Aort Stenozunun 7 Belirtisi, Nedenleri, Tanısı ve Tedavisi

Aort stenozu, kalbin en önemli çıkış yolu olan aort kapağında daralma meydana gelmesiyle ortaya çıkan ciddi bir kardiyovasküler hastalıktır. Bu daralma, kalbin kanı aort damarı aracılığıyla vücuda yeterli şekilde pompalamasını zorlaştırır. Zamanla kalp daha fazla çalışmak zorunda kaldığından yorulabilir ve tedavi edilmezse kalp yetmezliği gibi ciddi komplikasyonlar gelişebilir. Aort stenozu genellikle ilerleyici bir rahatsızlıktır ve başlangıçta herhangi bir belirti göstermeyebilir, ancak semptomlar ortaya çıktığında hastalığın seyrinin hızlanması mümkündür. Bu nedenle erken tanı ve müdahale, hastaların yaşam kalitesini koruyabilmesi için hayati öneme sahiptir.

Aort Stenozunun 7 Belirtisi, Nedenleri, Tanısı ve Tedavisi

Aort kapağının yapısal bozuklukları, yaşlanma süreciyle birlikte kireçlenme ve kalınlaşma eğilimi gösterir. Yaşlı bireylerde yaygın olarak görülen bu hastalık, yaşa bağlı değişikliklerin bir sonucu olarak zamanla daha belirgin hale gelir. Ancak, doğumsal kapak anomalileri veya enfeksiyöz hastalıklar gibi durumlar genç yaşlarda da aort stenozuna yol açabilir. Ayrıca, kalp kapakçıklarıyla ilgili bozukluklar tedavi edilmediğinde ciddi sağlık sorunlarına yol açabileceğinden, bu hastalığın toplumda farkındalığını artırmak önemlidir.

Hastalığın ilerlemesiyle birlikte, kalbin kanı yeterli şekilde pompalayamaması çeşitli klinik belirtilere yol açar. Göğüs ağrısı, nefes darlığı, bayılma ve çarpıntı gibi belirtiler, hastalığın ileri evrelerinde sıkça gözlemlenir. Aort stenozu tanısının konulması için kardiyologlar tarafından çeşitli test ve görüntüleme yöntemleri kullanılır. Erken tanı konulduğunda, hastalığın ilerleyişini yavaşlatan ve semptomları hafifleten tedavi seçenekleri mevcuttur. Ancak, hastalığın ileri safhalarında cerrahi müdahaleler gerekebilir ve bazı durumlarda kapak değişimi kaçınılmaz olabilir.

Bu makalede, aort stenozunun belirtileri, nedenleri, tanı yöntemleri ve tedavi seçenekleri ayrıntılı şekilde ele alınacaktır. Amaç, hem hasta bireyler hem de sağlık profesyonelleri için kapsamlı bir bilgi sunmak ve hastalıkla ilgili farkındalığı artırmaktır. İlerleyen bölümlerde belirtilerin özellikleri, hastalığın temel nedenleri ve mevcut tedavi yaklaşımlarının detaylarına yer verilecektir.

Aort Stenozu Belirtileri

Aort stenozu belirtileri, hastalığın seyrine ve darlığın şiddetine bağlı olarak değişiklik gösterir. Erken evrelerde semptomlar hafif olabilir veya hiç fark edilmeyebilir. Ancak, hastalık ilerledikçe belirtiler daha belirgin hale gelir ve yaşam kalitesini ciddi şekilde etkiler.

