Diş Eti Kanamaları: Diş Eti Kanamasının 9 Nedeni Ve Tedavisi

Diş eti kanaması, ağız sağlığı problemleri arasında sıkça karşılaşılan ancak genellikle ihmal edilen bir durumdur. Pek çok kişi, diş fırçalama veya diş ipi kullanımı sırasında meydana gelen kanamaları ciddiye almaz. Ancak, diş eti kanaması, genellikle altta yatan daha ciddi sağlık sorunlarının bir göstergesidir ve mutlaka dikkate alınmalıdır. Diş eti hastalıklarının erken belirtileri arasında yer alan bu durum, tedavi edilmediği takdirde diş kaybına ve diğer sistemik sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu yazıda, diş eti kanamasının nedenleri, önleme yöntemleri ve tedavi yaklaşımları ayrıntılı bir şekilde ele alınacaktır.

Diş Eti Kanamaları: Diş Eti Kanamasının 9 Nedeni Ve Tedavisi

Diş eti kanaması, çoğunlukla diş eti iltihabı (gingivitis) ya da daha ileri seviyede periodontitis ile ilişkilendirilir. Bununla birlikte, bazı durumlarda sistemik hastalıklar, vitamin eksiklikleri ya da hormonal değişiklikler de diş eti kanamasına neden olabilir. Örneğin, hamilelik, diyabet veya kanama bozuklukları, bu tür sorunların ortaya çıkmasını tetikleyebilir. Diş eti kanamasının süresi ve sıklığı, problemin ciddiyetine dair ipuçları verir ve kişinin bir diş hekimine görünmesini gerektirebilir.

Ayrıca, diş eti kanamasının, ağız hijyeninin yeterince sağlanamamasıyla doğrudan ilişkili olduğu da unutulmamalıdır. Yanlış diş fırçalama teknikleri, diş ipinin yanlış kullanımı veya yetersiz temizlik, diş etlerinde tahrişe ve kanamaya yol açabilir. Bunun yanı sıra, bazı kişilerde ağız florasının dengesi bozulduğunda, plak birikimi artar ve bu durum da diş eti kanamalarını tetikler. Erken müdahale edilmezse, bu sorun daha ciddi komplikasyonlara dönüşebilir.

Diş eti kanamalarını önlemek için alınabilecek basit önlemler ve tedavi yöntemleri, bu sorunun üstesinden gelmede önemli bir rol oynar. Bu makale, yalnızca diş eti kanamalarının nedenlerini açıklamakla kalmayacak, aynı zamanda etkili önleme ve tedavi yollarını da ayrıntılı bir şekilde ele alacaktır. Hem bireylerin kendi ağız hijyenine yönelik yapabilecekleri hem de diş hekimlerinin sunduğu profesyonel yaklaşımlar bu kapsamda değerlendirilecektir.

Diş Eti Kanaması Nedenleri

Diş eti kanaması, farklı nedenlerle ortaya çıkabilen karmaşık bir sağlık sorunudur. Bu bölümde, diş eti kanamasına yol açan ana nedenler detaylı bir şekilde ele alınacaktır. Hem ağız sağlığıyla doğrudan ilişkili hem de sistemik faktörlerden kaynaklanan diş eti kanamaları, genellikle birden fazla etkene bağlı olarak gelişir.

1. Yetersiz Ağız Hijyeni

Diş eti kanamasının en yaygın nedeni, ağız hijyenine yeterince özen göstermemekten kaynaklanır. Yetersiz fırçalama, diş ipi kullanmama ve düzenli diş hekimi kontrollerine gitmeme, ağız içinde plak birikimine yol açar. Plak, dişlerin üzerinde biriken bakteriyel bir film tabakasıdır. Bu bakteriler, diş etlerinde inflamasyona (gingivitis) neden olabilir ve kanamayı tetikleyebilir. İleri aşamalarda, bu plaklar sertleşerek tartar (diş taşı) haline gelir ve bu durum diş etlerinin sağlığını daha da kötüleştirir.

