Periferik Arter Hastalığı: 9 Belirtisi, Nedenleri Ve Tedavisi

Periferik arter hastalığı (PAH), dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen ve yaşam kalitesini ciddi şekilde düşüren yaygın bir dolaşım bozukluğudur. PAH, esas olarak bacaklardaki kan damarlarını etkileyen bir durumdur, ancak vücudun diğer bölgelerinde de ortaya çıkabilir. Bu hastalık, arterlerin daralması veya tıkanması sonucu kan akışının sınırlanmasıyla karakterizedir. Genellikle, PAH’nın ana nedeni aterosklerozdur, yani arter duvarlarının sertleşmesi ve daralmasıdır. Bu durum, damarların iç yüzeylerinde plak birikimi ile başlar ve zamanla damarları daraltarak kan akışını zorlaştırır. Hastalığın ciddiyeti, hafif semptomlardan tamamen hareketsizliğe yol açabilecek ileri aşamalara kadar geniş bir yelpazede değişebilir.

Periferik Arter Hastalığı: 9 Belirtisi, Nedenleri Ve Tedavisi

Periferik arter hastalığı belirtileri arasında, yürüyüş sırasında ortaya çıkan bacak ağrısı, uyuşukluk, zayıflık ve bazen de bacaklarda veya ayaklarda oluşan yaralar yer alır. Bu semptomlar, genellikle egzersizle artar ve dinlenme ile azalır. Bununla birlikte, hastalığın ilerlemiş evrelerinde, bu belirtiler dinlenme sırasında bile görülebilir ve bu durum kritik uzuv iskemisi olarak adlandırılır. Kritik uzuv iskemisi, ayak veya bacakların ciddi şekilde tehlikeye girdiği, acil tıbbi müdahale gerektiren bir durumdur.

PAH’nın risk faktörleri arasında sigara içmek, diyabet, hipertansiyon ve yüksek kolesterol seviyeleri gibi yaygın yaşam tarzı ve sağlık durumları bulunur. Sigara içen bireylerde PAH geliştirme riski, sigara içmeyenlere göre dört kat daha fazladır. Diyabetik hastalar ise, bu hastalığı geliştirme açısından yüksek risk altındadırlar, çünkü diyabet, damar sağlığını olumsuz etkileyen önemli bir faktördür. Ayrıca, obezite ve hareketsiz yaşam tarzı da PAH riskini artıran diğer önemli unsurlardır.

Erken teşhis ve tedavi, PAH’nın ilerlemesini önlemek için kritik öneme sahiptir. Periferik arter hastalığı teşhisinde kullanılan yaygın testler arasında, ayak bileği-brakiyal indeks (ABI) ölçümü ve Doppler ultrasonografi yer alır. Tedavi seçenekleri arasında yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavisi ve bazı durumlarda cerrahi müdahaleler bulunur. Tedavinin amacı, semptomları hafifletmek, hastalığın ilerlemesini durdurmak ve komplikasyonları önlemektir. Bu makalede, periferik arter hastalığı nedenleri, belirtileri, risk faktörleri, teşhis ve tedavi yöntemleri ile bu hastalığın yönetiminde kullanılan güncel yaklaşımlar hakkında detaylı bilgi sunulacaktır.

Periferik Arter Hastalığı Nedenleri ve Risk Faktörleri

Periferik Arter Hastalığı, genellikle arterlerin daralmasına veya tıkanmasına yol açan süreçlerin sonucunda gelişir. Bu durum, özellikle ekstremitelerde kan akışının azalmasına neden olur ve ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Periferik Arter Hastalığı nedenleri, genetik yatkınlık, çevresel faktörler ve yaşam tarzı alışkanlıkları gibi birçok bileşenden oluşur. Bu nedenler aşağıdaki başlıklar altında detaylandırılabilir:

1. Ateroskleroz

PAH’ın en yaygın nedeni aterosklerozdur.

• Tanımı: Ateroskleroz, arter duvarlarında yağ, kolesterol ve diğer maddelerin birikmesi sonucu plak oluşumuyla karakterize edilen bir hastalıktır.
• Mekanizması: Zamanla plaklar büyüyerek arterlerin daralmasına veya tıkanmasına neden olur. Bu durum, özellikle bacak gibi periferik bölgelerde kan akışını kısıtlar.
• Risk Faktörleri: Yüksek kolesterol, hipertansiyon, diyabet ve sigara kullanımı ateroskleroz riskini artıran temel faktörlerdir.

