Özel hücreler, proteinler, dokular ve organlardan oluşan sistem; insanları her gün mikrop ve mikroorganizmalara karşı korur. Çoğu durumda, insanları sağlıklı tutmak ve enfeksiyonları önlemek için harika bir iş çıkarır. Ancak bazen bağışıklık sistemiyle ilgili sorunlar hastalık ve enfeksiyonlara yol açabilir.

Sağlık Bilgisi İçeriği

Bağışıklık Sistemi Nedir? (İmmün Sistem)

Bağışıklık sistemi, vücudun bulaşıcı organizmalara ve diğer istilacılara karşı savunmasıdır. Bağışıklık sistemi vücut sistemlerini istila eden ve hastalığa neden olan organizmalara ve maddelere saldırır. Vücudu korumak için birlikte çalışan bir hücre, doku ve organ ağından oluşur. İlgili önemli hücrelerden biri, hastalığa neden olan organizmaları veya maddeleri bulmak ve yok etmek için bir araya gelen iki temel tipte gelen lökositler olarak da adlandırılan beyaz kan hücreleridir.

Lökositler, timüs, dalak ve kemik iliği dahil olmak üzere vücutta birçok yerde üretilir veya depolanır. Bu nedenle lenfoid organlar olarak adlandırılırlar. Ayrıca lökositleri barındıran, başlıca lenf bezleri olarak vücutta lenfoid doku kümeleri vardır. Lökositler vücutta organlar ve düğümler arasında lenfatik damarlar ve kan damarları yoluyla dolaşırlar. Bu şekilde, bağışıklık sistemi vücudu mikroplara veya sorunlara neden olabilecek maddelere karşı izlemek için koordineli bir şekilde çalışır.

İki temel lökosit türü

a. Fagositler, istilacı organizmaları çiğneyen hücreler
b. Lenfositler, vücudun önceki istilacıları hatırlamasını ve tanımasını sağlayan ve vücudun onları yok etmesine yardımcı olan hücreler.

Farklı hücrelerin bir kısmı fagositler olarak kabul edilir. En yaygın tip, öncelikle bakterilere karşı savaşan nötrofildir. Doktorlar bakteriyel bir enfeksiyon hakkında endişeleniyorsa, bir hastanın enfeksiyon tarafından tetiklenen artan sayıda nötrofil olup olmadığını görmek için kan testi isteyebilirler. Diğer fagosit türlerinin, vücudun belirli bir istilacıya uygun şekilde tepki vermesini sağlamak için kendi işleri vardır.

İki tür lenfosit, B lenfositleri ve T lenfositleridir. Lenfositler kemik iliğinde başlar, ya orada kalırlar ve B hücrelerine olgunlaşırlar ya da T hücrelerine olgunlaştıkları timus bezine giderler.

B lenfositleri ve T lenfositleri ayrı fonksiyonlara sahiptir:

B lenfositleri vücudun askeri istihbarat sistemi gibidir, hedeflerini ararlar ve bunlara kilitlenmeleri için savunma gönderirler. T hücreleri askerler gibidir, işgalcileri istihbarat sisteminin belirlediği tahrip eder.

Bağışıklık Sistemi Nasıl Çalışır?

Antijenler (vücudu istila eden yabancı maddeler) tespit edildiğinde, onları tanımak ve cevap vermek için birkaç hücre tipi birlikte çalışır. Bu hücreler B lenfositlerini spesifik antijenlere kilitlenen özel proteinler olan antikorlar üretmek için tetikler. Bir kez üretildiğinde, bu antikorlar bir kişinin vücudunda kalır, böylece bağışıklık sistemi tekrar bu antijene rastlarsa, antikorlar zaten işlerini yapmak için oradadır. Yani eğer birileri suçiçeği gibi belirli bir hastalıkla hastalanırsa, o kişi ondan genellikle tekrar rahatsız olmaz.

Bu aynı zamanda bağışıklık kazandırmaların bazı hastalıkları nasıl önlediğini de gösterir. Bir bağışıklık kazandırma, vücuda bir insanı hasta etmeyecek şekilde bir antijeni sokar, ancak vücudun daha sonra bu özel hastalığı üreten madde veya mikrop tarafından kişiyi gelecekteki saldırısından koruyacak antikorlar üretmesini sağlar.