Plak birikiminin başlıca nedenleri:

• Yanlış ya da eksik diş fırçalama teknikleri
• Ağız içindeki dar alanların yeterince temizlenememesi
• Diş ipi ya da ağız gargarası kullanımının ihmal edilmesi

Yetersiz ağız hijyeni, genellikle fark edilmeden ilerler ve diş eti hastalıklarının başlangıcını oluşturur.

2. Gingivitis (Diş Eti İltihabı)

Gingivitis, diş etlerinin iltihaplanması anlamına gelir ve diş eti kanamasının ilk aşamasıdır. Plak birikimi nedeniyle diş etlerinde oluşan iltihap, dokuların hassasiyetini artırır. Bu durum, diş fırçalarken veya diş ipi kullanırken kanamaya yol açabilir. Gingivitis genellikle şu belirtilerle kendini gösterir:

• Diş etlerinde kızarıklık ve şişlik
• Hassasiyet
• Fırçalama sırasında hafif kanamalar

Tedavi edilmediği takdirde, gingivitis daha ciddi bir diş eti hastalığı olan periodontitise dönüşebilir.

3. Periodontitis

Periodontitis, diş eti iltihabının ileri bir aşamasıdır ve diş kaybına kadar ilerleyebilen ciddi bir hastalıktır. Gingivitisten farklı olarak, periodontitis yalnızca diş etlerini değil, dişleri destekleyen kemik ve bağ dokularını da etkiler. Diş etleri, dişlerden uzaklaşarak “cep” adı verilen boşluklar oluşturur. Bu cepler bakteriler için bir üreme alanı haline gelir ve enfeksiyonun yayılmasına yol açar.

Periodontitisin sonuçları:

• Diş etlerinde sürekli kanama
• Dişlerde gevşeme veya sallanma
• Kötü ağız kokusu
• Dişlerin destek dokularında geri dönüşü olmayan hasar

Diş eti kanamasının sürekliyse, bu durum genellikle periodontitise işaret eder ve mutlaka profesyonel tedavi gerektirir.

4. Hormonal Değişiklikler

Hormonal değişiklikler, diş etlerinin daha hassas ve kanamaya yatkın hale gelmesine neden olabilir. Bu durum, özellikle kadınlarda belirgin bir şekilde görülür. Hormonal dalgalanmalar, diş etlerindeki kan dolaşımını artırarak hassasiyeti ve inflamasyonu tetikleyebilir.

Hormonal değişikliklerin diş eti kanamasına etkili olduğu dönemler:

• Hamilelik: Gebelik döneminde progesteron ve östrojen seviyelerindeki artış, diş eti dokularını daha savunmasız hale getirir. “Hamilelik gingiviti” olarak adlandırılan bu durum, genellikle ikinci ve üçüncü trimesterde yaygındır.
• Adet Dönemi: Menstrüasyon öncesi hormonal dalgalanmalar, bazı kadınlarda diş eti kanamalarını artırabilir.
• Menopoz: Menopoz sırasında hormonal değişiklikler, ağız kuruluğu ve diş eti dokularında incelmeye yol açarak kanama riskini artırabilir.

5. Vitamin Eksiklikleri

Vitamin eksiklikleri, diş eti sağlığını olumsuz etkileyen önemli bir faktördür. Özellikle C vitamini ve K vitamini eksikliği, diş eti dokularının zayıflamasına ve kanamaların artmasına yol açabilir.

• C Vitamini Eksikliği (Skorbüt): C vitamini, bağışıklık sistemini güçlendirir ve diş eti dokularının sağlıklı kalmasına yardımcı olur. Bu vitaminin eksikliği, diş etlerinin kolayca tahriş olmasına ve kanamasına neden olabilir. Tarihte, uzun deniz yolculuklarında C vitamini eksikliği nedeniyle diş kaybı ve kanamalar yaygın olarak görülmüştür.
• K Vitamini Eksikliği: K vitamini, kanın pıhtılaşmasını sağlar. Bu vitaminin eksikliğinde, diş etleri dahil vücudun herhangi bir yerinde kanama riski artar.

