100 / 100

Siyah kıllı dil, birçok insanın ismini duyduğunda şaşırdığı veya endişelendiği bir ağız sağlığı problemidir. Bu durum, tıbbi olarak “lingua villosa nigra” olarak bilinir ve dil yüzeyinde siyah, kahverengi ya da koyu renkli bir görünüm oluşturur. Her ne kadar korkutucu görünebilse de, genellikle ciddi bir sağlık riski taşımaz ve uygun önlemler alındığında kolayca tedavi edilebilir. Bu yazıda, siyah kıllı dilin ne olduğunu, belirtilerini, nedenlerini, tedavi yöntemlerini ve bu durumdan korunma yollarını ayrıntılı bir şekilde ele alacağız. Ayrıca, ağız sağlığı konusunda daha bilinçli olmanıza yardımcı olacak önemli ipuçları ve bilimsel araştırmalar da bu yazıda yer alacak.

Sağlık Bilgisi İçeriği

Siyah Kıllı Dilin 10 Nedeni ve Tedavisi

Dil, insan vücudundaki en önemli organlardan biridir. Dilin üzerindeki pütürlü yapılar, tat tomurcuklarını içerir ve bu yapılar dilin yüzeyini kaplar. Bu pütürler (papillae) zamanla ölü hücrelerin birikmesi nedeniyle uzayabilir ve tüy benzeri bir görünüme bürünebilir. Eğer bu ölü hücreler temizlenmezse ve üzerinde bakteriler, mantarlar veya yiyecek parçacıkları birikirse, dilde koyu bir renk oluşabilir. Siyah kıllı dil durumu genellikle, bu pütürlerin bakteri veya mantar birikintileriyle kaplanması sonucu meydana gelir. Ancak, bu durumun arkasında daha karmaşık nedenler de olabilir ve ağız sağlığına dair genel bir sorun olduğunu gösterebilir.

Genellikle geçici bir problemdir ve uygun tedaviyle hızlı bir şekilde ortadan kalkabilir. Ancak, altta yatan nedenlere dikkat edilmezse veya tedavi edilmezse, bu durum tekrarlayabilir. Bu nedenle, ağız hijyenine gereken önemin verilmesi ve olası risk faktörlerinin farkında olunması oldukça önemlidir. Hem yetişkinlerde hem de çocuklarda görülebilir, ancak özellikle sigara içenler, kötü ağız hijyenine sahip olanlar veya antibiyotik kullananlar gibi belirli risk gruplarında daha yaygın olarak ortaya çıkar.

Ağız sağlığı, genel sağlıkla doğrudan bağlantılıdır. Ağız içinde meydana gelen her türlü anormal durum, vücutta başka sağlık sorunlarının habercisi olabilir. Siyah kıllı dil, doğrudan bir sağlık tehdidi olmasa da, genellikle kişinin yaşam kalitesini etkiler ve özgüvenini zedeler. İnsanlar, ağızlarındaki bu anormal görünüm nedeniyle sosyal ortamlarda kendilerini rahat hissetmeyebilirler. Bu nedenle, hem estetik kaygılar hem de ağız hijyeninin iyileştirilmesi için siyah kıllı dilin belirtilerine ve nedenlerine dikkat etmek gerekmektedir.

Siyah Kıllı Dilin Belirtileri Nelerdir?

Siyah kıllı dil, genellikle dışarıdan bakıldığında kolayca fark edilebilen belirgin belirtilere sahiptir. Bu belirtiler dilin yüzeyinde koyu renkli bir görünümle başlar ve zamanla farklı şikayetlere yol açabilir.