2. Sigara Kullanımı

Sigara, PAH’ın gelişiminde en önemli önlenebilir nedenlerden biridir.

• Etkileri: Sigara, arterlerdeki kan akışını azaltarak damarların daralmasına neden olur. Ayrıca damar duvarlarında hasara yol açar ve ateroskleroz gelişimini hızlandırır.
• Nikotinin Rolü: Nikotin, damarların kasılmasına (vazokonstriksiyon) neden olur, bu da periferik dokulara giden kan miktarını daha da azaltır.
• Pasif İçicilik: Sadece aktif sigara içimi değil, pasif içicilik de benzer etkiler gösterebilir.

3. Diyabet (Şeker Hastalığı)

• Kan Şekeri Düzeylerinin Rolü: Kronik yüksek kan şekeri düzeyleri, damar duvarlarını zayıflatarak aterosklerotik plak oluşumuna yatkınlık yaratır.
• Mikro- ve Makrovasküler Hasar: Diyabet, hem küçük (mikrovasküler) hem de büyük (makrovasküler) damarları etkileyerek PAH gelişimini hızlandırır.
• Diyabet ve Enfeksiyon Riski: Diyabet hastalarında PAH ile birlikte iyileşmeyen yaralar ve enfeksiyon riskleri daha yüksektir.

4. Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon)

• Arterlere Zarar: Hipertansiyon, arter duvarlarına sürekli olarak baskı uygulayarak onların sertleşmesine ve daralmasına neden olur.
• Ateroskleroz ile Etkileşim: Yüksek tansiyon, aterosklerotik plakların daha hızlı birikmesine yol açar.

5. Genetik ve Ailevi Yatkınlık

• Kalıtsal Faktörler: Ailede Pperiferik arter hastalığı, ateroskleroz, diyabet veya hipertansiyon öyküsü olan bireylerde hastalık riski daha yüksektir.
• Poligenik Etkiler: Birçok genin bir arada etkisi, damar yapısını ve kolesterol metabolizmasını etkileyerek PAH gelişimine katkıda bulunabilir.

6. Obezite ve Fiziksel Aktivite Eksikliği

• Fazla Kilonun Etkisi: Obezite, damarların üzerinde mekanik baskı oluşturarak ve inflamasyonu artırarak PAH riskini yükseltir.
• Hareketsizlik: Fiziksel aktivite eksikliği, kan dolaşımını olumsuz etkileyerek damar sertleşmesi ve PAH gelişimine yol açar.

7. İnflamatuar ve Otoimmün Hastalıklar

• Kronik İnflamasyonun Rolü: İnflamatuar süreçler, damar duvarlarında hasara yol açarak aterosklerozu tetikleyebilir.
• Romatizmal Hastalıklar: Romatoid artrit veya lupus gibi otoimmün hastalıklar, periferik arterlere zarar vererek PAH gelişimine katkıda bulunabilir.

8. Diğer Faktörler

• Yaşlanma: Yaşla birlikte arterlerin elastikiyeti azalır ve damar sertliği artar.
• Cinsiyet: Erkeklerde daha sık görülmekle birlikte, menopoz sonrası kadınlarda risk artmaktadır.
• Beslenme Alışkanlıkları: Yüksek doymuş yağ ve trans yağ tüketimi ateroskleroz riskini artırır.

Periferik Arter Hastalığı, genellikle birçok risk faktörünün bir araya gelmesi sonucu ortaya çıkar. Ateroskleroz, sigara kullanımı, diyabet ve hipertansiyon gibi nedenler, bu hastalığın temelini oluşturur. Erken tanı ve risk faktörlerinin kontrol altına alınması, hastalığın ilerlemesini önlemek ve komplikasyonları azaltmak için hayati öneme sahiptir.

Periferik Arter Hastalığının Belirtileri

Periferik Arter Hastalığı, genellikle alt ekstremitelerdeki arterlerde daralma veya tıkanıklık nedeniyle ortaya çıkan dolaşım sorunlarıyla karakterizedir. Bu durum, kan akışının azalmasına ve dokulara yeterince oksijen taşınamamasına neden olur. Belirtiler, hastalığın ilerleme derecesine ve etkilenen damarlara bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

İşte Periferik arter hastalığı belirtileri:

1. İntermittan Klodikasyon (Aralıklı Topallama)

PAH’nin en belirgin semptomlarından biridir. Yürürken ya da fiziksel aktivite sırasında bacaklarda, özellikle baldır kaslarında ağrı, kramp veya yorgunluk hissi oluşur. Dinlenme ile bu belirtiler genellikle geçer. Ağrının şiddeti, etkilenen arterlerin tıkanıklık derecesine bağlıdır.

