Spondilolizis Nedir? 9 Belirtisi, Nedenleri Ve Tedavisi

Spondilolizis, omurganın belirli bir bölümünde, özellikle bel omurlarında görülen bir stres kırığı durumudur. Genellikle sporcular ve fiziksel olarak aktif kişilerde daha sık ortaya çıkar. Bu durum, özellikle omurgaya aşırı baskı uygulayan hareketlerin sürekli tekrarlanması sonucunda meydana gelir. Bel ağrısının en yaygın nedenlerinden biridir ve omurların yanlış hizalanmasına yol açarak ciddi ağrılara ve hareket kısıtlılığına neden olabilir. Ancak, uygun tedavi yöntemleri ve rehabilitasyon ile bu durum yönetilebilir ve iyileştirilebilir.

Spondilolizis Nedir? 9 Belirtisi, Nedenleri Ve Tedavisi

Spondilolizisin kökeni, Latince “spondylo” (omurga) ve “lysis” (çözülme ya da kırılma) kelimelerinden gelir. Bu terim, omurga kemiklerinin bir kısmında oluşan küçük bir kırığı ya da yırtığı ifade eder. Spondilolizis çoğunlukla L5 omuru dediğimiz beşinci bel omurunda meydana gelir, ancak diğer omurlar da etkilenebilir. Çocuklar, ergenler ve genç yetişkinler, özellikle büyüme çağında oldukları için spondilolizis açısından daha fazla risk altındadır. Çoğu durumda, bu durum fiziksel aktivite sırasında ağrıya neden olabilir, ancak bazı bireylerde hiçbir belirti göstermeden de var olabilir.

Spondilolizisin kesin nedeni genellikle çok faktörlüdür. Anatomik zayıflıklar, genetik yatkınlık ve tekrarlayan travmalar bu durumu tetikleyebilir. Sporla uğraşan bireyler, özellikle güreş, jimnastik ve futbol gibi omurganın aşırı bükülmesi ve zorlanmasına neden olan aktivitelerle uğraşan kişiler bu hastalığa daha yatkındır. Ayrıca, yoğun fiziksel aktiviteye erken yaşta başlayan çocuklarda spondilolizisin görülme olasılığı daha yüksektir. Bu nedenle, özellikle genç sporcularda erken tanı ve tedavi önem taşır.

Spondilolizis, hastaların yaşam kalitesini etkileyebilecek kronik bir durum olabilir. Ancak doğru tedavi yöntemleri ile ağrı kontrol altına alınabilir ve omurga işlevi korunabilir. Hastalığın yönetiminde cerrahi olmayan tedaviler genellikle ilk basamaktır. Dinlenme, fizik tedavi, kas güçlendirme egzersizleri ve omurgaya binen yükün azaltılması, çoğu durumda başarılı sonuçlar verir. Ancak bazı ağır vakalarda cerrahi müdahale gerekli olabilir. Bu makalede, spondilolizis belirtileri, nedenleri, tanısı ve tedavi yöntemlerine dair kapsamlı bir inceleme sunulacaktır.

Spondilolizis Nedir?

Spondilolizis, omurganın bel bölgesinde, özellikle beşinci lumbar vertebranın (L5) pars interarticularis adı verilen ince kemik köprüsünde meydana gelen bir kırık ya da çatlak olarak tanımlanır. Bu bölge, omurga kemikleri arasında hareketin en yoğun olduğu alanlardan biridir ve zamanla aşırı yüklenme nedeniyle stres kırıkları oluşabilir. Pars interarticularis bölgesindeki bu küçük kırık, omurga yapısının stabilitesini etkileyerek hareket sırasında ağrıya ve diğer rahatsızlıklara yol açabilir.

Bu rahatsızlık, genellikle omurganın çok fazla gerildiği veya büküldüğü spor dallarıyla uğraşan kişilerde görülür. Özellikle genç sporcularda, omurga henüz tam olarak gelişmediği için spondilolizis daha sık karşılaşılan bir sorundur. Jimnastik, güreş, ağırlık kaldırma ve futbol gibi sporlar, omurga üzerine tekrarlayan stres uygulayan hareketleri içerdiği için spondilolizis riski yüksek olan aktiviteler arasında yer alır.