Dilin üzerindeki koyu renkli alanlar: Dil yüzeyinde siyah, kahverengi, sarı ya da yeşil renkte lekeler görülebilir. Bu renk değişimi genellikle dilin arka kısmında başlar ve zamanla tüm yüzeyi kaplayabilir.
Dil yüzeyinde tüy benzeri uzantılar: Papillae adı verilen pütürlerin uzamasıyla, dil üzerinde tüy benzeri çıkıntılar oluşabilir. Bu durum, dilin yüzeyinin kıllıymış gibi görünmesine yol açar.
Ağızda metalik veya kötü bir tat: Kişiler ağızlarında sürekli kötü bir tat hissedebilirler. Bu tat genellikle metalik ya da acı olabilir.
Ağız kokusu (halitozis): Siyah kıllı dil genellikle ağız kokusuna neden olabilir. Bakteri ve mantar birikintileri, dil yüzeyinde kötü kokulara yol açabilir.

Siyah kıllı dil genellikle ağrısızdır, ancak bu durum kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bazı kişilerde hafif bir rahatsızlık ya da hassasiyet oluşabilir. Dil yüzeyinde biriken bakteri ve mantarların neden olduğu bu belirtiler, estetik açıdan da kişiyi rahatsız edebilir.

Siyah Kıllı Dil Nedenleri Nelerdir?

Siyah kıllı dil (lingua villosa), dil yüzeyinde papillae adı verilen küçük çıkıntıların anormal derecede uzaması ve bu yüzeyde bakteri, mantar ve ölü hücrelerin birikmesi sonucu oluşan bir durumdur. Genellikle zararsız olmasına rağmen, estetik ve ağız hijyeni açısından rahatsızlık verici olabilir. Siyah kıllı dilin nedenleri çeşitli faktörlerin birleşiminden kaynaklanır. İşte bu durumun en yaygın ve temel nedenleri:

1. Yetersiz Ağız Hijyeni

Yetersiz ağız hijyeni, siyah kıllı dilin en yaygın nedenlerinden biridir. Ağız ve dil yüzeyinin düzenli temizlenmemesi, ölü hücrelerin, gıda artıklarının ve bakterilerin birikmesine neden olabilir. Bu birikim, dildeki papillae yapılarının daha fazla uzamasına ve koyu renkli bir görünüm kazanmasına yol açar.

2. Tütün Ürünleri Kullanımı

Sigara ve diğer tütün ürünleri, siyah kıllı dil oluşumunun başlıca nedenlerinden biridir. Tütünün içerdiği kimyasal maddeler, papillae yapılarını uzatabilir ve bu yüzeyin renk değiştirmesine neden olabilir. Ayrıca, tütün kullanımı ağızdaki bakteriyel ve fungal dengenin bozulmasına yol açar, bu da siyah kıllı dil oluşumunu destekler.

3. Kafeinli ve Asitli İçeceklerin Fazla Tüketimi

Kahve, çay ve diğer kafeinli içeceklerin aşırı tüketimi, siyah kıllı dil oluşumuna katkıda bulunabilir. Bu içecekler, dil yüzeyindeki papillae yapılarının rengini değiştirebilir ve daha koyu bir görünüm almasına neden olabilir. Ayrıca, asidik içecekler, ağızdaki mikroorganizma dengesini etkileyerek bu durumu tetikleyebilir.

4. Ağız Kuruluğu (Xerostomia)

Ağız kuruluğu, tükürük üretiminin azalması sonucu oluşur ve siyah kıllı dilin gelişmesinde önemli bir faktördür. Tükürük, ağızdaki bakteri ve mantarların dengede tutulmasına yardımcı olurken, dil yüzeyini temizleyen doğal bir etkendir. Tükürüğün yetersiz olduğu durumlarda, dildeki papillae yapıları daha uzun süre ölü hücre ve bakteri birikimine maruz kalabilir.

5. Antibiyotik ve İlaç Kullanımı

Bazı antibiyotikler ve diğer ilaçlar, ağızdaki bakteri dengesini bozarak siyah kıllı dil oluşumuna zemin hazırlayabilir. Antibiyotikler, özellikle ağızdaki yararlı bakterileri öldürüp mantarların aşırı çoğalmasına neden olduğunda, bu durum dilde koyu renkli bir görünümün oluşmasına katkıda bulunabilir. Ayrıca, antihistaminikler, diüretikler ve antidepresanlar gibi ağız kuruluğuna yol açan ilaçlar da bu durumu tetikleyebilir.

