Ayak Tabanı Ağrısı: 12 Nedeni, Tanısı Ve Tedavisi

Ayak tabanı ağrısı, modern yaşam tarzının en sık karşılaşılan rahatsızlıklarından biridir. İnsanların büyük bir çoğunluğu hayatlarının bir döneminde ayak ağrısı şikayetiyle karşı karşıya kalmaktadır. Bu ağrıların birçoğu, ayak tabanında meydana gelen sorunlardan kaynaklanır. Ayaklarımız, vücudumuzu taşımakla görevli olan önemli yapılardır ve gün boyunca sürekli olarak baskı altında kalırlar. Özellikle uzun süre ayakta durma, aşırı kilo, uygun olmayan ayakkabı kullanımı ve yanlış yürüyüş alışkanlıkları gibi faktörler ayak tabanında ağrıya neden olabilir.

Ayak Tabanı Ağrısı: 12 Nedeni, Tanısı Ve Tedavisi

Ayak tabanı ağrısı çeşitli nedenlere bağlı olarak gelişebilir. Yaygın nedenler arasında plantar fasiit, düz tabanlık, topuk dikeni ve ayak deformiteleri yer alır. Bunun yanı sıra, diyabet ve romatizmal hastalıklar gibi sistemik hastalıklar da ayak tabanında ağrıya yol açabilir. Bu ağrı, genellikle sabahları ilk adımlar sırasında yoğun hissedilir ve gün içinde aktivite arttıkça azalsa da, uzun vadede yaşam kalitesini ciddi anlamda düşürebilir. Ağrının süresi ve şiddeti, altta yatan nedene bağlı olarak değişkenlik gösterir.

Ayak tabanı ağrısının tedavisinde ise pek çok farklı yöntem kullanılabilir. Tedavi planı, ağrının nedenine, şiddetine ve hastanın yaşam tarzına göre şekillendirilir. Genellikle fizik tedavi, egzersizler, ortopedik ayakkabılar ve medikal tedaviler ön planda yer alır. Ancak bazen cerrahi müdahale gerekebilir. Bu nedenle ayak tabanı ağrısı şikayeti olan bireylerin mutlaka bir uzmana başvurmaları ve doğru tanı konulması sonrasında uygun tedaviye başlamaları önemlidir. Tedavi edilmeyen ayak ağrıları, ilerleyen dönemlerde daha ciddi problemlere yol açabilir.

Bu makalede, ayak tabanı ağrısının nedenleri, belirtileri ve tedavi yöntemleri detaylı bir şekilde ele alınacaktır. Aynı zamanda ağrının önlenmesi için alınabilecek önlemler ve ayak sağlığını koruma yolları da incelenecektir. Ayak tabanı ağrısı, yalnızca fiziksel sağlığı değil, bireylerin psikolojik durumunu da etkileyebilecek bir sorundur. Bu nedenle hem ayak sağlığının korunması hem de mevcut ağrının tedavi edilmesi büyük önem taşır.

Ayak Tabanı Ağrısı Nedenleri

Ayak tabanı ağrısı, birçok farklı nedenden kaynaklanabilen yaygın bir sorundur. Ağrı, hafif bir rahatsızlık hissinden şiddetli bir acıya kadar değişebilir ve genellikle günlük aktiviteleri sınırlayarak yaşam kalitesini etkileyebilir. Ayak tabanı, vücudun tüm ağırlığını taşıyan ve hareket sırasında dengeyi sağlayan karmaşık bir yapıdır. Bu bölgede ağrıya neden olan faktörler mekanik zorlanmalar, inflamatuvar durumlar, sinir sıkışmaları ve sistemik hastalıklar gibi geniş bir yelpazeye yayılabilir. İşte ayak tabanı ağrısının başlıca nedenleri:

1. Plantar Fasiit

Ayak tabanı ağrısının en sık görülen nedenlerinden biri plantar fasiittir. Bu durum, topuk kemiğinden ayak parmaklarına kadar uzanan plantar fasya dokusunun iltihaplanmasıyla ortaya çıkar. Genellikle uzun süre ayakta kalma, aşırı egzersiz, yanlış ayakkabı kullanımı veya fazla kilolar nedeniyle oluşur. Ağrı, özellikle sabahları ilk adımlar sırasında belirginleşir ve gün boyunca şiddeti azalabilir. Plantar fasiit, ayak tabanının topuk kısmında keskin bir ağrı ile kendini gösterir.