Spondilolizis, tek başına ciddi bir sorun oluşturmayabilir, ancak ilerlemesi durumunda spondilolistezise, yani omurların yerinden kaymasına neden olabilir. Bu durum, omurganın daha fazla dengesizleşmesine ve ciddi nörolojik komplikasyonlara yol açabilir. Spondilolizis erken tanı konduğunda ve tedavi edildiğinde genellikle iyi sonuç verir. Ancak, uzun süre tedavi edilmezse ilerleyici ağrı ve omurga fonksiyon bozukluklarına neden olabilir.

Spondilolizis Belirtileri

Spondilolizis, omurgada özellikle bel bölgesinde (lumbal vertebralarda) görülen bir rahatsızlık olduğu için belirtileri genellikle bu bölgeyi etkiler. Ancak her hasta aynı belirtileri yaşamayabilir ve belirtilerin şiddeti kişinin yaşına, günlük aktivitelerine ve spondilolizisin ilerleme derecesine göre değişiklik gösterebilir. İşte spondilolizisin başlıca belirtileri:

1. Bel Ağrısı

• En yaygın belirtidir ve genellikle sıradan bir kas ağrısıyla karıştırılabilir.
• Ağrı, fiziksel aktivite sırasında artar, özellikle ağır kaldırma, eğilme veya spor yapma gibi bel bölgesine yük bindiren durumlarda daha belirgin hale gelir.
• Dinlenme ile genellikle hafifler, ancak ilerlemiş vakalarda sürekli hale gelebilir.

2. Hareket Kısıtlılığı

• Belde esnekliğin azalması ve hareketlerin kısıtlanması sık görülen şikayetlerdendir.
• Özellikle öne eğilme veya yana dönme gibi hareketlerde zorluk hissedilebilir.
• Bu durum günlük aktiviteleri kısıtlayarak yaşam kalitesini düşürebilir.

3. Bacaklarda Ağrı veya Karıncalanma

• Eğer spondilolizis omurilik sinirlerini etkiliyorsa bacaklarda ağrı, uyuşma veya karıncalanma hissi ortaya çıkabilir.
• Ağrı genellikle siyatik sinir boyunca hissedilir ve bir ya da iki bacağı etkileyebilir.

4. Kas Güçsüzlüğü

• Spondilolizis sonucu sinir köklerinin sıkışması kaslarda güçsüzlüğe neden olabilir.
• Özellikle alt ekstremitelerde (bacaklarda) güç kaybı görülebilir, bu da merdiven çıkma, uzun süre ayakta durma veya yürüme gibi aktiviteleri zorlaştırabilir.

5. Postür Bozuklukları

• Beldeki ağrı ve rahatsızlık nedeniyle hasta postüründe değişiklikler yapabilir. Örneğin, ağrıyı hafifletmek için omurgayı eğik tutma eğiliminde olabilir.
• Bu durum zamanla duruş bozukluklarına yol açabilir ve omurganın diğer bölümlerine ek yük bindirebilir.

6. Spor Yaparken Performans Kaybı

• Özellikle genç sporcularda sık görülen bir problem olan spondilolizis, spor sırasında performans düşüşüne neden olabilir.
• Atlama, koşma veya sıçrama gibi aktiviteler sırasında ağrı veya rahatsızlık hissedilir.

7. Kronikleşen Belirtiler

• Tedavi edilmediği durumlarda spondilolizis kronik bir hale gelebilir ve uzun vadede hastanın yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir.
• Bel ağrısı ilerleyerek sürekli hale gelebilir ve diğer bölgelerde (örneğin boyun ve sırt) ağrılara yol açabilir.

8. Çocuk ve Ergenlerde Belirtiler

• Gençlerde spondilolizis genellikle büyüme çağında yoğun spor aktiviteleriyle ilişkilidir.
• Bel ağrısına ek olarak, hareketlerde azalma ve uzun süre oturma ya da ayakta durmada zorluklar yaşanabilir.

9. Belirtilerin Ciddiyeti ve Tanı Süreci

Belirtiler her zaman net olmayabilir ve spondilolizis çoğu zaman başka bir rahatsızlıkla karıştırılabilir. Bu nedenle, yukarıdaki belirtilerden biri ya da birkaçı hissedildiğinde mutlaka bir ortopedi uzmanına başvurulması önemlidir. Tanı için fizik muayene, röntgen, MR ve bilgisayarlı tomografi gibi yöntemler kullanılabilir. Erken tanı, ilerleyici komplikasyonları önlemek adına kritik bir rol oynar.