Antikorlar bir antijeni tanıyıp üzerine kilitleyebilse de, yardım almadan onu yok edemezler. Bu, enfekte olmuş veya bir şekilde değiştirilmiş antikorlar veya hücreler tarafından etiketlenen antijenleri tahrip eden sistemin bir parçası olan T hücrelerinin işidir. (Bazı T hücrelerine aslında “öldürücü hücreler” denir.) T hücreleri, diğer hücrelere de (fagositler gibi) işlerini yapmaları için sinyal gönderilmesine yardım eder.

Antikorlar ayrıca farklı organizmalar tarafından üretilen toksinleri (zehirli veya zararlı maddeler) nötralize edebilir. Son olarak antikorlar, aynı zamanda bağışıklık sisteminin bir parçası olan kompleman (tamamlayıcı) olarak adlandırılan bir protein grubunu aktive edebilir. Kompleman; bakteri, virüs veya enfekte olmuş hücrelerin öldürülmesine yardımcı olur. Bu özel hücrelerin tümü ve bağışıklık sisteminin parçaları, vücuda hastalıklara karşı koruma sağlar. Bu korumaya bağışıklık denir.

İmmünite Nedir?

İnsanlarda üç tür bağışıklık vardır – doğuştan gelen, adaptif ve pasif:

Doğal Bağışıklık

Herkes doğuştan gelen (veya doğal) bir dokunulmazlık, bir tür genel koruma ile doğar. Diğer türleri etkileyen mikropların çoğu bize zarar vermez. Örneğin, kedilerde lösemiye neden olan veya köpeklerde distemper’e neden olan virüsler insanları etkilemez. Doğal bağışıklık her iki şekilde de işe yarar çünkü HIV / AIDS’e neden olan virüs gibi insanları hasta eden bazı virüsler kedileri veya köpekleri hasta etmez.

Doğal immünite, aynı zamanda, hastalıkların vücuda girmesini önleyen ilk savunma hattı olan deri ve mukoza membranları (burun, boğaz ve gastrointestinal sisteme gidenler gibi) gibi vücudun dış bariyerlerini içerir. Bu dış savunma duvarı kırılırsa (bir kesikte olduğu gibi), cilt çabuk iyileşmeye çalışır ve cilt üzerindeki özel bağışıklık hücreleri istilacı mikroplara saldırır.

Adaptif Bağışıklık

İkinci tür koruma, yaşamımız boyunca gelişen uyarlanabilir (veya aktif) bağışıklıktır. Adaptif bağışıklık, lenfositleri içerir ve insanlar hastalıklara maruz kaldıklarında veya aşılama yoluyla hastalıklara karşı bağışıklık kazandıkça gelişir.

Pasif Bağışıklık

Pasif bağışıklık, başka bir kaynaktan “ödünç alınır” ve kısa bir süre sürer. Örneğin, bir anne sütünde bulunan antikorlar, bebeğe, annenin maruz kaldığı hastalıklara geçici olarak bağışıklık kazandırır. Bu, bebeğin çocukluğun ilk yıllarında enfeksiyona karşı korunmasına yardımcı olabilir.

Herkesin bağışıklık sistemi farklıdır. Bazı insanlar hiçbir zaman enfeksiyon kapmaz gibi gözükse de diğerleri sürekli hasta görünür. İnsanlar yaşlandıkça, bağışıklık sistemi gittikçe daha fazla insanla temas ettikçe genellikle daha fazla mikroplara karşı bağışıklık kazanırlar. Bu nedenle yetişkinler ve gençler, çocuklardan daha az üşütme eğilimindedir – vücutları soğuğa neden olan birçok virüsü tanımayı ve derhal saldırmayı öğrenmiştir.

Bağışıklık Sistemi Hastalıkları Nelerdir?