2. Topuk Dikeni

Topuk dikeni, ayak tabanında yer alan bağ dokularının kronik olarak zorlanması sonucu topuk kemiğinde kalsiyum birikimiyle oluşan bir kemiksi çıkıntıdır. Bu durum, plantar fasiit ile sıkça ilişkilidir ve her iki rahatsızlık genellikle birlikte görülür. Topuk dikeni, sabahları ayağa kalkıldığında ya da uzun süre ayakta kalındığında ağrının artmasına neden olabilir. Çıplak ayakla yürüme sırasında ağrı daha da belirgin hale gelebilir.

3. Tarsal Tünel Sendromu

Tarsal tünel sendromu, ayak bileği iç kısmında yer alan tarsal tünel adlı dar bir bölgede sinir sıkışması nedeniyle oluşur. Bu durum, tibial sinirin sıkışmasıyla ortaya çıkar ve ayak tabanında yanma, karıncalanma, uyuşma ve ağrıya yol açar. Tarsal tünel sendromu, genellikle ayakta uzun süre kalma veya tekrarlayan zorlanmalarla tetiklenir.

4. Metatarsalji

Metatarsalji, ayak tabanının ön kısmındaki metatarsal kemiklerde meydana gelen ağrıyı ifade eder. Bu durum, özellikle yüksek topuklu ayakkabılar giyen kadınlarda ve ayak parmaklarına aşırı yük bindiren sporcular arasında yaygındır. Metatarsalji, ayak tabanında yanma hissi, şişlik ve sert bir yüzeye bastığında artan ağrı ile kendini gösterebilir.

5. Morton Nöroması

Morton nöroması, ayak parmakları arasında yer alan sinir dokusunun kalınlaşması ile oluşur. Genellikle 3. ve 4. parmaklar arasında görülür ve ayak tabanında keskin bir ağrıya, yanma hissine ve karıncalanmaya neden olur. Morton nöroması, dar ve sıkı ayakkabıların giyilmesi veya uzun süre ayakta kalınması sonucu gelişebilir.

6. Düz Tabanlık (Pes Planus)

Düz tabanlık, ayak kemerinin çökmesiyle ayak tabanının yerle tamamen temas ettiği bir durumdur. Düz tabanlık, ayak yapısında dengesizliklere yol açarak ayak tabanında ağrıya neden olabilir. Bu durum, özellikle uzun süre ayakta kalma veya fiziksel aktivite sırasında ağrıyı artırır. Genetik yatkınlık, obezite ve yanlış ayakkabı kullanımı düz tabanlık riskini artıran faktörlerdir.

7. Stres Kırıkları

Stres kırıkları, özellikle yoğun fiziksel aktivite yapan bireylerde ayak kemiklerinde meydana gelen küçük çatlaklardır. Uzun mesafe koşucuları, dansçılar ve yoğun antrenman yapan sporcular arasında yaygındır. Bu durum, ayak tabanında lokalize bir ağrıya neden olabilir ve genellikle belirli bir bölgeye dokunulduğunda hassasiyet artar.

8. Romatizmal Hastalıklar

Romatoid artrit ve ankilozan spondilit gibi inflamatuvar romatizmal hastalıklar, ayak tabanında ağrıya yol açabilir. Bu hastalıklar, eklemlerde iltihaplanmaya ve dokularda zayıflamaya neden olarak ağrının yanı sıra şişlik ve sertlik ile de kendini gösterebilir. Romatizmal hastalıklarda ağrı, sabahları veya dinlenme sonrası artma eğilimindedir.

9. Diyabetik Nöropati

Diyabet hastalarında görülen diyabetik nöropati, sinir hasarı sonucu ayak tabanında yanma, karıncalanma ve ağrıya yol açabilir. Bu durum, genellikle diyabetin kontrol altına alınamaması ve uzun süreli yüksek kan şekeri seviyelerinin sinir dokularına zarar vermesiyle ilişkilidir.

10. Fazla Kilolar ve Mekanik Zorlanma

Fazla kilolar, ayak tabanına binen yükü artırarak mekanik zorlanmaya neden olabilir. Bu durum, zamanla ayak tabanında ağrıya yol açar ve plantar fasiit, topuk dikeni gibi rahatsızlıkları tetikleyebilir. Özellikle obezite sorunu olan bireylerde ayak tabanı ağrısının görülme riski daha yüksektir.