6. Sistemik Hastalıklar

Bazı sistemik hastalıklar, diş eti kanamasının arkasındaki temel neden olabilir. Bu hastalıklar genellikle bağışıklık sistemi üzerinde etkili olduğundan, diş etlerini enfeksiyonlara karşı savunmasız hale getirir.

• Diyabet:
  Diyabet, bağışıklık sistemini zayıflatarak diş eti enfeksiyonlarına yatkınlık yaratır. Diyabetli bireylerde periodontal hastalık riski yüksektir ve diş eti kanaması yaygın olarak görülür.
• Kan Hastalıkları:
  Lösemi gibi kan hastalıkları, diş etlerinde olağan dışı kanamalara neden olabilir. Bu hastalıklarda, diş eti dokularında enfeksiyon riski artar.
• Otoimmün Hastalıklar:
  Lupus, Sjögren sendromu gibi bağışıklık sistemi hastalıkları, diş etlerinde inflamasyonu tetikleyebilir.

7. İlaç Kullanımı

Bazı ilaçlar, diş eti kanamasına neden olabilecek yan etkilere sahiptir. Özellikle kan sulandırıcı ilaçlar, diş etlerindeki kanama eğilimini artırabilir. Diğer yandan, bazı ilaçlar ağız kuruluğuna neden olarak ağız florasını bozabilir ve plak birikimine zemin hazırlayabilir.

• Kan Sulandırıcılar (Antikoagülanlar):
  Aspirin, warfarin ve heparin gibi ilaçlar, diş etlerindeki kanama riskini artırabilir.
• Antihipertansif İlaçlar:
  Yüksek tansiyon tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar, ağızda kuruluğa yol açarak diş eti hastalıklarına katkıda bulunabilir.

8. Sigara Kullanımı

Sigara, ağız sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratan en önemli faktörlerden biridir. Sigara içenlerde diş eti hastalıkları daha yaygındır, çünkü sigara bağışıklık sistemini baskılar ve diş etlerinin iyileşme sürecini yavaşlatır. Ayrıca, sigaranın neden olduğu toksik etkiler, diş eti dokularında hasara yol açabilir. İlginç bir şekilde, sigara içen bireylerde kanama bazen fark edilmeyebilir, çünkü sigara kan damarlarını daraltır ve kan akışını azaltır.

9. Genetik Faktörler

Bazı bireylerde diş eti kanaması, genetik yatkınlığa bağlı olabilir. Aile geçmişinde diş eti hastalığı olan bireylerde, diş eti dokularının daha zayıf olduğu ve enfeksiyonlara karşı daha hassas olduğu bilinmektedir.

10. Stres

Kronik stres, bağışıklık sistemini zayıflatarak diş eti hastalıklarına yol açabilir. Stres ayrıca ağız hijyeni alışkanlıklarını olumsuz etkileyebilir; bireyler stres altındayken ağız bakımını ihmal edebilir veya diş sıkma alışkanlığı (bruksizm) geliştirebilir, bu da diş eti dokularını zorlar ve kanamayı artırır.

Diş eti kanamasının nedenleri, hem bireysel yaşam tarzı faktörlerinden hem de sistemik sağlık sorunlarından kaynaklanabilir. Bu nedenle, diş eti kanaması problemi yaşayan bireylerin bu faktörlerin farkında olması ve profesyonel destek alması önemlidir. Diş eti kanamasını yalnızca bir semptom olarak görmek yerine, altta yatan nedenleri anlamak ve çözmek, ağız sağlığının korunmasında kilit rol oynar.