Bağışıklık sisteminin bozuklukları dört ana kategoriye ayrılır:

a. İmmün yetmezlik bozuklukları (birincil veya edinilmiş)
b. Otoimmün hastalıklar (vücudun kendi bağışıklık sisteminin, yabancı doku olarak kendi dokusuna saldırdığı)
c. Alerjik bozukluklar (bağışıklık sisteminin bir antijene cevaben aşırı tepki gösterdiği)
d. Bağışıklık sistemi kanserleri

İmmün Yetmezlik Bozuklukları

İmmün yetmezlikler, bağışıklık sisteminin bir parçası eksik olduğunda veya düzgün çalışmadığında meydana gelir. Bazı insanlar bir immün yetmezlikle (birincil immün yetmezlik olarak da bilinir) doğarlar, ancak düzensizlik belirtileri daha sonra yaşamda görünmeyebilir. İmmün yetmezlikler ayrıca enfeksiyon yoluyla edinilebilir veya ilaçlar tarafından üretilebilir (bunlara bazen ikincil immün yetmezlikler de denir).

İmmün yetmezlikler; B lenfositleri, T lenfositleri veya fagositleri etkileyebilir.

Çocukları ve gençleri etkileyebilecek birincil immün yetmezliklere örnekler:

a. IgA eksikliği en sık görülen immün yetmezlik bozukluğudur. IgA öncelikle tükürükte ve vücuda girişleri korumaya yardımcı olan diğer vücut sıvılarında bulunan bir immünoglobulindir. IgA eksikliği, vücudun yeterince IgA antikoru üretmediği bir hastalıktır. IgA eksikliği olan kişilerde alerjiler veya daha fazla soğuk algınlığı ve diğer solunum yolu enfeksiyonları vardır, ancak bu durum genellikle ağır değildir.

b. Şiddetli kombine immün yetmezlik (SCID, Severe combined immunodeficiency) mikropsuz bir plastik balonda yaşayan SCID’li bir Teksaslı çocuktan sonra “kabarcık çocuk hastalığı” olarak da bilinir. SCID, hem B hem de T lenfosit eksikliği nedeniyle ortaya çıkan ve enfeksiyonlarla savaşmayı neredeyse imkansız kılan ciddi bir bağışıklık sistemi bozukluğudur.

c. Çocukların timus bezi olmadan doğdukları bir doğum kusuru olan DiGeorge sendromu (timus displazisi) , primer T-lenfosit hastalığının bir örneğidir. Timus bezi, T lenfositlerin normal olarak olgunlaştığı yerdir.

d. Chediak-Higashi sendromu ve kronik granülomatöz hastalık (CGD), nötrofillerin normal olarak fagositler olarak işlev görmemesini gerektirir.

Edinilmiş (veya ikincil) immün yetmezlikler genellikle bir hastalığa yakalandıktan sonra gelişir, bununla birlikte yetersiz beslenme, yanma veya diğer tıbbi sorunların bir sonucu olabilirler. Bazı ilaçlar ayrıca bağışıklık sisteminin işleyişinde sorunlara neden olabilir.

Kazanılmış (İkincil) İmmün Yetmezlikler

a. HIV (insan immün yetmezlik virüsü) enfeksiyonu / AIDS (edinilmiş immün yetmezlik sendromu), immün sistemi yavaş ve istikrarlı bir şekilde yok eden bir hastalıktır. HIV, T yardımcı hücreleri olarak adlandırılan bazı lenfosit türlerini yok eden bir virüs tarafından kaynaklanır. T yardımcı hücreleri olmadan, bağışıklık sistemi vücudu normalde zararsız organizmalara karşı koruyamaz, bu da AIDS’li insanlarda hayatı tehdit edici enfeksiyonlara neden olabilir. Yeni doğanlar uterusta, doğum sürecinde veya emzirme döneminde annelerinden HIV enfeksiyonu alabilir. İnsanlar, enfekte bir kişiyle korunmasız cinsel ilişkiye girerek veya ilaçlar, steroidler veya dövmeler için kontamine iğneler paylaşarak HIV enfeksiyonu geçirebilir.

b. İlacın neden olduğu immün yetmezlikler. Bazı ilaçlar bağışıklık sistemini baskılar. Örneğin, kanser için kemoterapi tedavisinin sakıncalarından biri, sadece kanser hücrelerine değil, kemik iliğinde ve bağışıklık sisteminin diğer kısımlarında bulunanlar da dahil olmak üzere, hızlı büyüyen diğer sağlıklı hücrelere de saldırmasıdır. Ek olarak, otoimmün bozuklukları olan veya organ nakli olan kişilerin, immün sistemi baskılayıcı ilaçlar alması gerekebilir; bu, immün sistemin enfeksiyonlarla savaşma yeteneğini azaltabilir ve ikincil immün yetmezliğe neden olabilir.