6. Ağız İçi Mantarı (Candida Albicans)

Candida albicans gibi mantar enfeksiyonları, dil yüzeyinde siyah kıllı dilin oluşumuna yol açabilir. Bu mantar, ağızdaki mikrobiyal denge bozulduğunda veya bağışıklık sistemi zayıfladığında daha fazla çoğalır ve dil yüzeyinin renginin koyulaşmasına neden olur.

7. Beslenme Alışkanlıkları

Yumuşak gıdaların ağırlıklı olarak tüketilmesi, dilin mekanik olarak temizlenmesine yardımcı olabilecek yeterli sürtünmeyi sağlamaz. Bu da, papillae yapıların uzamasına ve ölü hücrelerin birikmesine yol açabilir. Buna karşılık, lifli ve sert gıdalar, dilin doğal bir şekilde temizlenmesine yardımcı olur.

8. Kötü Alışkanlıklar

Tırnak yeme, kalem ısırma gibi ağız sağlığını olumsuz etkileyebilecek alışkanlıklar da dil yüzeyinin temizlenmesini zorlaştırabilir. Ayrıca, diş fırçalamadan önce şekerli veya asitli gıdaların tüketilmesi de siyah kıllı dil oluşumunu artırabilir.

9. Bağışıklık Sistemi Problemleri

Bağışıklık sisteminin zayıf olduğu durumlar, ağızdaki bakteri ve mantarların kontrolsüzce çoğalmasına neden olabilir. Bu durum, dilde siyah kıllı dil oluşumunu hızlandırabilir. HIV/AIDS, diyabet gibi bağışıklık sistemini baskılayan hastalıklarda bu belirti daha sık görülür.

10. Ağız Bakım Ürünleri ve Kimyasallar

Bazı ağız bakım ürünleri ve kimyasal içerikli ağız gargaraları, dil yüzeyindeki mikroflorayı etkileyerek siyah kıllı dil oluşumunu tetikleyebilir. Özellikle alkol bazlı gargaralar ve aşındırıcı diş macunları, dilin doğal yapısını bozarak papillae yapılarının uzamasına yol açabilir.

Siyah Kıllı Dil Tedavisi Nasıl Yapılır?

Siyah kıllı dil (lingua villosa nigra), ağız hijyeni ve beslenme alışkanlıkları gibi faktörlere bağlı olarak dilin yüzeyinde uzamış papillae ve bu papillaların üzerine birikmiş pigmentli bakteriler veya mantar nedeniyle koyu renkli ve kıllı bir görünüm almasıyla karakterize edilir. Bu durum genellikle zararsızdır, ancak estetik kaygılar ve ağız hijyenine dair rahatsızlık hissine neden olabilir. Tedavisi, nedenlerin ortadan kaldırılmasına ve dilin görünümünün düzeltilmesine yönelik adımları içerir.

1. Ağız Hijyeninin İyileştirilmesi

Siyah kıllı dilin tedavisinde ilk ve en önemli adım, ağız hijyeninin sağlanması ve düzenli hale getirilmesidir. Aşağıdaki uygulamalar önerilir:

Dilin Fırçalanması ve Kazınması: Özel dil fırçaları veya dil kazıyıcılar kullanılarak dilin üst yüzeyinin düzenli olarak temizlenmesi, uzamış papillae üzerindeki bakteri ve mantar birikimini azaltır.
Düzenli Diş Fırçalama ve Diş İpi Kullanımı: Ağızdaki bakteri yükünü azaltmak için günde en az iki kez diş fırçalama ve diş ipi kullanımı tavsiye edilir. Bu uygulamalar, dilin yeniden normal görünümüne kavuşmasına katkı sağlar.