Diş Eti Kanamasını Önleme Yöntemleri

Diş eti kanamalarını önlemek, sağlıklı bir ağız hijyeni rutini geliştirmekle mümkündür. Bunun için bireylerin şu adımları takip etmesi önerilir:

• Doğru Diş Fırçalama Teknikleri:
  Yumuşak kıllı bir diş fırçası kullanarak, diş ve diş eti arasındaki plakları nazikçe temizlemek önemlidir. Aşırı sert fırçalama, diş etlerine zarar verebilir ve kanamalara yol açabilir.
• Diş İpi Kullanımı:
  Günlük diş ipi kullanımı, diş aralarında biriken plakların ve yiyecek artıklarının temizlenmesine yardımcı olur. Ancak, diş ipinin doğru şekilde kullanılması önemlidir; yanlış uygulamalar diş etlerini tahriş edebilir.
• Ağız Gargaraları:
  Antiseptik ağız gargaraları, diş eti hastalıklarını önlemekte etkili olabilir. Özellikle klorheksidin içeren gargaralar, bakteriyel plak birikimini azaltmada faydalıdır.
• Beslenme Düzeni:
  Sağlıklı bir diyet, diş eti sağlığı için büyük önem taşır. C vitamini açısından zengin besinler, diş etlerini güçlendirmeye yardımcı olurken, şeker tüketiminin azaltılması diş eti iltihabını önleyebilir.
• Düzenli Diş Hekimi Kontrolleri:
  Diş eti kanamalarını önlemenin en etkili yollarından biri, düzenli diş hekimi muayeneleridir. Profesyonel temizlik işlemleri, diş taşlarının ve plakların uzaklaştırılmasını sağlar.

Diş Eti Kanaması Tedavisi

Diş eti kanaması, farklı nedenlerle ortaya çıkabildiğinden, tedavi süreci her hastanın durumuna ve altta yatan sebebe göre özelleştirilmelidir. Tedavinin temel amacı, diş eti iltihabını azaltmak, kanamayı durdurmak ve diş eti sağlığını korumaktır. Bu süreçte hem profesyonel diş hekimi müdahaleleri hem de kişinin kendi uygulayacağı ağız bakım yöntemleri bir arada değerlendirilir.

1. Profesyonel Diş Temizliği (Detertraj ve Küretaj)

Diş taşı (tartar) ve plak birikimi, diş eti hastalıklarının en yaygın nedenlerinden biridir. Bu birikimler, düzenli diş fırçalama ve diş ipi kullanımıyla yeterince temizlenemez. Profesyonel diş temizliği şu iki temel işlemden oluşur:

• Detertraj:
  Diş taşlarının ve yüzeysel plakların temizlenmesi işlemidir. Ultrasonik cihazlar kullanılarak diş yüzeylerinden tartarlar uzaklaştırılır. Bu işlem, diş eti iltihabının kontrol altına alınmasında ilk adımdır.
• Küretaj:
  Daha ileri düzeyde iltihaplanma vakalarında, diş eti cebi içindeki enfekte dokuların temizlenmesi gerekebilir. Bu işlem, hem yüzeysel hem de derin plakların ve tartarların tamamen ortadan kaldırılmasını sağlar. Küretaj sonrasında diş etlerinin iyileşmesi hızlanır.

Profesyonel diş temizliği, genellikle diş hekimi tarafından 6 ayda bir önerilir. Ancak ileri düzeyde periodontitis vakalarında, bu sıklık daha kısa aralıklarla planlanabilir.