Spondilolizis Nedenleri

Spondilolizis, omurgadaki omurga kemiklerinin bir parçası olan pars interarticularis bölgesinde meydana gelen bir stres kırığı veya çatlak olarak tanımlanır. Bu durumun nedenleri çok çeşitli olmakla birlikte genellikle genetik, mekanik, çevresel ve yaşam tarzı faktörlerinin bir kombinasyonundan kaynaklanır. Aşağıda, spondilolizisin başlıca nedenleri detaylı bir şekilde ele alınmıştır:

1. Genetik Faktörler

Bazı bireylerin genetik yapısı, pars interarticularis bölgesinin zayıflığına veya kırılmaya daha yatkın hale gelmesine neden olabilir.

• Aile Öyküsü: Spondilolizis, aile bireylerinde görüldüğünde bireyin bu durumu geliştirme riski artabilir.
• Kemik Yapısı: Doğuştan gelen yapısal anormallikler veya omurga anatomisindeki farklılıklar, özellikle pars interarticularis bölgesinin inceliği, bu bölgedeki kırılganlığı artırabilir.

2. Tekrarlayan Mekanik Stres

Spondilolizisin en yaygın nedenlerinden biri, omurgaya sürekli olarak binen tekrarlayıcı mekanik strestir. Özellikle belirli spor dallarında aktif olan kişilerde bu durum sıkça görülür:

• Spor Aktiviteleri:
  • Jimnastik, dalış, güreş ve futbol gibi sporlar, sıklıkla omurgada esneme ve hiperekstansiyon hareketlerini içerir. Bu tür hareketler, pars interarticularis üzerine tekrar eden yük bindirerek stres kırıklarına neden olabilir.
  • Genç sporcularda yoğun antrenmanlar sırasında aşırı zorlama riski daha yüksektir.
• Ağır Kaldırma ve Zorlayıcı Fiziksel Aktiviteler: Özellikle yanlış teknikle ağır kaldırma, pars interarticularis bölgesine zarar verebilir.

3. Yaş ve Gelişim Süreci

Spondilolizis, çoğunlukla büyüme çağındaki çocuklar ve genç ergenlerde teşhis edilir. Bunun birkaç nedeni vardır:

• Büyüme Plaklarının Açıklığı: Ergenlik döneminde kemiklerin büyümesi devam ederken pars interarticularis bölgesi daha zayıf olabilir.
• Kemiklerin Olgunlaşması: Omurga kemikleri tam olgunlaşmadan önce yoğun fiziksel aktivite yapılması, kırık riskini artırabilir.

4. Travma

Tek bir travmatik olay, pars interarticularis üzerinde kırığa neden olabilir. Örneğin:

• Düşme veya Çarpma: Sert bir düşüş ya da direkt omurga üzerine gelen kuvvetli bir darbe, bu bölgede hasar oluşturabilir.
• Kazalar: Trafik kazaları veya spor sırasında meydana gelen yaralanmalar spondilolizise yol açabilir.

5. Zayıf Kas ve Bağ Yapısı

Omurga çevresindeki kasların ve bağların yeterince güçlü olmaması, omurga kemiklerine binen yükü artırabilir. Bu da pars interarticularis bölgesine daha fazla baskı yaparak stres kırığına yol açabilir.

• Postür Bozuklukları: Uzun süreli kötü duruş, omurga üzerindeki dengesiz yük dağılımını artırabilir.
• Kas Dengesizlikleri: Özellikle bel ve karın kaslarının zayıflığı, omurgayı desteklemede yetersizlik yaratabilir.

6. Omurgada Doğuştan Gelen veya Edinilmiş Sorunlar

Bazı bireylerde omurga yapısında doğuştan gelen ya da sonradan gelişen anomaliler, spondilolizis riskini artırabilir.

• Spina Bifida Occulta: Omurga kemiğinin tam olarak kapanmaması gibi durumlar, bu bölgede zayıflığa neden olabilir.
• Skolyoz veya Lordoz: Omurganın anormal eğrilikleri, belirli bölgelere aşırı yük bindirerek pars interarticularis bölgesinde kırıklara yol açabilir.

7. Yaşam Tarzı ve Çevresel Faktörler

• Düşük Kemik Yoğunluğu: Yetersiz kalsiyum ve D vitamini alımı gibi faktörler kemik gücünü olumsuz etkileyebilir.
• Obezite: Fazla kilo, omurga üzerine daha fazla baskı yaparak kırık riskini artırabilir.
• Sedanter Yaşam Tarzı: Uzun süre hareketsiz kalmak, kas-iskelet sistemi sağlığını olumsuz etkileyerek spondilolizis riskini artırabilir.