11. Uygun Olmayan Ayakkabı Kullanımı

Ayağa uygun olmayan, destekleyici yapısı bulunmayan veya aşırı dar ayakkabılar, ayak tabanı ağrısının en yaygın nedenlerinden biridir. Uzun süre yüksek topuklu ayakkabı giyilmesi veya ayak kemerini desteklemeyen düz taban ayakkabılar kullanılması, ayak yapısını bozarak ağrıya neden olabilir.

12. Sistemik Hastalıklar

Gut hastalığı, lupus ve fibromiyalji gibi sistemik hastalıklar da ayak tabanı ağrısına neden olabilir. Bu durumlar, genellikle inflamasyon veya bağ dokusunun etkilenmesi ile ilişkilidir ve ayakta yaygın bir hassasiyet oluşturabilir.

Ayak Tabanı Ağrısının Belirtileri

Ayak tabanı ağrısı, farklı nedenlere bağlı olarak değişik belirtilerle ortaya çıkabilir. En yaygın belirtiler şunlardır:

1. Sabah ağrısı: Özellikle plantar fasiitte sabahları yataktan kalkar kalkmaz hissedilen şiddetli ağrı tipiktir.
2. Topuk ağrısı: Topuk dikeninde, özellikle ayak topuğuna basarken yoğun bir ağrı hissedilir.
3. Ayakta dururken zorluk: Düz tabanlık veya ayak deformitelerinde uzun süreli ayakta durmak ağrıyı tetikleyebilir.
4. Yürüme zorluğu: İlerleyen vakalarda ağrı, yürüme yeteneğini kısıtlayacak boyutlara ulaşabilir.

Ayak Tabanı Ağrısı Tanısı

Ayak tabanı ağrısının doğru bir şekilde teşhis edilmesi, etkili bir tedavi planının oluşturulması için kritik bir adımdır. Tanı sürecinde hastanın şikayetlerinin kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi, fiziksel muayene ve gerekli durumlarda ileri tetkikler yapılması gerekebilir. Ayak tabanı ağrısı birçok farklı nedene bağlı olabileceği için, tanı sürecinde ayrıntılı bir yaklaşım benimsenir.

1. Hasta Öyküsü ve Şikayetlerin Değerlendirilmesi

Tanı sürecinin ilk adımı, hastanın şikayetlerinin detaylı bir şekilde dinlenmesi ve değerlendirilmesidir. Hekim, ağrının başlangıç zamanı, şiddeti, süresi, karakteri ve hangi aktiviteler sırasında arttığı hakkında bilgi alır. Hastanın iş yaşamı, spor aktiviteleri, ayakkabı tercihleri ve daha önce yaşadığı ayak yaralanmaları gibi bilgiler de tanıda önemli rol oynar. Ayrıca, altta yatan kronik hastalıkların (örneğin diyabet, artrit veya obezite) varlığı araştırılır. Özellikle sabah yataktan kalkarken veya uzun süre oturduktan sonra ayakta hissedilen ağrılar, plantar fasiit gibi durumları düşündürebilir.

2. Fiziksel Muayene

Hastanın ayak yapısının ve genel postürünün incelenmesi, tanı sürecinde önemli bir aşamadır. Fiziksel muayene sırasında hekim, ağrının lokalizasyonunu belirlemek için ayak tabanını palpasyonla (elle muayene) değerlendirir. Örneğin:

• Topuk bölgesinde ağrı: Plantar fasiiti veya topuk dikeni varlığını işaret edebilir.
• Ayak kavisi boyunca hassasiyet: Pes planus (düz tabanlık) veya kavus (yüksek kavis) gibi yapısal problemlerin habercisi olabilir.
• Parmakların alt kısmındaki ağrı: Metatarsalji veya Morton nöroması gibi sorunlara işaret edebilir.

Ayrıca, hastanın yürüme şekli (yürüyüş analizi) ve duruşu incelenerek biyomekanik sorunlar değerlendirilir. Gerekirse hastadan, ağrıyı artıran hareketleri yapması istenerek spesifik testler uygulanabilir.

3. Görüntüleme ve Laboratuvar Testleri

Fiziksel muayene ve hasta öyküsüne dayanarak kesin bir tanıya ulaşmak mümkün değilse, görüntüleme yöntemleri ve laboratuvar testleri tanıyı desteklemek için kullanılır:

• Radyografi (Röntgen): Kemik yapıdaki anormallikleri, topuk dikeni veya stres kırıklarını gösterebilir.
• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI): Yumuşak doku hasarlarını (örneğin plantar fasya iltihabı) ve sinir sıkışmalarını değerlendirmek için kullanılabilir.
• Ultrasonografi: Plantar fasya kalınlığı ve inflamasyon seviyesini değerlendirmek için uygun, hızlı ve maliyeti düşük bir yöntemdir.
• Kan Testleri: Enfeksiyon, romatizmal hastalıklar (örneğin romatoid artrit) veya metabolik bozuklukların (örneğin gut) varlığını araştırmak için yapılabilir.