2. İlaç Tedavileri

Bazı durumlarda, diş eti iltihabını kontrol altına almak ve enfeksiyonu azaltmak için ilaç tedavisi gerekebilir. Bu ilaçlar, enfeksiyonun türüne ve şiddetine bağlı olarak reçete edilir:

• Antibiyotikler:
  Şiddetli enfeksiyon durumlarında, bakterileri hedef alan antibiyotik tedavisi uygulanır. Amoksisilin ve metronidazol gibi ilaçlar sıklıkla tercih edilir. Bu tedavi, genellikle ağız içindeki bakteriyel yükü azaltmayı amaçlar.
• Antiseptik Gargaralar:
  Antiseptik içeren ağız gargaraları, diş eti dokusundaki bakteri oluşumunu engellemek için kullanılır. Özellikle klorheksidin içeren gargaralar, gingivitis ve periodontitis tedavisinde oldukça etkilidir. Ancak uzun süreli kullanımı, dişlerde renklenmelere yol açabileceği için doktor kontrolünde kullanılmalıdır.
• Analjezik ve Antienflamatuar İlaçlar:
  Diş eti dokusundaki ağrı ve şişliği azaltmak için analjezik ve antienflamatuar ilaçlar önerilebilir. Bu ilaçlar, enfeksiyonun yarattığı rahatsızlığı hafifletmede faydalıdır.

3. Cerrahi Müdahaleler

İleri düzey diş eti hastalıklarında, cerrahi müdahale gerekli olabilir. Bu durum, diş eti dokusunun ciddi şekilde zarar gördüğü ve standart tedavi yöntemlerinin yeterli olmadığı vakalarda uygulanır:

• Flap Cerrahisi (Diş Eti Ameliyatı):
  Periodontitisin şiddetli olduğu durumlarda diş eti ceplerinin derinlemesine temizlenmesi için uygulanır. Bu işlem sırasında, diş eti dokusu kaldırılır, diş kökleri ve enfekte alanlar temizlenir. Temizleme işlemi sonrası diş etleri yerine yerleştirilir ve iyileşmeye bırakılır.
• Greftleme:
  Eğer diş eti dokusunda ciddi kayıplar varsa, yumuşak doku greftleme yöntemiyle hasar görmüş alanlar onarılır. Bu işlem, hem estetik hem de fonksiyonel açıdan diş etlerini güçlendirmek için yapılır.
• Kemik Grefti ve Rejeneratif Tedaviler:
  Periodontitis nedeniyle kemik kaybı yaşanan hastalarda, kemik grefti uygulanarak kaybedilen kemiğin yerine yenisinin oluşması sağlanabilir. Rejeneratif tedaviler, hem kemiğin hem de çevre dokuların yeniden yapılanmasını destekler.

4. Kök Yüzeyi Düzleştirme (Root Planing)

Diş kök yüzeylerinde bulunan plak ve tartar birikimleri, diş eti iltihabının devam etmesine neden olur. Kök yüzeyi düzleştirme işlemi, kök yüzeyindeki pürüzlü alanların temizlenmesi ve düzleştirilmesi işlemidir. Bu sayede, bakterilerin yeniden tutunması zorlaşır ve diş etlerinin iyileşmesi hızlanır.

5. Lazer Tedavisi

Lazer teknolojisi, diş eti hastalıklarının tedavisinde son yıllarda yaygınlaşan bir yöntemdir. Lazerin sağladığı hassasiyet, enfekte dokunun minimum zarar ile temizlenmesine olanak tanır. Lazer tedavisinin avantajları şunlardır:

• Daha az ağrı ve rahatsızlık,
• Daha hızlı iyileşme süresi,
• Kanama miktarının azaltılması,
• Hassas dokuların korunması.

Lazer tedavisi, hem gingivitis hem de periodontitis tedavisinde etkili bir şekilde kullanılabilir.