Aşağıda aort stenozunun ana belirtileri ve detaylı açıklamaları yer almaktadır:

1. Göğüs Ağrısı (Angina):
   Aort kapağındaki daralma, kalpten çıkan kan miktarını sınırlar. Kalp kası yeterli kan ve oksijen alamadığında göğüs ağrısı (angina) ortaya çıkar. Göğüs ağrısı genellikle efor sırasında veya stres altındayken hissedilir ve dinlenmeyle hafifler. Bu ağrı, baskı hissi veya sıkışma şeklinde olabilir ve omuzlara, kollara veya çeneye yayılabilir.
2. Nefes Darlığı (Dispne):
   Kalbin pompalama gücünün azalması, akciğerlerde sıvı birikimine neden olabilir. Nefes darlığı genellikle efor sırasında hissedilir; örneğin merdiven çıkarken veya yürüyüş yaparken ortaya çıkar. İleri evrelerde, nefes darlığı istirahat halindeyken de yaşanabilir ve hastalar yatar pozisyonda nefes almakta zorlanabilir.
3. Bayılma (Senkop):
   Aort kapağındaki daralma nedeniyle beyne yeterince kan ulaşamaz. Özellikle fiziksel aktivite sırasında bayılma (senkop) sık görülen bir belirtidir. Beynin kısa süreli kan yetersizliği sonucu ortaya çıkan bayılma, aynı zamanda ciddi kalp ritmi problemlerinin habercisi olabilir.
4. Çarpıntı:
   Aort stenozuna bağlı olarak kalp, yetersiz kan dolaşımını telafi etmek için daha hızlı çalışmaya başlar. Bu durum kalp ritminde düzensizliklere yol açar ve hastalar kalp atışlarını hızlı veya düzensiz bir şekilde hissedebilir. Özellikle efor sırasında veya dinlenme halindeyken çarpıntılar daha belirgin hale gelir.
5. Yorgunluk ve Halsizlik:
   Vücut organları ve kaslar yeterince oksijenlenmediğinde, hastalar aşırı yorgunluk hissedebilir. Günlük aktiviteler bile zor hale gelebilir ve hastalar kendilerini sürekli bitkin hissederler.
6. Ödem (Şişlik):
   İleri evrelerde, kalp yetersizliğine bağlı olarak bacaklarda, ayak bileklerinde ve karında sıvı birikimi meydana gelebilir. Bu durum, vücutta ödem olarak kendini gösterir.
7. Öksürük ve Hırıltı:
   Akciğerlerde sıvı birikimine bağlı olarak hastalar kronik öksürük veya hırıltılı solunum yaşayabilir. Özellikle yatar pozisyonda bu belirtiler daha da artar.

Belirtiler hastalığın şiddetine göre değişiklik gösterebilir ve ileri evrelerde kalp yetmezliği gibi daha ciddi durumlar ortaya çıkabilir. Belirtilerin fark edilmesi ve erken müdahale, hastalığın ilerlemesini önlemek açısından büyük önem taşır.

Aort Stenozu Nedenleri

Aort stenozu, birçok farklı neden ve risk faktörüne bağlı olarak gelişebilir. Bu nedenler yaşa bağlı dejeneratif süreçlerden, genetik ve enfeksiyon kaynaklı etkenlere kadar geniş bir yelpazede yer alır. Aşağıda aort stenozunun ana nedenleri detaylı şekilde açıklanmıştır:

1. Yaşa Bağlı Kalsifikasyon (Kireçlenme):
   Yaş ilerledikçe aort kapağında kalsiyum birikimi meydana gelir. Bu birikim, kapakçıkların sertleşmesine ve esnekliğini kaybetmesine yol açar. Özellikle 65 yaş üstü bireylerde yaygın olarak görülen bu durum, stenozun en yaygın nedenlerinden biridir. Yaşa bağlı dejenerasyon, genellikle yavaş ilerler ve semptomlar ancak ileri yaşlarda ortaya çıkar.
2. Doğumsal Kapak Anomalileri (Bikuspid Aort Kapağı):
   Normalde üç yaprakçıktan oluşan aort kapağı, bazı bireylerde iki yaprakçıktan oluşur. Bu durum, “bikuspid aort kapağı” olarak adlandırılır ve doğuştan gelen bir anomalidir. Bikuspid kapak yapısı, zamanla kapakçıkların daha hızlı aşınmasına ve kireçlenmesine neden olur. Bu nedenle, bu tip hastalarda aort stenozu daha erken yaşlarda gelişebilir.
3. Romatizmal Ateş:
   Çocukluk çağında geçirilen romatizmal ateş, kalp kapakçıklarının zarar görmesine yol açabilir. Romatizmal ateşin neden olduğu hasar, yıllar içinde ilerleyerek aort kapağında daralma ve yetmezliklere yol açabilir. Gelişmekte olan ülkelerde romatizmal hastalıklara bağlı aort stenozu halen yaygın bir sorundur.
4. Endokardit ve Enfeksiyonlar:
   Kalp iç zarının enfeksiyonu olan endokardit, aort kapağına zarar vererek stenoz gelişimine neden olabilir. Enfeksiyonların neden olduğu hasar, kapakçıkların yapısını bozarak daralmaya yol açar. Özellikle antibiyotik tedavisinin geciktiği durumlarda, kapak dokusunda ciddi hasar meydana gelir.
5. Hiperkolesterolemi ve Ateroskleroz:
   Yüksek kolesterol seviyeleri ve damar sertliği (ateroskleroz), kalp ve damar hastalıkları riskini artırır. Aort kapağı da damar sertliğinden etkilenerek zamanla kalınlaşır ve daralır. Bu nedenle, yüksek kolesterol seviyelerine sahip bireylerin aort stenozu geliştirme olasılığı daha yüksektir.
6. Genetik Yatkınlık:
   Ailede kalp kapak hastalığı öyküsü bulunan bireylerde aort stenozu riski daha yüksektir. Genetik faktörler, kapakçık yapısının bozuk olmasına veya kireçlenme eğilimine yol açabilir.
7. Metabolik Hastalıklar:
   Böbrek yetmezliği gibi bazı metabolik hastalıklar, kan mineral dengesini bozarak kalsiyum birikimini hızlandırabilir. Bu da aort kapağında stenoz gelişimine zemin hazırlayabilir. Ayrıca, diyabet hastaları da aort stenozu açısından risk altındadır.
8. Travmalar ve Radyasyon Tedavisi:
   Göğüs bölgesine alınan darbeler veya radyasyon tedavisi sonrası kalp kapakçıkları hasar görebilir. Özellikle kanser tedavisinde radyasyon alan hastalarda, yıllar sonra kapakçıklarda sertleşme ve daralma görülebilir.

Yukarıda belirtilen nedenler, aort stenozunun oluşumuna katkı sağlayan başlıca faktörlerdir. Ancak, bu risk faktörlerinden bir veya birden fazlasına sahip olan bireylerin düzenli kalp kontrolleri yaptırmaları önemlidir. Erken tanı konulması durumunda, hastalığın ilerlemesi yavaşlatılabilir ve uygun tedavi seçenekleriyle semptomlar kontrol altına alınabilir.

Risk Faktörleri

Aort stenozunın risk faktörleri şunları içerir:

1. Yaşlılık
2. Biküspid aort kapağı gibi doğumda mevcut olan belirli kalp rahatsızlıkları (doğuştan kalp kusurları)
3. Kronik böbrek hastalığı
4. Diyabet, yüksek kolesterol ve yüksek tansiyon gibi kalp hastalığı risk faktörlerine sahip olmak
5. Romatizmal ateş ve enfektif endokardit gibi kalbi etkileyebilecek enfeksiyonların geçmişi
6. Göğüs radyoterapisinin tarihçesi

Komplikasyonlar

Aort stenozu aşağıdakiler de dahil olmak üzere komplikasyonlara neden olabilir:

1. Kalp yetmezliği
2. Felç
3. Kan pıhtıları
4. Kanama
5. Düzensiz kalp ritimleri (aritmiler)
6. Endokardit gibi kalbi etkileyen enfeksiyonlar
7. Ölüm

Önleme

Aort stenozunı önlemenin bazı olası yolları şunlardır:

1. Romatizmal ateşi önlemek için adımlar atmak. Boğaz ağrınız olduğunda sağlık uzmanınıza başvurun. Strep boğaz genellikle antibiyotiklerle kolayca tedavi edilebilir. Tedavi edilmeyen strep boğazı romatizmal ateşe dönüşebilir. Romatizmal ateş çocuklarda ve genç erişkinlerde daha sık görülür.
2. Kalbi sağlıklı tutmak. Kalp hastalığı risk faktörleri ve bunların nasıl önleneceği veya yönetileceği hakkında sağlık uzmanınızla konuşun. Bunlar arasında yüksek tansiyon, obezite ve yüksek kolesterol düzeyleri yer alır. Bu risk faktörleri aort stenozu ile bağlantılı olabilir.
3. Diş ve diş etlerine bakım yapmak. Enfekte diş etleri (diş eti iltihabı) ile enfekte kalp dokusu (endokardit) arasında bir bağlantı olabilir. Enfeksiyonun neden olduğu kalp dokusundaki iltihaplanma, arterleri daraltabilir ve aort stenozunı kötüleştirebilir.

Aort stenozunız varsa sağlık uzmanınız, kalbinizin aşırı çalışmasını önlemek için yorucu aktiviteleri sınırlamanızı önerebilir.

Aort Darlığı Teşhisi

Aort stenozunı teşhis etmek için sağlık uzmanınız sizi muayene edecek ve semptomlarınız ve tıbbi geçmişiniz hakkında sorular soracaktır. Sağlayıcı, aort kapak rahatsızlığına bağlı kalp üfürümünüz olup olmadığını belirlemek için kalbinizi bir stetoskopla dinleyecektir.

Testler

Sağlık uzmanınız aort stenozunı doğrulamak veya dışlamak için birkaç test isteyebilir. Testler ayrıca bir nedeni ve durumun ciddiyetini belirlemeye yardımcı olabilir.

Aort stenozu testleri şunları içerebilir:

1. Ekokardiyogram. Ekokardiyogram, atan kalbin resimlerini oluşturmak için ses dalgalarını kullanır. Kanın kalp ve kalp kapakçıklarından nasıl aktığını gösterir. Zayıflamış bir kalp kasının belirlenmesine ve aort stenozunın ciddiyetinin belirlenmesine yardımcı olabilir.Bazen aort kapağına daha yakından bakmak için transözofageal ekokardiyogram (TEE) adı verilen özel bir ekokardiyogram türü yapılabilir. Bu testte ultrason sondasını içeren esnek bir tüp boğazdan aşağıya yemek borusuna yönlendirilir ve kalbe kapalı olarak yerleştirilir.
2. Elektrokardiyogram (EKG veya EKG). Bu ağrısız test kalbin elektriksel aktivitesini ölçer. EKG sırasında göğse, bazen de kollara veya bacaklara sensörler (elektrotlar) bağlanır. EKG , kalbin ne kadar hızlı veya yavaş attığını gösterebilir. Sağlık uzmanınız, kalp hastalığı veya kalp odacıklarının şişmesi ile ilgili sinyal modellerini arayabilir.
3. Göğüs röntgeni. Göğüs röntgeni kalbin ve akciğerlerin durumunu gösterir. Aort stenozunda oluşabilecek kalp büyümesi olup olmadığının belirlenmesine yardımcı olabilir. Ayrıca aortun şişmesini ve aort kapağında kalsiyum birikmesini de gösterebilir.
4. Egzersiz testleri veya stres testleri. Bu testler genellikle kalp izlenirken koşu bandında yürümeyi veya sabit bisiklete binmeyi içerir. Egzersiz testleri, aort kapak hastalığı semptomlarının fiziksel aktivite sırasında ortaya çıkıp çıkmadığını belirlemeye yardımcı olur. Egzersiz yapamıyorsanız, kalbiniz üzerinde egzersizle benzer etkileri olan ilaçlar kullanılabilir.
5. Kardiyak bilgisayarlı tomografi (BT) taraması. Kardiyak BT taraması, kalbin daha ayrıntılı bir kesitsel görünümünü sağlamak için birkaç X-ışını görüntüsünü birleştirir. Bu test, aortun boyutunun ölçülmesine yardımcı olabilir ve aort kapağı hakkında ayrıntılı bilgi sağlayabilir.
6. Kardiyak manyetik rezonans görüntüleme (MRI) taraması. Kardiyak MR, kalbin ayrıntılı görüntülerini oluşturmak için manyetik alanları ve radyo dalgalarını kullanır. Bu test aortun boyutunu gösterebilir. Aort stenozunın ciddiyetini belirlemek için kullanılabilir.
7. Kalp kateterizasyonu. Bu test sıklıkla aort kapak hastalığını teşhis etmek için kullanılmaz, ancak diğer testlerin durumu teşhis edememesi veya ciddiyetini belirleyememesi durumunda kullanılabilir. Ayrıca kalp kasını besleyen arterlerin (koroner arterler) tıkanmadığından emin olmak için aort kapak ameliyatından önce de kullanılabilir.Bu prosedürde uzun, ince, esnek bir tüp (kateter) genellikle kasık veya el bileğindeki bir kan damarına yerleştirilerek kalbe yönlendirilir. Boya kateterden kalpteki arterlere akar. Buna koroner anjiyogram denir. Boya, arterlerin röntgen görüntüleri ve videolarda daha net görünmesine yardımcı olur. Test sırasında kalp odacıklarının içindeki basınç ölçülebilir.