4. Ayırıcı Tanı

Ayak tabanı ağrısı birçok farklı nedenden kaynaklanabileceği için, ayırıcı tanı süreci büyük önem taşır. Hekim, belirtilerin plantar fasiit, topuk dikeni, metatarsalji, Morton nöroması, tarsal tünel sendromu veya sistemik bir hastalıktan kaynaklanıp kaynaklanmadığını değerlendirmelidir. Bu süreçte tanının yanlış yönlendirilmesini önlemek için tüm olası nedenler dikkate alınır.

5. Dinamik Değerlendirme

Hastanın ayak yapısı ve basma şekli dinamik olarak incelenir. Özel podometrik cihazlarla yapılan testler, hastanın ayağının farklı bölgelerine binen basıncı ölçerek biyomekanik sorunları tespit edebilir. Örneğin, uzun süreli ayakta durma sırasında ağrının artması, plantar fasiit veya ayakkabı uyumsuzluğuna işaret edebilir.

Sonuç olarak, ayak tabanı ağrısının tanısı detaylı bir değerlendirme sürecini gerektirir. Hasta öyküsü, fiziksel muayene, görüntüleme yöntemleri ve laboratuvar testleri bir arada kullanılarak altta yatan neden belirlenir. Doğru tanı konulması, uygun tedavi planının oluşturulması ve hastanın yaşam kalitesinin artırılması için temel bir adımdır.

Ayak Tabanı Ağrısı Tedavisi

Ayak tabanı ağrısının tedavisi, ağrının temel nedenine, şiddetine ve bireyin yaşam tarzına bağlı olarak değişiklik gösterir. Tedavi sürecinin amacı, ağrıyı azaltmak, ayak fonksiyonunu eski haline getirmek ve tekrarını önlemektir. Tedavi yöntemleri; evde uygulanabilecek basit yöntemlerden, fizik tedavi ve cerrahi müdahalelere kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. Aşağıda, ayak tabanı ağrısının farklı nedenlerine yönelik tedavi seçenekleri detaylandırılmıştır.

1. Dinlenme ve Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Ayak tabanı ağrısının ilk tedavi adımı genellikle dinlenmedir. Özellikle plantar fasiit veya aşırı kullanım sonucu gelişen ağrılarda, ayağı dinlendirmek önemlidir. Ayakta geçirilen süreyi azaltmak, rahatsızlık veren aktivitelerden (koşma, uzun süre ayakta kalma) kaçınmak ve gerektiğinde iş yükünü hafifletmek, iyileşme sürecini hızlandırabilir. Günlük yaşamda rahat ayakkabılar giymek, basıncı azaltan ve ayak tabanını destekleyen ortopedik tabanlıklar kullanmak da etkili bir yöntemdir.

2. Soğuk ve Sıcak Uygulamalar

Ayak tabanı ağrısını hafifletmek için soğuk veya sıcak kompres uygulaması yapılabilir. Özellikle plantar fasiit gibi inflamatuar durumlarda, buz uygulaması iltihaplanmayı azaltarak ağrıyı hafifletebilir. Buz torbası veya soğuk jel paketlerini, ince bir havluya sararak 10-15 dakika boyunca ağrılı bölgeye uygulamak önerilir. Kronik ağrı durumlarında, sıcak uygulama kasları gevşetmek ve kan dolaşımını artırmak için kullanılabilir.

3. Egzersiz ve Germe Hareketleri

Ayak tabanı ağrısını yönetmek ve önlemek için düzenli olarak yapılan germe ve güçlendirme egzersizleri büyük önem taşır. Aşağıdaki egzersizler, özellikle plantar fasiit veya aşil tendiniti gibi durumlarda faydalıdır:

• Plantar Fasya Germe: Ayak parmaklarını yukarı doğru çekerek tabanı germek.
• Topuk Kaldırma Egzersizleri: Ayak kaslarını güçlendirmek için yükselip alçalma hareketleri.
• Topla Masaj: Ayak tabanını bir tenis topu veya donmuş su şişesi üzerinde yuvarlayarak masaj yapmak.

Bu tür egzersizler, kas gerginliğini azaltır ve ayak yapısını destekleyerek ağrıyı hafifletir.