2. Bacaklarda Soğukluk ve Solgunluk

Kan dolaşımının azalması nedeniyle bacaklarda veya ayaklarda soğukluk hissi görülebilir. Etkilenen uzvun rengi soluk, mavi veya morumsu bir tona dönebilir. Bu durum, kanın oksijen taşıma kapasitesindeki azalmadan kaynaklanır.

3. Dinlenme Sırasında Ağrı

Hastalığın ileri evrelerinde, bacak ağrısı yalnızca fiziksel aktivite sırasında değil, dinlenme sırasında da ortaya çıkabilir. Genellikle ayak ve parmaklarda hissedilen bu ağrı, gece yatarken daha belirgin hale gelebilir. Bu durum, kan dolaşımındaki ciddi bir azalma olduğuna işaret eder.

4. Yaraların ve Ülserlerin İyileşmemesi

Etkilenen bölgelerde, özellikle ayaklarda veya bacaklarda küçük yaralar ya da kesikler normalden çok daha yavaş iyileşebilir. Oksijen ve besin maddelerinin eksikliği nedeniyle bu yaralar zamanla kronik ülserlere dönüşebilir. Tedavi edilmediği takdirde enfeksiyon riski artar.

5. Kas Gücünde ve Hareket Kabiliyetinde Azalma

Bacak kaslarına yeterli miktarda kan gitmemesi, kas gücünde azalmaya yol açabilir. Bu durum, yürüyüş mesafesinin kısalması, hareket kısıtlılığı ve günlük aktivitelerin zorlaşmasıyla kendini gösterir.

6. Tırnak ve Cilt Değişiklikleri

Kan dolaşımının azalması, cilt ve tırnak sağlığını da etkiler. Bacaklarda cilt incelmesi, parlaklık, kuru cilt ve tırnaklarda kalınlaşma veya deformasyon gibi değişiklikler görülebilir.

7. Ayakta veya Parmaklarda Morarma (Siyanoz)

Periferik dokulara kan akışının azalması sonucu oksijen eksikliği nedeniyle parmak uçlarında veya ayakta morarma görülebilir. Bu belirti genellikle ciddi damar tıkanıklığının göstergesidir.

8. Kas Krampları

Dolaşım bozukluğuna bağlı olarak bacaklarda sıkça kas krampları yaşanabilir. Bu kramplar genellikle gece saatlerinde ve dinlenme sırasında meydana gelir.

9. Saç Dökülmesi

Kan dolaşımının yetersiz olduğu bölgelerde, bacaklardaki kıllarda dökülme görülebilir. Bu durum, deri altındaki dokulara yeterince oksijen ve besin taşınamamasının bir sonucu olarak ortaya çıkar.

Not: Periferik Arter Hastalığı belirtileri genellikle sinsi bir şekilde ilerler ve birçok kişi, erken dönemdeki belirtileri fark etmeyebilir. Özellikle risk faktörleri (örneğin sigara kullanımı, diyabet, hipertansiyon) olan bireylerin, bu tür belirtileri yaşadıklarında bir sağlık uzmanına başvurmaları önemlidir. Erken tanı ve tedavi, hastalığın ilerlemesini durdurabilir ve yaşam kalitesini artırabilir.

Periferik Arter Hastalığı Teşhisi

Periferik Arter Hastalığı, genellikle bacaklarda damar tıkanıklığına yol açan bir dolaşım bozukluğudur ve zamanında teşhis edilmesi, tedavi başarısını artırmada kritik öneme sahiptir. Periferik Arter Hastalığı teşhisi süreci, detaylı bir hasta öyküsü alımı, fiziksel muayene, risk faktörlerinin değerlendirilmesi ve gerekli tanı testlerinin uygulanmasını içerir.