2. Yiyecek ve İçecek Alışkanlıklarının Değiştirilmesi

Bazı yiyecekler ve içecekler, siyah kıllı dilin oluşumunu teşvik eden pigmentler ve maddeler içerir. Bunları değiştirmek, durumu iyileştirebilir.

Renkli İçeceklerden Kaçınma: Kahve, çay, kırmızı şarap gibi koyu renkli içeceklerin tüketimi sınırlandırılmalıdır. Bunlar, dilin yüzeyindeki renk değişimini artırabilir.
Şeker ve Asitli Gıdaların Azaltılması: Bakteri ve mantar büyümesini teşvik eden şekerli ve asitli gıdalardan kaçınmak önemlidir.
Bol Su Tüketimi: Tükürük üretimini artırarak dilin doğal temizlenmesini destekleyen bol su içmek, iyi bir önleyici tedbir olarak görülür.

3. Alışkanlıkların Gözden Geçirilmesi

Bazı alışkanlıklar, siyah kıllı dilin gelişimine katkıda bulunabilir. Bu alışkanlıkların değiştirilmesi tedavi sürecinin bir parçasıdır.

Tütün Ürünlerinin Bırakılması: Sigara ve diğer tütün ürünleri, papillae’nin uzamasını ve renklenmesini teşvik eder. Bu nedenle, bu ürünlerin kullanımını sonlandırmak, tedavi sürecinde önemli bir adımdır.
Alkol Tüketiminin Sınırlandırılması: Aşırı alkol tüketimi ağız kuruluğuna neden olarak dilin temizlenmesini zorlaştırır. Alkol alımının azaltılması, tedaviye olumlu katkı sağlar.

4. Tıbbi ve Farmakolojik Müdahaleler

Durumun ciddiyetine ve uzun süreli olmasına bağlı olarak tıbbi tedaviler gerekebilir.

Antifungal ve Antibiyotik Kullanımı: Dil üzerinde mantar veya bakteriyel enfeksiyonlar geliştiğinde, antifungal ya da antibiyotik tedavisi uygulanabilir. Bu ilaçlar genellikle ağız gargarası ya da topikal jeller şeklinde reçete edilir.
Mekanik Dil Temizliği: Diş hekimleri, profesyonel dil temizliği için özel aletler kullanabilir. Bu işlem, dil yüzeyinde biriken kalıntıları ve pigmentli papillae’yi temizleyerek daha sağlıklı bir görünüm sağlar.
Keratinolitik Ajanlar: Papillae’nin uzamasını önlemek ve normal dokuları desteklemek için keratinolitik ajanlar içeren ürünler kullanılabilir.

5. Probiyotiklerin Kullanımı

Bazı durumlarda, ağızdaki mikrobiyal dengeyi yeniden sağlamak için probiyotikler önerilebilir. Probiyotikler, dildeki sağlıklı bakteri seviyelerini artırarak kötü bakterilerin yerleşmesini zorlaştırabilir. Bu sayede, dilin normal rengine ve yapısına kavuşmasına yardımcı olur.

6. Altta Yatan Tıbbi Sorunların Tedavisi

Siyah kıllı dil bazen altta yatan tıbbi bir durumun belirtisi olabilir. Bu durumda, asıl sorunun tedavi edilmesi gereklidir:

HIV/AIDS ve Bağışıklık Sistemi Hastalıkları: Bağışıklık sistemi zayıflamış bireylerde, dil üzerinde bakteri ve mantar birikimi daha yaygın olabilir. Bu tür durumlarda, bağışıklık sistemini güçlendiren tedaviler dilin görünümünü de iyileştirebilir.
Diyabet Yönetimi: Diyabet hastaları, ağız kuruluğu ve mantar enfeksiyonlarına karşı daha savunmasız olabilir. Kan şekeri kontrolü ve uygun ağız hijyeni sağlanarak dilin görünümü düzeltilebilir.