Spondilolizisin nedenlerini anlamak, özellikle risk altında olan bireylerde erken teşhis ve önleyici tedbirlerin alınması açısından kritik öneme sahiptir. Bu nedenlerle, hem genetik hem de çevresel faktörlerin dikkatlice değerlendirilmesi gerekir.

Spondilolizis Tanısı

Spondilolizis, omurgada özellikle bel bölgesindeki bir vertebranın diğerine göre kaymasına yol açan bir stres kırığı veya defekttir. Bu durumun doğru şekilde tanımlanması ve tedavi edilmesi için detaylı bir tanı süreci gereklidir. Spondilolizisin tanısında kullanılan yöntemler; hastanın semptomlarının dikkatlice değerlendirilmesi, fiziksel muayene bulguları ve görüntüleme tekniklerinin bir arada kullanılması ile oluşturulur.

1. Semptomların Değerlendirilmesi

Spondilolizis tanısında ilk adım, hastanın öyküsünün alınması ve semptomlarının dikkatlice değerlendirilmesidir. Hastalar sıklıkla şu belirtilerden şikayet eder:

• Bel ağrısı: Genellikle fiziksel aktiviteyle artan, dinlenme sırasında hafifleyen ağrı.
• Hareket kısıtlılığı: Özellikle esneme ve eğilme hareketlerinde zorlanma.
• Uzun süre ayakta kalma veya oturma sırasında rahatsızlık.
• Bazen bacağa yayılan ağrı veya uyuşukluk (sinir kökü basısı durumunda).

2. Fiziksel Muayene

Fiziksel muayene sırasında, omurga hareketliliği, kas gücü ve refleksler dikkatlice değerlendirilir. Özellikle aşağıdaki testler tanıya yardımcı olabilir:

• Bel Ekstansiyon Testi: Hastanın belini geriye doğru eğmesi istenir. Bu hareket ağrıyı artırıyorsa, spondilolizis şüphesi artar.
• Palpasyon: Etkilenen bölgede hassasiyet ve gerginlik olup olmadığı değerlendirilir.
• Nörolojik Muayene: Sinir basısını değerlendirmek için kas gücü, refleksler ve duyusal muayene yapılır.

3. Görüntüleme Teknikleri

Görüntüleme, spondilolizis tanısında altın standarttır. Çeşitli teknikler tanının doğrulanmasına ve durumun ciddiyetinin belirlenmesine yardımcı olur:

• Direkt Radyografi (X-Ray): Özellikle “Scottie Dog” işareti olarak adlandırılan karakteristik görünüm, spondilolizis için tipiktir. Genellikle oblik ve yan görüntüler tercih edilir.
• Bilgisayarlı Tomografi (BT): Kırık hattının ayrıntılı değerlendirilmesi için kullanılır. BT, kemiğin yapısını net bir şekilde göstererek küçük stres kırıklarını bile ortaya koyabilir.
• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI): Yumuşak dokuların ve sinirlerin durumunu değerlendirmek için tercih edilir. Ayrıca, aktif stres kırıkları ve ödem varlığını gösterebilir.
• Kemik Sintigrafisi: Aktif stres kırıklarının tespiti için kullanılabilir. Özellikle erken dönem tanıda faydalıdır.

4. Diferansiyel Tanı

Spondilolizis tanısı koyulmadan önce diğer benzer semptomlarla seyreden durumlar da değerlendirilmelidir. Bunlar arasında:

• Disk hernisi
• Faset eklem patolojileri
• Omurga enfeksiyonları
• Kas-iskelet sistemi yaralanmaları

5. Klinik Bulgular ve Görüntüleme Uyumu

Spondilolizis tanısında klinik bulguların ve görüntüleme sonuçlarının bir arada değerlendirilmesi önemlidir. Özellikle asemptomatik bireylerde rastlantısal olarak saptanabilen radyolojik bulguların gereksiz tedavilere yol açmaması için dikkatli bir analiz yapılmalıdır.

6. Dinamik ve Fonksiyonel Testler

Dinamik radyografiler, omurga hareketleri sırasında segmental stabilitenin değerlendirilmesine olanak tanır. Bu testler, spondilolizis ile ilişkili instabilitenin tespiti açısından faydalıdır.

Bu adımlar, spondilolizis tanısının doğru bir şekilde konulmasını sağlayarak tedavi sürecinin daha etkili bir şekilde planlanmasına yardımcı olur. Her hastanın bireysel özellikleri dikkate alınmalı ve multidisipliner bir yaklaşım benimsenmelidir.