1. Hasta Öyküsü ve Risk Faktörleri

Periferik arter hastalığı teşhisine ilk adım, detaylı bir hasta öyküsünün alınmasıdır. Hasta öyküsü sırasında, aşağıdaki belirtiler ve risk faktörleri değerlendirilir:

• Semptomlar: Özellikle yürüyüş sırasında bacaklarda ağrı (klodikasyon), uyuşma, soğukluk hissi veya bacak yaralarının iyileşmemesi.
• Risk Faktörleri: Sigara kullanımı, diyabet, hipertansiyon, yüksek kolesterol, yaşlılık, obezite ve ailede erken yaşta kardiyovasküler hastalık öyküsü.

Hastanın yaşam tarzı ve mesleki aktiviteleri de dikkate alınarak semptomların fiziksel aktiviteyle bağlantısı değerlendirilir.

2. Fiziksel Muayene

Fiziksel muayene, PAH teşhisinde temel bir basamaktır. Bu süreçte şu yöntemler kullanılır:

• Cilt ve Doku İncelemesi: Bacaklarda renk değişikliği, yara, ülser veya tırnak değişiklikleri aranır.
• Damar Nabzı Kontrolü: Ayak bileği, diz ve kasık gibi bölgelerdeki nabızlar elle değerlendirilir. Zayıf veya alınamayan nabızlar, dolaşım bozukluğunu işaret edebilir.
• Osilasyon ve Üfürüm Dinlenmesi: Stetoskop yardımıyla arterlerde daralmayı işaret edebilecek ses değişiklikleri (üfürüm) dinlenir.

3. Tanı Testleri ve Görüntüleme Yöntemleri

Hastanın semptomları ve fiziksel muayene bulguları doğrultusunda ileri tanı testleri uygulanabilir:

a Ayak Bileği-Kol İndeksi (ABKI)

Periferik arter hastalığı teşhisinde ilk tercih edilen noninvaziv testlerden biridir. Bacak ve kol basınçları karşılaştırılarak bacaklarda arteriyel tıkanıklık olup olmadığı değerlendirilir. Normal bir ABKI değeri 0.9-1.3 arasındadır. 0.9’un altındaki değerler PAH’ı işaret edebilir.

b. Doppler Ultrasonografi

Kan akışını değerlendiren bu yöntem, damar tıkanıklığı olan bölgeleri saptamada kullanılır. Noninvaziv ve düşük maliyetli olması nedeniyle sıkça tercih edilir.

c. Manyetik Rezonans Anjiyografi (MRA) ve Bilgisayarlı Tomografi Anjiyografi (BTA)

Damarların detaylı görüntülerini sağlayarak tıkanıklık derecesini ve yerini hassas bir şekilde belirler. Özellikle cerrahi veya girişimsel tedavi planlamasında yardımcıdır.

d. Kan Testleri

Kolesterol seviyeleri, kan şekeri (diyabet taraması) ve diğer kardiyovasküler risk faktörlerinin değerlendirilmesi için kan testleri yapılır.

e. Egzersiz Testi

Yürüme bandı üzerinde yapılan bu test, klodikasyon semptomlarının egzersizle tetiklenip tetiklenmediğini değerlendirir.

4. Erken Teşhisin Önemi

PAH’ın erken teşhisi, hastalığın ilerlemesini önlemek, yaşam kalitesini artırmak ve ciddi komplikasyonları (örneğin gangren veya amputasyon) önlemek için kritik öneme sahiptir. Erken tanı sayesinde yaşam tarzı değişiklikleri ve medikal tedavilerle hastalık yönetimi büyük ölçüde kolaylaşabilir.

Bu kapsamlı değerlendirme süreci, hastaya özel bir tedavi planı geliştirilmesine olanak tanır ve kardiyovasküler risklerin azaltılmasına önemli katkıda bulunur.

Periferik Arter Hastalığı Tedavisi

Periferik Arter Hastalığı, kan akışını kısıtlayan ve alt ekstremitelerde ciddi semptomlara yol açabilen bir dolaşım bozukluğudur. Tedavi, semptomları hafifletmek, hastalığın ilerlemesini durdurmak ve komplikasyon riskini azaltmak amacıyla multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Tedavi stratejileri yaşam tarzı değişikliklerinden ilaç tedavisine ve ileri vakalarda cerrahi müdahalelere kadar uzanır.

1. Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Periferik arter hastalığı tedavisinin temel taşı, yaşam tarzını iyileştirmeye yönelik adımlardır. Bu değişiklikler hastalığın ilerlemesini yavaşlatmada önemli bir rol oynar.