7. Diş Hekimi veya Uzman Danışmanlığı

Durum şiddetli veya kalıcı hale geldiğinde, diş hekimi veya ağız sağlığı uzmanına başvurulması önerilir. Uzmanlar, daha ileri tedavi seçeneklerini değerlendirebilir ve kişiye özel bir tedavi planı oluşturabilir.

Özet ve Tedavi Sürecine Yaklaşım

Siyah kıllı dilin tedavisi, ağız hijyenini iyileştirme ve tetikleyici faktörleri ortadan kaldırma üzerine odaklanır. Basit ağız hijyeni önlemleri çoğu zaman sorunun çözümünde etkili olurken, ileri vakalarda medikal müdahaleler gerekebilir. Hastaların yaşam tarzı değişiklikleri ve önerilen tedavi protokollerine uyması, durumun tekrar etme riskini azaltır ve ağız sağlığını destekler.

Siyah Kıllı Dilden Korunma Yolları

Siyah kıllı dil, ağız hijyeni ile doğrudan ilişkili olan, çoğunlukla zararsız ancak rahatsız edici ve estetik açıdan olumsuz bir ağız sağlığı sorunudur. Bu durumdan korunmak, temel ağız bakım alışkanlıklarına dikkat etmek ve bazı önleyici önlemler almakla mümkündür. İşte siyah kıllı dilden korunmak için uygulanabilecek ayrıntılı adımlar:

1. Düzenli ve Etkili Ağız Hijyeni

Ağız hijyeninin düzenli olarak sağlanması, siyah kıllı dilin oluşmasını önlemenin en önemli adımlarından biridir.

Diş Fırçalama: Günde en az iki kez, tercihen yemeklerden sonra florürlü diş macunu kullanarak diş fırçalama alışkanlığı edinilmelidir. Dilin de fırçalanması, dilin üzerindeki papilla uzamalarının temizlenmesini sağlar ve bakteri birikimini önler.
Dil Temizliği: Dil temizleyicileri veya diş fırçasının arka yüzeyi kullanılarak dilin düzenli olarak temizlenmesi, papilla uzamalarının kısa kalmasına ve bakterilerin burada birikmesinin önlenmesine yardımcı olur.
Antibakteriyel Gargara Kullanımı: Antibakteriyel ağız gargaraları, ağız içindeki bakteri ve mantarların sayısını azaltarak siyah kıllı dil oluşumunu engelleyebilir. Ancak, ağız florasına zarar verebilecek aşırı kullanımdan kaçınılmalıdır.

2. Tütün ve Alkol Kullanımının Azaltılması veya Bırakılması

Siyah kıllı dilin en yaygın nedenlerinden biri, tütün ürünleri ve alkol kullanımıdır.

Tütün Ürünlerinden Kaçınma: Sigara ve diğer tütün ürünleri, papilla uzamalarına neden olan ve bunların üzerinde pigment birikimine yol açan maddeler içerir. Tütün kullanımını azaltmak veya tamamen bırakmak, siyah kıllı dil riskini önemli ölçüde düşürür.
Alkol Bazlı Ürünlerden Kaçınma: Özellikle alkol bazlı ağız gargaralarının sık kullanımı, ağız mukozasının kurumasına neden olabilir. Bu da dilde papilla büyümesini teşvik eder ve bakteriyel birikim riskini artırır.

3. Yeterli Su Tüketimi

Dehidrasyon, ağız kuruluğuna ve tükürük akışının azalmasına yol açarak, siyah kıllı dil oluşumuna katkıda bulunabilir.

Günlük Su İhtiyacının Karşılanması: Yeterli miktarda su içmek, tükürük üretimini artırır ve ağız içindeki bakteri birikimini azaltır. Su tüketimi, dilin doğal yollarla temizlenmesine de yardımcı olur.
Ağız Kuruluğundan Kaçınma: Özellikle ağız kuruluğu yapan ilaçlar kullanılıyorsa, bu konuda bir diş hekimi ya da doktor ile görüşülmeli ve alternatif tedavi yöntemleri değerlendirilmelidir.