4. Ortopedik Destek ve Tabanlık Kullanımı

Ayak tabanı ağrısı tedavisinde, özel olarak tasarlanmış ortopedik tabanlıklar ve ayakkabı destekleri önemli bir rol oynar. Bu ürünler, ayak tabanındaki basıncı eşit şekilde dağıtarak ağrıyı azaltır. Özellikle düztabanlık veya yüksek kavisli ayak yapısına sahip bireylerde, kişiye özel tabanlıklar ağrının yönetiminde oldukça etkilidir.

5. İlaç Tedavisi

İltihaplanmayı ve ağrıyı azaltmak için antiinflamatuar ilaçlar kullanılabilir. Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID’ler), örneğin ibuprofen veya naproksen, ağrının hızlı bir şekilde hafiflemesine yardımcı olabilir. Bununla birlikte, uzun süreli ilaç kullanımının yan etkileri olabileceğinden, ilaç tedavisi bir hekim tarafından önerilmeli ve kontrol altında uygulanmalıdır.

6. Fizik Tedavi

Kronikleşmiş ayak tabanı ağrılarında fizik tedavi, iyileşmeyi hızlandıran etkili bir yöntemdir. Fizik tedavi uygulamaları şunları içerebilir:

• Ultrason Tedavisi: Ayak tabanındaki inflamasyonu ve ağrıyı azaltmak için kullanılır.
• Manuel Terapi: Ayak kaslarını gevşetmek ve esnekliği artırmak için fizyoterapistler tarafından uygulanan özel teknikler.
• Elektriksel Stimülasyon (TENS): Sinir uyarıları yoluyla ağrıyı hafifletir.

Fizik tedavi, yalnızca ağrıyı hafifletmekle kalmaz, aynı zamanda gelecekteki yaralanmaları önlemek için kasları ve bağları güçlendirir.

7. Kortikosteroid Enjeksiyonları

Şiddetli ayak tabanı ağrısında, özellikle plantar fasiit gibi durumlarda kortikosteroid enjeksiyonları etkili bir çözüm olabilir. Bu tedavi, inflamasyonu azaltarak hızlı bir şekilde ağrıyı hafifletir. Ancak, bu yöntemin sık uygulanması önerilmez, çünkü uzun vadede tendon ve bağ dokusuna zarar verebilir.

8. Şok Dalga Tedavisi (ESWT)

Şok dalga tedavisi, kronikleşmiş plantar fasiit gibi durumlarda etkili bir alternatif tedavi yöntemidir. Bu yöntemde, yüksek enerjili ses dalgaları kullanılarak dokuların iyileşmesi teşvik edilir. Ameliyat gerektirmeyen ve genellikle güvenli bir yöntem olan şok dalga tedavisi, diğer tedavilerin yetersiz kaldığı durumlarda tercih edilebilir.

9. Cerrahi Müdahale

Ayak tabanı ağrısının tedavisinde cerrahi müdahale, diğer yöntemlerin başarısız olduğu ve ağrının günlük yaşamı ciddi şekilde etkilediği durumlarda düşünülür. Örneğin:

• Plantar Fasyanın Serbestleştirilmesi: Plantar fasyanın bir kısmının kesilerek ağrının azaltılması.
• Sinir Sıkışmasının Giderilmesi: Morton nöroma gibi durumlarda sıkışan sinirlerin serbestleştirilmesi.

Cerrahi tedavi genellikle son çare olarak uygulanır ve sonrası iyileşme süreci dikkatli bir şekilde yönetilmelidir.

10. Alternatif ve Tamamlayıcı Tedaviler

Bazı bireyler, ayak tabanı ağrısı için tamamlayıcı tedavilere başvurabilir. Bunlar arasında akupunktur, yoga, refleksoloji ve bitkisel tedaviler yer alır. Bu yöntemler, genellikle geleneksel tedavi yöntemleriyle birlikte kullanıldığında fayda sağlayabilir.

Tedavinin Başarısında Hasta Uyumu

Ayak tabanı ağrısı tedavisinde, hastanın önerilen tedavi planına uyumu ve yaşam tarzı değişikliklerini benimsemesi büyük önem taşır. Düzenli egzersiz yapmak, uygun ayakkabılar seçmek ve gerektiğinde dinlenmek, tedavi sürecini olumlu yönde etkiler. Tedavi sırasında ağrı şiddetinde azalma görüldüğünde bile, belirtilen tedavi protokolüne devam edilmelidir.