6. Yaşam Tarzı ve Alışkanlıkların Değiştirilmesi

Diş eti kanamasını tamamen durdurmak ve yeniden oluşumunu engellemek için bireyin yaşam tarzında bazı değişiklikler yapması gerekir. Aşağıdaki önlemler, tedavi sürecini destekler:

• Tütün Ürünlerinden Uzak Durmak:
  Sigara ve diğer tütün ürünleri, diş eti sağlığını olumsuz etkiler ve tedavi sürecini zorlaştırır. Sigara bırakma, diş eti dokularının iyileşmesine katkıda bulunur.
• Sağlıklı Beslenme:
  Vitamin ve mineral açısından zengin bir diyet, diş etlerini güçlendirmede önemlidir. Özellikle C ve K vitaminleri açısından zengin yiyecekler tüketilmelidir.
• Stres Yönetimi:
  Stres, bağışıklık sistemini zayıflatabilir ve diş eti hastalıklarının ilerlemesine neden olabilir. Stres yönetimi, genel sağlık açısından önem taşır.

7. Düzenli Diş Hekimi Kontrolleri

Diş eti kanaması tedavisinin başarılı olabilmesi için düzenli diş hekimi kontrolleri şarttır. Diş hekiminiz, tedavi sürecini izleyerek gerekirse tedavi planında değişiklikler yapabilir. Ayrıca, erken dönemde müdahale edilmesi gereken yeni sorunların tespit edilmesine olanak tanır.

8. Alternatif ve Destekleyici Yöntemler

Bazı destekleyici yöntemler, diş eti dokusunun iyileşmesini hızlandırabilir. Bu yöntemler profesyonel tedavilerin yerine geçmese de, sürece katkı sağlar:

• Doğal Yağlar ile Gargara (Oil Pulling):
  Hindistancevizi yağı veya susam yağı gibi doğal yağlarla yapılan gargaralar, bakteriyel yükü azaltabilir.
• Propolis ve Aloe Vera:
  Propolis ve aloe vera jeli, diş eti iltihabını hafifletici özelliklere sahiptir. Doğal bir iltihap giderici olarak kullanılabilir.

Diş eti kanaması tedavisi, doğru tedavi yöntemi seçildiğinde ve hasta iş birliği sağlandığında başarılı sonuçlar verir. Erken dönemde teşhis ve müdahale, diş eti hastalıklarının ilerlemesini önlemek için kritik öneme sahiptir. Hem profesyonel tedavi yöntemlerinin hem de bireysel ağız bakım alışkanlıklarının bir arada uygulanması, diş eti sağlığını korumada anahtar rol oynar.

Sonuç

Diş eti kanaması, genellikle göz ardı edilse de, ağız sağlığının korunması açısından oldukça önemli bir işarettir. Diş eti kanaması sorunu, yalnızca diş kaybına değil, aynı zamanda genel sağlığı etkileyebilecek ciddi sorunlara da yol açabilir. Bu nedenle, diş eti kanamasını ciddiye almak ve gerekli önlemleri almak hayati önem taşır.

Bu yazıda, diş eti kanamasının nedenleri, önlenmesi ve tedavi yöntemleri ayrıntılı bir şekilde ele alındı. Yeterli ağız hijyeni alışkanlıklarının geliştirilmesi, düzenli diş hekimi kontrolleri ve sağlıklı bir yaşam tarzı, diş eti kanamalarını önlemede etkili olacaktır. Ayrıca, diş eti kanamalarının altta yatan sistemik hastalıklara bağlı olabileceği göz önünde bulundurularak, bu durumun profesyonel bir sağlık değerlendirmesi gerektirdiği unutulmamalıdır.

Diş eti sağlığı, genel sağlığın bir yansımasıdır ve bu nedenle ihmal edilmemelidir. Daha sağlıklı bir yaşam için ağız ve diş bakımına gereken önemin verilmesi, uzun vadede hem ağız hem de genel sağlık üzerinde olumlu bir etki yaratacaktır.