4. Yemek ve İçecek Seçimleri

Beslenme alışkanlıkları, siyah kıllı dilin oluşmasında önemli bir role sahiptir.

Aşırı Kahve ve Çay Tüketiminden Kaçınma: Kahve ve çay, dilin yüzeyinde pigment birikimine ve bakterilerin çoğalmasına yol açabilir. Bu içeceklerin miktarını sınırlamak, siyah kıllı dilin önlenmesine yardımcı olur.
Şeker ve İşlenmiş Gıdalardan Kaçınma: Şekerli ve işlenmiş gıdalar, ağız içindeki bakteri ve mantarların çoğalmasını teşvik edebilir. Dengeli ve sağlıklı beslenme alışkanlıkları, ağız sağlığını destekler.

5. Düzenli Diş Hekimi Kontrolleri

Siyah kıllı dil gibi ağız sağlığı sorunları, diş hekiminin düzenli kontrolleri sırasında fark edilebilir ve önlenebilir.

Düzenli Muayeneler: Yılda en az iki kez diş hekimine gitmek, ağız sağlığı sorunlarının erken teşhisine olanak tanır. Hekim, dilin yüzeyinde oluşabilecek papilla büyümelerini ve diğer anormallikleri kontrol edebilir.
Profesyonel Temizlik: Diş hekimi tarafından yapılan profesyonel dil temizliği, dilin üzerinde biriken bakterilerin ve pigmentlerin temizlenmesine yardımcı olur.

6. İlaçların Yan Etkilerini Takip Etme

Bazı ilaçlar, yan etki olarak ağız kuruluğuna ve dolayısıyla siyah kıllı dile neden olabilir.

Alternatif İlaçlar: Ağız kuruluğu yapma eğilimi olan ilaçlar kullanılıyorsa, bu konuda doktorla konuşulmalı ve mümkünse alternatif tedavi seçenekleri değerlendirilmelidir.
Nemlendirici Ağız Spreyleri: İlaçların neden olduğu ağız kuruluğunu önlemek için nemlendirici spreyler kullanılabilir.

7. Düzenli Probiotik Kullanımı

Ağız içi bakteriyel dengeyi desteklemek için probiyotikler kullanılabilir. Probiyotik takviyeler ve yoğurt gibi probiyotik bakımından zengin gıdalar, ağız içindeki yararlı bakteri miktarını artırarak patojenlerin büyümesini baskılayabilir.

Bu önerilerin uygulanması, siyah kıllı dilin oluşma riskini önemli ölçüde azaltır ve genel ağız sağlığını iyileştirir. Ağız bakımının ihmal edilmesi durumunda ise siyah kıllı dil ve diğer ağız sağlığı sorunları kaçınılmaz hale gelebilir, bu yüzden korunma yöntemlerinin günlük hayatta alışkanlık haline getirilmesi önerilir.

Sonuç

Siyah kıllı dil (lingua villosa), genellikle ciddi olmayan ancak estetik ve psikolojik açıdan rahatsızlık veren bir ağız sağlığı sorunudur. Bu durum, dil yüzeyindeki papillaların anormal şekilde uzayıp kalınlaşması ve üzerinde bakteri, mantar, yiyecek artıkları ve ölü hücrelerin birikmesi sonucu oluşur. Dilde koyu renk değişikliği, genellikle siyah, kahverengi veya yeşilimsi bir ton alarak, dil yüzeyine tüylü bir görünüm kazandırır.