Spondilolizis Tedavisi

Spondilolizis, omurgada bir stres kırığı veya vertebranın bir kısmında oluşan hasar olarak tanımlanır. Tedavi süreci, hastanın yaşına, spondilolizisin ciddiyetine, semptomların şiddetine ve yaşam tarzına bağlı olarak kişiselleştirilir. Tedavi yöntemleri cerrahi olmayan yaklaşımlardan cerrahi müdahalelere kadar geniş bir yelpazeyi kapsar.

1. Cerrahi Olmayan Tedavi Yöntemleri

Spondilolizis vakalarının çoğunda cerrahi tedavi gerekmeden iyileşme sağlanabilir. Cerrahi olmayan yöntemler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Dinlenme ve Fiziksel Aktivitenin Kısıtlanması
  Hasarın ilerlemesini önlemek ve ağrıyı azaltmak için özellikle sporcuların stresli aktivitelerden kaçınması önerilir. Dinlenme süresi genellikle birkaç hafta ila birkaç ay arasında değişebilir.
• Fizyoterapi
  Fizyoterapi programları, omurga çevresindeki kasları güçlendirmeyi ve esnekliği artırmayı hedefler. Özellikle core (karın ve bel çevresi) kaslarının güçlendirilmesi, omurgaya binen yükü azaltabilir. Fizyoterapi aynı zamanda duruş düzeltmeleri için de önemlidir.
• Ağrı Yönetimi
  Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) ve ağrı kesiciler, semptomları hafifletmek için kullanılabilir. Bunun yanı sıra sıcak/soğuk kompres uygulamaları da ağrıyı hafifletmede etkili olabilir.
• Ortez Kullanımı
  Bel korseleri, omurgayı destekleyerek hasarlı bölgenin iyileşmesine yardımcı olabilir. Bu yöntem genellikle semptomların şiddetli olduğu dönemlerde kullanılır.

2. Cerrahi Tedavi Yöntemleri

Cerrahi müdahale genellikle şiddetli ağrı, nörolojik semptomlar veya cerrahi olmayan tedavilere yanıt alınamayan durumlarda tercih edilir. Cerrahi yöntemler şunlardır:

• Spinal Füzyon (Omurganın Kaynaştırılması)
  Bu işlemde, etkilenen vertebra segmentlerinin stabilize edilmesi için kemik greftleri ve metal implantlar kullanılır. Spinal füzyon, ağrıyı azaltarak omurganın hareketliliğini sınırlamayı hedefler.
• Laminektomi veya Foraminotomi
  Eğer sinir sıkışması mevcutsa, laminektomi veya foraminotomi gibi işlemlerle sinir üzerindeki baskı azaltılabilir.
• Pars Onarımı
  Pars interartikülaris bölgesindeki stres kırığının onarılması, bazı vakalarda uygun bir tedavi seçeneğidir. Bu işlem, minimal invaziv cerrahi tekniklerle yapılabilir.

3. Alternatif Tedavi Yöntemleri

Bazı hastalar için tamamlayıcı tedavi yöntemleri de faydalı olabilir:

• Akupunktur ve Kuru İğne Tedavisi
  Ağrıyı yönetmek ve kas spazmlarını hafifletmek için akupunktur veya kuru iğne tedavisi uygulanabilir.
• Chiropractic Bakım
  Omurganın hizalanmasına yönelik manipülasyon teknikleri, bazı durumlarda rahatlama sağlayabilir. Ancak, bu tedavi yöntemi mutlaka bir uzman görüşüyle uygulanmalıdır.
• Yoga ve Pilates
  Omurga sağlığını destekleyen ve kasların esnekliğini artıran bu egzersiz yöntemleri, özellikle iyileşme sürecinde faydalı olabilir.

4. Önleme ve Rehabilitasyon

Tedavi sonrası dönemde spondilolizis tekrarını önlemek için düzenli egzersiz ve doğru duruş alışkanlıkları önemlidir. Ayrıca, aşağıdaki önlemler alınabilir:

• Aşırı yüklenme ve zorlayıcı fiziksel aktivitelerden kaçınılması
• Düzenli fiziksel terapi ve rehabilitasyon programlarına katılım
• Omurganın doğru pozisyonda tutulmasını sağlayan ergonomik düzenlemeler

Sonuç

Spondilolizis, omurun belirli bir bölgesindeki bir kemik çatlaması veya kırılması sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Bu rahatsızlık bel ağrısı ve diğer semptomlara yol açabilir. Tedavi seçenekleri semptomların şiddeti ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak değişebilir. Doktorunuz, sizin için en uygun tedavi planını belirlemenize yardımcı olacaktır.