Referanslar:

1. Diş Eti Kanamaları: Diş Eti Kanamasının 9 Nedeni Ve Tedavisi
2. Carranza’s Clinical Periodontology, 13th Edition, Elsevier.
3. Newman, M., Takei, H., Klokkevold, P., Carranza, F. (2018). Clinical Periodontology. Elsevier Health Sciences.
4. Lang, N.P., Bartold, P.M. (2018). Periodontal Health. Periodontology 2000.
5. Genco, R.J., Borgnakke, W.S. (2013). Risk factors for periodontal disease. Periodontology 2000.
6. Chapple, I.L.C., Genco, R. (2013). Diabetes and periodontal diseases. Consensus report of the Joint EFP/AAP workshop.
7. Sanz, M., et al. (2018). Periodontitis and Cardiovascular Diseases. European Heart Journal.
8. Pihlstrom, B.L., Michalowicz, B.S., Johnson, N.W. (2005). Periodontal diseases. Lancet.
9. Tonetti, M.S., et al. (2017). Impact of periodontal therapy on systemic health. Journal of Clinical Periodontology.
10. American Dental Association (ADA). (2021). Oral Health Topics: Gum Disease.
11. Löe, H., Theilade, E., Jensen, S.B. (1965). Experimental Gingivitis in Man. Journal of Periodontology.
12. Offenbacher, S., et al. (2008). Periodontal disease and preterm birth. Journal of Periodontology.
13. Bergström, J., Eliasson, S., Dock, J. (2000). Smoking and periodontal health. Journal of Clinical Periodontology.
14. Bartold, P.M., Van Dyke, T.E. (2013). Host modulation: controlling the inflammation to manage periodontitis.
15. Kinane, D.F., Stathopoulou, P.G., Papapanou, P.N. (2017). Periodontal diseases. Nature Reviews Disease Primers.
16. Jeffcoat, M.K., et al. (2001). Current trends in periodontal diagnosis and treatment. Annals of Periodontology.
17. Albandar, J.M. (2011). Epidemiology and risk factors of periodontal diseases. Dental Clinics of North America.
18. Slots, J. (2012). Periodontology: Past, Present, Future. Journal of Periodontal Research.
19. Eke, P.I., et al. (2012). Prevalence of periodontitis in adults in the United States. Journal of Dental Research.
20. Preshaw, P.M., et al. (2012). Periodontal disease and diabetes. Journal of Clinical Periodontology.
21. Chapple, I.L.C., et al. (2010). Periodontal health and general health. European Journal of Clinical Nutrition.
22. Mathews, D.P., et al. (2011). The systemic impact of oral infections. Nature Reviews Immunology.
23. Bissada, N.F., et al. (2012). Periodontitis and systemic inflammatory responses. Journal of Periodontal Research.
24. Sanz, M., et al. (2020). EFP clinical guidelines for the management of periodontitis. Journal of Clinical Periodontology.
25. Kinane, D.F., et al. (2012). Periodontal pathogens and systemic inflammation. Journal of Periodontology.
26. Nakajima, T., et al. (2016). The role of oxidative stress in periodontal disease. Journal of Dental Research.
27. Heitz-Mayfield, L.J.A., Lang, N.P. (2010). Surgical and nonsurgical therapy. Journal of Clinical Periodontology.
28. Armitage, G.C. (2004). Diagnosis of periodontal diseases. Journal of Periodontology.
29. Mealey, B.L., Ocampo, G.L. (2007). Diabetes mellitus and periodontal diseases. Journal of Periodontology.
30. Taba, M., et al. (2005). Diagnostic biomarkers for periodontal disease. Journal of Clinical Periodontology.
31. Kornman, K.S., et al. (2000). Host response in periodontal disease. Periodontology 2000.
32. Papapanou, P.N., et al. (2018). Periodontitis epidemiology. Journal of Clinical Periodontology.
33. Curtis, M.A., et al. (2021). Future research needs in periodontology. Nature Reviews Dentistry.
34. Sreenivasan, P.K., et al. (2017). Antimicrobial oral care products for periodontal therapy. Journal of Clinical Dentistry
35. https://scholar.google.com/
36. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
37. https://www.researchgate.net/
38. https://www.mayoclinic.org/
39. https://www.nhs.uk/
40. https://www.webmd.com/