Ayak tabanı ağrısının önlenmesi ve tedavisinde bireye özel bir yaklaşım benimsemek, hem kısa hem de uzun vadeli başarı için kritik bir faktördür.

Ayak Tabanı Ağrısını Önleme

• Uygun Ayakkabı Seçimi: Ayak tabanı ağrısının önlenmesinde en önemli faktörlerden biri, ayağın yapısına uygun ayakkabı seçimidir. Ortopedik özellikte, iyi bir kavise sahip ayakkabılar tercih edilmelidir.
• Düzenli Egzersiz: Ayak kaslarını güçlendirmek ve esnetmek için düzenli olarak yapılan egzersizler, ağrının oluşmasını engelleyebilir.
• Kilo Kontrolü: Fazla kilo, ayaklara binen yükü artırarak ağrıya yol açabilir. Bu nedenle ideal kilonun korunması, ayak sağlığı için önemlidir.
• Ayak Bakımı: Ayakların düzenli olarak temizlenmesi ve bakım yapılması, olası enfeksiyonları önler ve ağrıların önüne geçer.

Sonuç

Ayak tabanı ağrısı, günlük yaşam kalitesini ciddi anlamda düşürebilecek bir sorundur. Ancak doğru tedavi yöntemleri ve alınacak önlemler sayesinde bu ağrının önüne geçmek mümkündür. Ayak sağlığı, vücut sağlığının bir parçasıdır ve bu nedenle ayaklara gereken özen gösterilmelidir. Uygun ayakkabı kullanımı, düzenli egzersiz ve kilo kontrolü gibi faktörler, ayak tabanı ağrısının önlenmesinde etkili olabilir. Unutulmamalıdır ki, uzun süren ve şiddetli ayak ağrıları mutlaka bir uzmana başvurmayı gerektirir.

Referanslar:

1. Ayak Tabanı Ağrısı: 12 Nedeni, Tanısı Ve Tedavisi
2. Buchbinder, R. (2004). Plantar fasciitis. New England Journal of Medicine, 350(21), 2159-2166.
3. Wearing, S. C., et al. (2006). The pathomechanics of plantar fasciitis. Sports Medicine, 36(7), 585-611.
4. Dyck, P. J., et al. (2010). Diabetic polyneuropathies: Update on research definition, diagnostic criteria and estimation of severity. Diabetes Care, 33(10), 2285-2293.
5. Lim, A. T., & How, C. H. (2016). Management of plantar fasciitis in the outpatient setting. Singapore Medical Journal, 57(4), 168-171.
6. Gill, L. H. (1997). Plantar fasciitis: Diagnosis and conservative management. Journal of the American Academy of Orthopaedic Surgeons, 5(2), 109-117.
7. Riddle, D. L., et al. (2003). Risk factors for plantar fasciitis: A matched case-control study. Journal of Bone and Joint Surgery, 85(5), 872-877.
8. Singh, D., et al. (1997). Plantar fasciitis: A review of the literature. British Journal of Sports Medicine, 31(2), 172-176.
9. Neufeld, S. K., & Cerrato, R. (2008). Plantar fasciitis: Evaluation and treatment. Journal of the American Academy of Orthopaedic Surgeons, 16(6), 338-346.
10. Irving, D. B., et al. (2006). Effective treatment of plantar fasciitis. Journal of the American Podiatric Medical Association, 96(4), 311-319.
11. Menz, H. B., et al. (2008). Foot pain in older people: A population-based study. Journal of Foot and Ankle Research, 1(1), 7.
12. Pfeffer, G., et al. (1999). Comparison of custom and prefabricated orthoses in the initial treatment of proximal plantar fasciitis. Foot & Ankle International, 20(4), 214-221.
13. Rome, K., et al. (2001). A randomized controlled trial of ultrasound therapy for plantar fasciitis. British Journal of Sports Medicine, 35(2), 128-132.
14. Landorf, K. B., et al. (2006). Effectiveness of foot orthoses to treat plantar fasciitis: A randomized trial. Archives of Internal Medicine, 166(12), 1305-1310.
15. Salvi, P., et al. (2014). Foot orthoses for the treatment of plantar fasciitis: A randomized control trial. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy, 44(6), 435-443.
16. Wapner, K. L., & Parekh, S. G. (2005). Plantar fasciitis and other causes of heel pain. American Academy of Orthopaedic Surgeons Monograph Series, 35-47
17. https://scholar.google.com/
18. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
19. https://www.researchgate.net/
20. https://www.mayoclinic.org/
21. https://www.nhs.uk/
22. https://www.webmd.com/