Sonuç olarak, siyah kıllı dilin en önemli nedenleri arasında kötü ağız hijyeni, sigara kullanımı, aşırı kahve ve çay tüketimi, antibiyotik kullanımı ve bazı sağlık sorunları yer alır. Hastalık, genellikle basit önlemler ve yaşam tarzı değişiklikleri ile tedavi edilebilir. Ağız hijyeninin iyileştirilmesi, dil temizliği ve tahrişe neden olan faktörlerden kaçınma, tedavi sürecinde temel stratejilerdir. Bazı durumlarda antifungal ve antibakteriyel tedavi gerekli olabilir; bu, dil yüzeyindeki mikroorganizmaların azaltılmasını ve semptomların hafifletilmesini sağlar.

Siyah kıllı dilin oluşumunu önlemek için düzenli ağız hijyeninin sağlanması, sigara ve alkol gibi alışkanlıkların terk edilmesi ve yeterli miktarda su içilmesi önerilir. Dil yüzeyi, gıda ve bakterilerin birikmesine yatkın olduğu için diş fırçalama sırasında dil temizleyiciler veya fırçalar kullanarak dilin de temizlenmesi önem taşır.

Sağlık profesyonelleri, siyah kıllı dilin yaygın bir sorun olmadığını, ancak farkındalık eksikliği nedeniyle gözden kaçabileceğini belirtmektedir. Bu durum, ağız sağlığının genellikle ihmal edilen bir parçasıdır; bu nedenle, diş hekimleri ve sağlık uzmanları, hastalara uygun ağız hijyeninin önemi hakkında bilgilendirme yapmalıdır. Sonuç olarak, siyah kıllı dil çoğu zaman basit önlemlerle önlenebilir ve tedavi edilebilir bir durumdur. Ancak, belirtiler şiddetli ya da uzun süreli ise, profesyonel tıbbi değerlendirme ve müdahale gerekebilir.

Referanslar:

Siyah Kıllı Dilin 10 Nedeni ve Tedavisi
Regezi, J. A., & Sciubba, J. J. (2009). Oral Pathology: Clinical Pathologic Correlations. 6th Edition. Elsevier.
Langlais, R. P., & Miller, C. S. (2017). Color Atlas of Common Oral Diseases. 5th Edition. Wolters Kluwer Health.
Neville, B. W., Damm, D. D., Allen, C. M., & Chi, A. C. (2015). Oral and Maxillofacial Pathology. 4th Edition. Elsevier.
Bartels, C. L., & Marshall, T. D. (2010). Color Textbook of Oral Medicine. 2nd Edition. Elsevier.
Glick, M. (2021). Burket’s Oral Medicine. 13th Edition. People’s Medical Publishing House.
Laskaris, G. (2003). Color Atlas of Oral Diseases in Children and Adolescents. Thieme Medical Publishers.
Thomson, W. M., & Poulton, R. (2010). “Oral Health Behaviors in Young Adulthood.” Journal of Dental Research.
Greenberg, M. S., Glick, M., & Ship, J. A. (2008). Burket’s Oral Medicine. 11th Edition. BC Decker.
Kumar, V., Abbas, A. K., & Aster, J. C. (2020). Robbins & Cotran Pathologic Basis of Disease. 10th Edition. Elsevier.
Scully, C. (2017). Oral and Maxillofacial Medicine: The Basis of Diagnosis and Treatment. 3rd Edition. Churchill Livingstone.
Garcia-Godoy, F., & Hicks, J. (2008). Maintaining the Integrity of the Oral Cavity in Health and Disease. Springer.
Darby, M. L., & Walsh, M. M. (2014). Dental Hygiene: Theory and Practice. 4th Edition. Saunders.
Lamont, R. J., Koo, H., & Hajishengallis, G. (2013). Oral Microbiology and Immunology. 2nd Edition. ASM Press.
Little, J. W., Falace, D. A., Miller, C. S., & Rhodus, N. L. (2017). Dental Management of the Medically Compromised Patient. 8th Edition. Elsevier.
Thomson, W. M. (2004). “Dental Caries Experience and Use of Dental Services Among Adults in the UK.” British Dental Journal.
https://scholar.google.com/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/