• Sigaranın Bırakılması: Sigara içmek, arterlerde daralma ve plak oluşumuna katkıda bulunur. Sigara bırakma tedavileri ve destek grupları bu süreçte etkili olabilir.
• Dengeli Beslenme: Düşük yağ, tuz ve şeker içeren Akdeniz diyeti gibi beslenme alışkanlıkları, kolesterol seviyelerini düşürerek arterlerde plak oluşumunu engeller.
• Fiziksel Aktivite: Yürüme gibi düzenli egzersizler, bacak kaslarında kan akışını artırarak semptomların hafifletilmesine yardımcı olur. Kontrollü yürüme programları özellikle etkili bir yöntemdir.
• Kilo Kontrolü: Sağlıklı bir kiloya ulaşmak ve bunu korumak, kardiyovasküler sağlığı iyileştirir.

2. Farmakolojik Tedavi

PAH’de ilaç tedavisi, hem semptomların yönetimini hem de hastalığın sistemik etkilerini kontrol etmeyi amaçlar.

• Antiplatelet İlaçlar: Aspirin veya klopidogrel gibi ilaçlar, trombüs oluşumunu önleyerek kan akışını iyileştirir.
• Kolesterol Düşürücüler (Statinler): LDL kolesterol seviyelerini düşürerek plak stabilizasyonuna katkıda bulunur.
• Antihipertansif İlaçlar: Kan basıncını kontrol altına almak, arterlerdeki baskıyı azaltır ve komplikasyon riskini düşürür.
• Vazodilatör İlaçlar: Cilostazol gibi ilaçlar, periferik damarları genişleterek yürüyüş mesafesini artırabilir.
• Kan Şekeri Kontrolü: Diyabeti olan hastalarda glisemik kontrol için oral antidiyabetikler veya insülin kullanılabilir.

3. Endovasküler Tedavi

Hastalığın ilerlemiş olduğu durumlarda, minimal invaziv endovasküler işlemler tercih edilir. Bu yöntemler genellikle anjiyografi eşliğinde uygulanır.

• Balon Anjiyoplasti: Tıkanıklığın olduğu bölgelerde arterleri genişletmek için balon kateter kullanılır.
• Stentleme: Balon anjiyoplasti sonrası arterin açık kalmasını sağlamak için metal stent yerleştirilir.
• Aterektomi: Plakların mekanik olarak çıkarılmasıyla arterin kan akışı düzeltilir.

4. Cerrahi Müdahale

Endovasküler tedavilerin yetersiz kaldığı veya daha ciddi vakalarda cerrahi prosedürler uygulanabilir.

• Bypass Ameliyatı: Tıkalı arterin çevresine yeni bir damar oluşturularak kan akışı sağlanır. Genellikle hastanın kendi damarları kullanılır.
• Amputasyon: Gangren gelişmiş ve doku kaybı ilerlemişse, hayatı tehdit eden komplikasyonları önlemek için nadiren başvurulan bir yöntemdir.

5. Destekleyici Tedavi ve Rehabilitasyon

Tedavinin başarıya ulaşması için hastalara uzun vadeli destek sağlanması önemlidir.

• Ağrı Yönetimi: Ağrıyı kontrol altına almak için analjezikler veya nöropatik ağrı ilaçları kullanılabilir.
• Fizik Tedavi: Kas gücünü ve hareketliliği artırmak için düzenli fizik tedavi programları uygulanabilir.
• Psikososyal Destek: Kronik bir hastalıkla başa çıkmada psikolojik destek sağlanması, hastaların yaşam kalitesini artırır.

6. Alternatif ve Tamamlayıcı Tedavi Yaklaşımları

Bazı hastalar, konvansiyonel tedavilerin yanı sıra alternatif yöntemlere de yönelmektedir.

• Bitkisel Takviyeler: Ginkgo biloba gibi bitkilerin kan akışını iyileştirebileceğine dair bazı çalışmalar bulunmaktadır, ancak doktor kontrolünde kullanılmalıdır.
• Hiperbarik Oksijen Tedavisi: Dolaşımı artırarak iyileşmeyi hızlandırabilir.

7. Uzun Dönem İzlem ve Komplikasyon Yönetimi

Periferik arter hastalığı tedavisinde düzenli takip önemlidir. Tedavi sonrası komplikasyonların önlenmesi ve hastalığın kontrol altında tutulması için multidisipliner bir ekip ile izlem yapılmalıdır.