Test, aort kapak hastalığının teşhisini doğruladıktan sonra sağlık uzmanınız size hastalığın evresini söyleyebilir. Evreleme en uygun tedavinin belirlenmesine yardımcı olur.

Kalp kapak hastalığı dört temel gruba ayrılır:

1. Aşama A: Risk altında. Kalp kapak hastalığı için risk faktörleri mevcuttur.
2. Aşama B: Aşamalı. Kapak hastalığı hafif veya orta şiddettedir. Kalp kapakçığı belirtileri yoktur.
3. Aşama C: Asemptomatik şiddetli. Kalp kapakçığı belirtileri yoktur ancak kapak hastalığı ciddidir.
4. Evre D: Semptomatik şiddetli. Kalp kapak hastalığı ciddidir ve semptomlara neden olur.

Kalp kapak hastalığının evresi semptomlar, hastalığın ciddiyeti, kapak veya kapakçıkların yapısı ve kalp ve akciğerlerdeki kan akışı gibi birçok şeye bağlıdır.

Aort Stenozu Tedavisi

Aort stenozu tedavisi semptomlara ve durumun ciddiyetine bağlıdır. Hafif aort kapak semptomlarınız varsa veya hiç yoksa, yalnızca bir sağlık uzmanı tarafından düzenli kontrollere ihtiyacınız olabilir. Sağlayıcı, kapak hastalığı semptomlarını tedavi etmek veya komplikasyon riskini azaltmak için sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri ve ilaçlar önerebilir.

Belirtileriniz olmasa bile, hastalıklı aort kapağını onarmak veya değiştirmek için sonunda ameliyata ihtiyacınız olabilir. Aort kapak ameliyatı diğer kalp ameliyatlarıyla aynı anda yapılabilir.

Aort kapağını onarmak veya değiştirmek için yapılan ameliyat genellikle göğüsteki bir kesi (kesi) yoluyla yapılır. Daha az invaziv yaklaşımlar mevcut olabilir. Hangi tür prosedürün sizin için en uygun olduğunu sağlık uzmanınıza sorun. Aort kapak ameliyatı diğer kalp ameliyatlarıyla aynı anda yapılabilir.