Otoimmün Bozukluklar

Otoimmün hastalıklarda, bağışıklık sistemi yanlışlıkla vücudun sağlıklı organlarına ve dokularına yabancı istilacıymış gibi saldırır.

Otoimmün hastalıklar:

Lupus: Kas ve eklem ağrıları ve iltihapları ile giden kronik bir hastalık (anormal immün yanıt aynı zamanda böbreklere ve diğer organlara atakları da içerebilir)

Juvenil idiyopatik artrit: Vücudun bağışıklık sisteminin belirli vücut parçaları (diz, el ve ayak eklemleri gibi) yabancı doku gibi davrandığı ve bunlara saldırdığı bir hastalık.

Skleroderma: Cilt, eklem ve iç organların iltihaplanmasına ve hasar görmesine yol açabilen kronik bir otoimmün hastalık

Ankilozan spondilit: Omurga ve eklemlerin iltihaplanmasını içeren, sertlik ve ağrıya neden olan bir hastalık.

Juvenil dermatomiyozit: İltihaplanma, cilt ve kasların hasar görmesi ile belirgin bir hastalık

Alerjik Bozukluklar

Alerjik bozukluklar, bağışıklık sistemi ortamdaki antijenlere maruz kalmaya aşırı tepki verdiğinde meydana gelir. Bu tür saldırıları tetikleyen maddelere alerjenler denir. Bağışıklık tepkisi şişlik, sulu gözler ve hapşırma gibi semptomlara ve hatta anafilaksi denilen hayatı tehdit edici bir reaksiyona neden olabilir. Antihistaminikler adı verilen ilaçlar çoğu semptomu hafifletebilir.

Alerjik bozukluklar şunları içerir

a. Solunum problemlerine neden olabilen bir solunum sistemi hastalığı olan astım, sıklıkla akciğerlerin alerjik bir tepkisini içerir. Akciğerler bazı alerjenlere (polen, küf, hayvan kepeği veya toz akarları gibi) karşı aşırı hassassa solunum tüpleri daralabilir ve şişebilir ve bu da kişinin nefes almasını zorlaştırabilir.

b. Egzama, atopik dermatit olarak da bilinen kaşıntılı bir döküntüdür. Her ne kadar zorunlu bir alerjik reaksiyondan kaynaklanmasa da, egzama sıklıkla alerjisi olan, saman nezlesi veya astımı olan veya bu durumların aile öyküsü olan çocuklarda ve gençlerde olur.

c. Çeşitli tiplerdeki alerjiler çocukları ve gençleri etkileyebilir. Çevresel alerjiler (örneğin toz akarlarına), mevsimsel alerjiler (saman nezlesi gibi), ilaç alerjileri (belirli ilaçlara verilen reaksiyonlar), gıda alerjileri (fındık gibi) ve toksinlere alerjiler (arı sokmaları) insanların alerji olarak adlandırdığı genel şartlardır.

İmmün Sistem Kanserleri

Kanser, hücreler kontrolden çıktığında meydana gelir. Bu bağışıklık sisteminin hücrelerini içerebilir. Anormal lökosit büyümesini içeren lösemi en sık görülen çocukluk kanseridir. Lenfoma, lenfoid dokuları içerir ve ayrıca en yaygın çocukluk kanserlerinden biridir. Mevcut tedavilerle, çocuklarda ve gençlerde her iki kanser türünün çoğu tedavi edilebilir.

Bağışıklık sistemi bozuklukları genellikle önlenemese de, çocuğunuzun durumu hakkında bilgi sahibi olarak ve doktorunuzla yakın çalışarak, çocuğunuzun bağışıklık sisteminin daha güçlü kalmasına ve hastalıklarla savaşmasına yardımcı olabilirsiniz.

Referanslar:

Sağlık Bilgisi Paylaş !