Bu tedavi yöntemlerinin kombinasyonu, hastaların yaşam kalitesini artırırken komplikasyonları önlemeye yönelik kapsamlı bir çözüm sunar.

Hastalığın Önlenmesi

Periferik arter hastalığını önlemek, genellikle yaşam tarzı değişiklikleri ve risk faktörlerinin yönetimi ile mümkündür. Sigara içmemek, sağlıklı bir diyet uygulamak, düzenli egzersiz yapmak ve kilo kontrolü, PAH riskini azaltmada etkili stratejilerdir. Ayrıca, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve diyabet gibi sağlık sorunlarının düzenli olarak izlenmesi ve kontrol altında tutulması önemlidir.

Sigara içen bireylerin sigarayı bırakması, PAH’nın önlenmesinde en önemli adımdır. Sigara bırakma, damar sağlığını iyileştirir ve ateroskleroz gelişimini yavaşlatır. Ayrıca, sağlıklı bir diyet uygulamak, Periferik arter hastalığı riskini azaltmak için önemlidir. Doymuş yağ ve trans yağlardan zengin gıdalardan kaçınmak, kolesterol seviyelerini düşürmeye ve arterlerde plak oluşumunu önlemeye yardımcı olabilir. Lif açısından zengin gıdalar, meyve ve sebzeler, tam tahıllar ve balık, sağlıklı bir diyetin temelini oluşturmalıdır.

Düzenli egzersiz yapmak, PAH riskini azaltmada kritik bir rol oynar. Egzersiz, bacaklardaki kan dolaşımını iyileştirir ve klaudikasyon semptomlarını hafifletir. Ayrıca, egzersiz yapmak, vücut ağırlığını kontrol altında tutmaya ve yüksek tansiyon gibi diğer risk faktörlerini yönetmeye yardımcı olur. Haftada en az 150 dakika orta düzeyde aerobik egzersiz yapmak, PAH riskini azaltmak için önerilir.

Son olarak, periferik arter hastalığı önlenmesinde düzenli tıbbi kontroller önemlidir. Yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve diyabet gibi risk faktörleri düzenli olarak izlenmeli ve kontrol altında tutulmalıdır. Doktorunuz, PAH riskinizi değerlendirebilir ve gerekli önlemleri almanıza yardımcı olabilir.

Sonuç

Periferik arter hastalığı, dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen ciddi bir dolaşım bozukluğudur. Ateroskleroz, PAH’nın başlıca nedenidir ve sigara içmek, diyabet, hipertansiyon ve yüksek kolesterol gibi risk faktörleri hastalığın gelişiminde önemli bir rol oynar. Periferik arter hastalığı, erken teşhis ve tedavi edilmezse, bacaklarda ciddi hasara ve hatta uzuv kaybına yol açabilir. Bu nedenle, PAH risk faktörlerinin farkında olmak ve erken belirtileri tanımak çok önemlidir. Yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavisi ve cerrahi müdahaleler, PAH’nın yönetiminde etkili tedavi seçenekleridir. PAH’nın önlenmesi ise, sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemekle mümkündür. Bu makale, Periferik arter hastalığı nedenleri, belirtileri, teşhis ve tedavi yöntemleri hakkında kapsamlı bir bilgi sunmuş olup, hastalığın önlenmesi ve yönetimi konusunda bilinçli olmanın önemini vurgulamaktadır.

Referanslar:

1. Periferik Arter Hastalığı: 9 Belirtisi, Nedenleri Ve Tedavisi
2. Criqui, M. H., & Aboyans, V. (2015). Epidemiology of peripheral artery disease. Circulation Research, 116(9), 1509-1526.
3. Norgren, L., Hiatt, W. R., Dormandy, J. A., et al. (2007). Inter-Society Consensus for the Management of Peripheral Arterial Disease (TASC II). Journal of Vascular Surgery, 45(1), S5-S67.
4. Fowkes, F. G. R., Rudan, D., Rudan, I., et al. (2013). Comparison of global estimates of prevalence and risk factors for peripheral artery disease in 2000 and 2010: A systematic review and analysis. The Lancet, 382(9901), 1329-1340.
5. Hirsch, A. T., Haskal, Z. J., Hertzer, N. R., et al. (2006). ACC/AHA guidelines for the management of patients with peripheral arterial disease. Journal of the American College of Cardiology, 47(6), 1239-1312.
6. Conte, M. S., Bradbury, A. W., Kolh, P., et al. (2019). Global vascular guidelines on the management of chronic limb-threatening ischemia. Journal of Vascular Surgery, 69(6), 3S-125S.
7. Gerhard-Herman, M. D., Gornik, H. L., Barrett, C., et al. (2017). 2016 AHA/ACC guideline on the management of patients with lower extremity peripheral artery disease. Circulation, 135(12), e726-e779.
8. Criqui, M. H., Matsushita, K., Aboyans, V., et al. (2021). Lower extremity peripheral artery disease: Contemporary epidemiology, management gaps, and future directions. Circulation, 144(13), 954-968.
9. Selvin, E., Erlinger, T. P. (2004). Prevalence of and risk factors for peripheral arterial disease in the United States: Results from the NHANES. Circulation, 110(6), 738-743.
10. Aboyans, V., Ricco, J. B., Bartelink, M. L., et al. (2018). ESC guidelines on the diagnosis and treatment of peripheral arterial diseases. European Heart Journal, 39(9), 763-816.
11. Hiatt, W. R., Fowkes, F. G. R., Heizer, G., et al. (2017). Ticagrelor versus clopidogrel in symptomatic peripheral artery disease. New England Journal of Medicine, 376(1), 32-40.
12. Bonaca, M. P., Bauersachs, R. M., Anand, S. S., et al. (2020). Rivaroxaban in peripheral artery disease after revascularization. New England Journal of Medicine, 382(21), 1994-2004.
13. Murphy, T. P., Cutlip, D. E., Regensteiner, J. G., et al. (2012). Supervised exercise versus primary stenting for claudication resulting from aortoiliac peripheral artery disease. Circulation, 125(1), 130-139.
14. Beckman, J. A., Duncan, M. S., Damrauer, S. M., et al. (2019). Microvascular disease, peripheral artery disease, and amputation. Circulation, 140(6), 449-458.
15. Wang, H. H., Gornik, H. L., Creager, M. A. (2019). Symptomatic peripheral artery disease: Update on diagnosis and management. Journal of the American Heart Association, 8(8), e012201.
16. McDermott, M. M., Mehta, S., Ahn, H., et al. (2008). Atherosclerotic risk factor reduction in peripheral artery disease. JAMA, 300(2), 192-199.
17. Heald, C. L., Fowkes, F. G. R., Murray, G. D., et al. (2006). Risk of mortality and cardiovascular disease associated with the ankle-brachial index. Journal of the American Medical Association, 295(5), 536-546.
18. Treat-Jacobson, D., McDermott, M. M., Bronas, U. G., et al. (2019). The role of supervised exercise therapy for peripheral artery disease. Vascular Medicine, 24(1), 6-12.
19. Schainfeld, R. M. (2001). Management of peripheral arterial disease and intermittent claudication. Journal of the American Board of Family Practice, 14(6), 443-450.
20. Pande, R. L., Perlstein, T. S., Beckman, J. A., et al. (2011). Secondary prevention and mortality in peripheral artery disease. Circulation, 124(1), 17-23.
21. Powell, R. J., Simons, M., Mendelsohn, F. O., et al. (2008). Results of a double-blind, placebo-controlled study evaluating efficacy and safety of patient-specific intramuscular injection of HGF plasmid in critical limb ischemia. Molecular Therapy, 16(5), 972-978.
22. Golomb, B. A., Dang, T. T., Criqui, M. H. (2001). Peripheral arterial disease: Morbidity and mortality implications. Circulation, 114(7), 688-699.
23. Armstrong, E. J., Chen, D. C., Singh, G. D., et al. (2014). Smoking cessation is associated with decreased mortality and improved amputation-free survival among patients with symptomatic peripheral artery disease. Journal of Vascular Surgery, 60(6), 1565-1571.
24. Barochiner, J., Aparicio, L. S., Wainstein, R. V. (2014). Challenges associated with peripheral arterial disease in women. Vascular Health and Risk Management, 10, 115-123.
25. https://scholar.google.com/
26. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
27. https://www.researchgate.net/
28. https://www.mayoclinic.org/
29. https://www.nhs.uk/
30. https://www.webmd.com/