Aort stenozu tedavisi için cerrahi seçenekler şunlardır:

1. Balon valvüloplasti. Bu prosedür bebeklerde ve çocuklarda aort stenozunı tedavi edebilir. Yetişkinlerde aort kapağı işlemden sonra tekrar daralma eğilimindedir. Bu nedenle, genellikle ameliyat için çok hastaysanız veya kapak değişimini bekliyorsanız yapılır, çünkü zamanla daralmış kapakçığı tedavi etmek için genellikle ek prosedürlere ihtiyaç duyulur.Bu prosedürde, ucunda balon bulunan uzun, ince bir tüp (kateter) koldaki veya kasıktaki bir atardamara yerleştirilir. Aort kapağına yönlendirilir. Yerine yerleştirildikten sonra balon şişirilir ve bu da valf açıklığını genişletir. Daha sonra balon söndürülür ve kateter ve balon çıkarılır.
2. Aort kapak değişimi. Aort stenozunı tedavi etmek için sıklıkla aort kapak değişimine ihtiyaç duyulur. Aort kapak değişiminde cerrah, hasarlı kapakçığı çıkarır ve yerine mekanik bir kapak veya inek, domuz veya insan kalp dokusundan (biyolojik doku kapağı) yapılmış bir kapak koyar. Bazen aort kapağı kişinin kendi akciğer (pulmoner) kapağı ile değiştirilir. Pulmoner kapak, ölen bir donörden alınan biyolojik akciğer dokusu kapakçığı ile değiştirilir. Bu daha karmaşık ameliyata Ross prosedürü denir.Biyolojik doku kapakçıkları zamanla bozulur ve sonunda değiştirilmeleri gerekebilir. Mekanik kapakçığı olan kişilerin kanın pıhtılaşmasını önlemek için ömür boyu kan sulandırıcı ilaçlar almaları gerekecektir. Sağlık hizmeti sağlayıcınız sizinle her kapakçığın yararlarını ve risklerini tartışacaktır.
3. Transkateter aort kapak değişimi (TAVR). TAVR açık kalp aort kapak replasman ameliyatına bir alternatiftir. Bu minimal invazif prosedür, daralmış aort kapakçığını inek veya domuz dokusundan yapılmış bir kapakla değiştirir. Cerrahi aort kapak değişiminden dolayı orta veya yüksek komplikasyon riski altındaysanız bu bir seçenek olabilir. Seçeneklerinizi sağlık uzmanınıza sorun.TAVR kalbe ulaşmak için daha küçük kesiler ve ince, esnek bir tüp (kateter) kullanılarak yapılır. Esnek bir tüp (kateter) bir kan damarına yerleştirilerek kalbe yönlendirilir. İnek veya domuz dokusundan yapılmış bir yedek kapak, kateter aracılığıyla aort kapak bölgesine geçirilir. Kateter ucundaki bir balon, yeni valfi yerine oturtmak için şişer. Bazı vanalar kendiliğinden genişleyebilir. Cerrah, yeni valf güvenli bir şekilde yerine oturduğunda kateteri çıkarır. Cerrahlar ayrıca, artık düzgün çalışmayan bir biyolojik doku valfına yedek valf yerleştirmek için bir kateter prosedürü de uygulayabilirler.
4. Aort kapak onarımı. Aort kapağını onarmak için cerrahlar kaynaşmış kapakçıkları (tüberkülleri) ayırır. Ancak aort stenozunın tedavisinde kapak onarımı nadiren kullanılır. Genellikle aort stenozu, aort kapak değişimini gerektirir.