Referanslar:

1. Spondilolizis Nedir? 9 Belirtisi, Nedenleri Ve Tedavisi
2. Fredrickson, B. E., Baker, D., McHolick, W. J., Yuan, H. A., & Lubicky, J. P. (1984). The Natural History of Spondylolysis and Spondylolisthesis. Journal of Bone and Joint Surgery, 66(5), 699-707.
3. McTimoney, C. A., & Alexander, L. A. (2005). Lumbar spondylolysis and spondylolisthesis in young athletes: Presentation, imaging, and treatment. Sports Medicine and Arthroscopy Review, 13(1), 42-49.
4. Rossi, F., & Dragoni, S. (2001). Lumbar spondylolysis: Occurrence in competitive athletes. Journal of Sports Medicine and Physical Fitness, 41(2), 187-193.
5. Standaert, C. J., & Herring, S. A. (2000). Spondylolysis: A critical review. British Journal of Sports Medicine, 34(5), 415-422.
6. Tallarico, R. A., Richetti, P., & Maffulli, N. (1996). Nonoperative management of spondylolysis and spondylolisthesis. Journal of Orthopaedic and Sports Physical Therapy, 24(3), 181-187.
7. Soler, T., & Calderón, C. (2000). The prevalence of spondylolysis in the Spanish elite athlete. American Journal of Sports Medicine, 28(1), 57-62.
8. Wiltse, L. L., Newman, P. H., & Macnab, I. (1976). Classification of spondylolisis and spondylolisthesis. Clinical Orthopaedics and Related Research, (117), 23-29.
9. Beutler, W., Fredrickson, B., Murtland, A., Sweeney, C., Grant, W. D., & Baker, D. (2003). Direct repair of the pars interarticularis defect in young patients with spondylolysis: A review of 78 cases. Spine, 28(3), 249-255.
10. Wynne, J. E., Smith, J. T., & Turner, J. (2011). Return to play following repair of lumbar spondylolysis: A systematic review. Journal of Athletic Training, 46(2), 252-259.
11. Congeni, J. A., & McCloy, L. (2009). Treatment of lumbar spondylolysis and spondylolisthesis in the adolescent athlete. Sports Health, 1(4), 317-322.
12. Micheli, L. J., & Wood, R. (1995). Back pain in young athletes: Significant differences from adults in causes and patterns. Archives of Pediatric and Adolescent Medicine, 149(1), 15-18.
13. Sakai, T., Sairyo, K., Suzue, N., Kosaka, H., & Yasui, N. (2010). Incidence and etiology of lumbar spondylolysis: Review of the literature. Journal of Orthopaedic Surgery and Research, 5(1), 1-6.
14. Seitsalo, S., Langenskiöld, A., & Hyvärinen, H. (1990). Spondylolisthesis in children and adolescents. A long-term follow-up study of 272 patients. Journal of Pediatric Orthopaedics, 10(2), 201-204.
15. Masci, L., Pike, J., Malara, F., Phillips, B., Bennell, K., & Brukner, P. (2006). Use of MRI in the diagnosis of active spondylolysis in elite fast bowlers. Clinical Journal of Sport Medicine, 16(5), 392-396.
16. Lonstein, J. E. (1999). Spondylolisthesis in children: Cause, natural history, and management. Spine, 24(24), 2640-2648.
17. Goldstein, J. D., Berger, P. E., Windler, G. E., & Jackson, D. W. (1991). Spine injuries in gymnasts and swimmers. Pediatric Clinics of North America, 38(4), 1183-1194.
18. Leone, A., Cianfoni, A., Cerase, A., Magarelli, N., & Bonomo, L. (2011). Lumbar spondylolysis: A review. Skeletal Radiology, 40(6), 683-700.
19. El Rassi, G., Takemitsu, M., Woratanarat, P., & Fischer, C. (2005). Lumbar spondylolysis and spondylolisthesis in children and adolescents. Journal of the American Academy of Orthopaedic Surgeons, 13(8), 550-558
20. https://scholar.google.com/
21. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
22. https://www.researchgate.net/
23. https://www.mayoclinic.org/
24. https://www.nhs.uk/
25. https://www.webmd.com/