Referanslar:

1. Aort Stenozunun 7 Belirtisi, Nedenleri, Tanısı ve Tedavisi
2. Otto, C. M. (2006). Textbook of Clinical Echocardiography. Philadelphia: Saunders Elsevier.
3. Bonow, R. O., Mann, D. L., Zipes, D. P., & Libby, P. (2012). Braunwald’s Heart Disease: A Textbook of Cardiovascular Medicine. Elsevier Health Sciences.
4. Nishimura, R. A., et al. (2014). 2014 AHA/ACC Guideline for the Management of Patients With Valvular Heart Disease. Circulation, 129(23), 2440-2492.
5. Vahanian, A., et al. (2021). ESC/EACTS Guidelines for the Management of Valvular Heart Disease. European Heart Journal, 42(36), 3736-3790.
6. Adams, H. J., et al. (2013). Noninvasive Imaging in Aortic Stenosis: A Systematic Review. Journal of the American College of Cardiology, 61(12), 1256-1267.
7. Leon, M. B., et al. (2010). Transcatheter Aortic-Valve Implantation for Aortic Stenosis in High-Risk Patients. NEJM, 363(17), 1597-1607.
8. Alfieri, O., & Lorusso, R. (2017). Innovative Approaches in Heart Valve Surgery. Springer.
9. Ross, J., & Braunwald, E. (1968). Aortic Stenosis: Clinical and Hemodynamic Characteristics. Circulation, 38(1), 61-67.
10. Lindman, B. R., et al. (2016). Medical Management of Aortic Stenosis. Journal of the American College of Cardiology, 67(8), 935-951.
11. Kapadia, S. R., et al. (2015). Valve Hemodynamics and Clinical Outcomes After TAVR. JACC, 66(2), 113-121.
12. Carabello, B. A. (2002). Modern Management of Aortic Stenosis. Circulation, 105(6), 770-775.
13. Brown, M. L., et al. (2009). Comparison of Aortic Valve Replacement Outcomes With Mechanical vs. Bioprosthetic Valves. Annals of Thoracic Surgery, 87(5), 1440-1446.
14. Bekeredjian, R., & Grayburn, P. A. (2005). Valvular Heart Disease in the Elderly. New England Journal of Medicine, 352(2), 537-545.
15. Rodés-Cabau, J. (2012). Transcatheter Aortic Valve Implantation: Current and Future Approaches. Circulation, 125(9), 1024-1035.
16. Dweck, M. R., et al. (2013). Calcium Scoring in Aortic Stenosis. Circulation, 127(22), 2383-2392.
17. Webb, J. G., & Wood, D. A. (2012). TAVR and the Future of Valve Replacement. Journal of the American College of Cardiology, 60(6), 483-492.
18. Baumgartner, H., et al. (2017). ESC Guidelines for the Management of Valvular Heart Disease. European Heart Journal, 38(36), 2739-2791.
19. Sweeney, M., & Dietz, H. C. (2014). Mitral Valve Prolapse and Aortic Stenosis: Genetic Insights. Nature Reviews Cardiology, 11(4), 212-222.
20. Thaden, J. J., Nkomo, V. T., & Enriquez-Sarano, M. (2014). The Global Burden of Aortic Stenosis. Progress in Cardiovascular Diseases, 56(6), 565-571.
21. Brener, M. I., et al. (2018). Outcomes After Transcatheter vs. Surgical Aortic Valve Replacement in Low-Risk Patients. JAMA Cardiology, 3(12), 1182-1191.
22. Gaede, L., et al. (2019). Long-Term Survival in Patients With Severe Aortic Stenosis Undergoing TAVR vs. Surgical Valve Replacement. European Heart Journal, 40(6), 1322-1334.
23. Alkhouli, M., et al. (2021). Incidence and Management of Stroke After Transcatheter Aortic Valve Replacement. Journal of the American College of Cardiology, 77(3), 334-345.
24. Martinsson, A., et al. (2015). Aortic Valve Stenosis: Epidemiology and Risk Factors. International Journal of Cardiology, 182, 209-217.
25. O’Sullivan, C. J., et al. (2017). Impact of Frailty on Outcomes After Transcatheter Aortic Valve Implantation (TAVI). European Heart Journal, 38(20), 1580-1590.
26. https://scholar.google.com/
27. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
28. https://www.researchgate.net/
29. https://www.mayoclinic.org/
30. https://www.nhs.uk/
31. https://www.webmd.com/