Batı Nil Virüsünün 4 Belirtisi ve Güncel Tedavisi

Batı Nil Virüsü (West Nil Fever), Flaviviridae ailesine ait bir virüs olup, dünya genelinde çeşitli bölgelerde görülmektedir. İlk kez 1937 yılında Uganda’da tanımlanan bu virüs, adıyla anıldığı Batı Nil bölgesinden adını almıştır. Batı Nil Virüsü, özellikle sıcak iklimlerde ve tropikal bölgelerde yaygındır. Virüs, çoğunlukla sivrisinekler aracılığıyla insanlara bulaşır ve bu nedenle sivrisineklerin bol olduğu bölgelerde daha sık görülür. Batı Nil Virüsü’nün özellikleri ve etkileri, bu virüsle ilgili bilgi edinilmesi gereken konular arasında yer alır. Bu makalede, Batı Nil Virüsü’nün ne olduğunu, belirtilerini ve bu virüsün sağlık üzerindeki etkilerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Batı Nil Virüsünün 4 Belirtisi ve Güncel Tedavisi

Batı Nil Virüsü, sivrisinekler dışında bazı kuşlardan da insanlara geçebilir. Kuşlar, virüsün doğal rezervuarlarıdır ve bu nedenle kuş gribinin yayılması virüsün çevredeki yayılımını artırır. Virüs, kuşlardan sivrisineklere, oradan da insanlara geçerek bulaşır. Özellikle yaz ve sonbahar aylarında, sivrisineklerin aktif olduğu dönemlerde, Batı Nil Virüsü’ne bağlı vakalar artış gösterebilir. Bu nedenle, virüsün yayılımı, mevsimsel değişikliklerle doğrudan ilişkilidir ve bölgesel salgınlara neden olabilir.

Batı Nil Virüsü’nün belirtileri, virüse maruz kalan kişinin bağışıklık sistemine, yaşına ve genel sağlık durumuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Virüs, çoğu insan için hafif grip benzeri semptomlarla sınırlı kalabilirken, bazı kişilerde daha ciddi nörolojik hastalıklara yol açabilir. Belirtiler genellikle enfeksiyondan sonra 3-14 gün arasında ortaya çıkar. Hafif vakalar genellikle tedaviye ihtiyaç duymazken, daha ciddi vakalar acil tıbbi müdahale gerektirir. Bu makalede, Batı Nil Virüsü’nün çeşitli belirtilerini ve bu belirtilerle başa çıkma yöntemlerini ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.

Batı Nil Virüsü’nün bulaşma yolları ve belirtileri hakkında bilgi sahibi olmak, virüsün yayılmasını önlemek ve erken teşhis koymak açısından büyük önem taşır. Sivrisineklerden korunmak, kişisel hijyen kurallarına uymak ve sağlık önerilerine dikkat etmek, Batı Nil Virüsü’nün yayılma riskini azaltabilir. Makalemiz, Batı Nil Virüsü’nün tanımından belirtilerine kadar geniş bir yelpazede bilgi sunarak, bu virüsle ilgili farkındalığı artırmayı hedeflemektedir.

Batı Nil Virüsü Nedir?

Batı Nil Virüsü, Flaviviridae ailesine ait bir virüstür ve flavivirus grubunun bir üyesidir. İlk olarak 1937 yılında Uganda’da keşfedilen Batı Nil Virüsü, özellikle Afrika kıtasında yaygın olarak görülmektedir. Zamanla, virüsün yayılma alanı genişleyerek Asya, Avrupa ve Amerika’nın bazı bölgelerine de ulaşmıştır. Virüs, özellikle sivrisinekler tarafından taşınır ve bu sivrisinekler virüsü insanlara bulaştırarak hastalığın yayılmasına neden olur.

Virüsün ana rezervuarları kuşlardır ve bu kuşlar, virüsün çoğalması ve yayılmasında önemli bir rol oynar. Sivrisinekler, kuşlardan virüsü alır ve insanlara bulaştırır. Batı Nil Virüsü, ayrıca bazı memelilerde de enfeksiyon yapabilir, ancak insanlarda hastalığın ana kaynağı sivrisineklerdir.

Batı Nil Virüsü Belirtileri

Batı Nil Virüsü (BNV) enfeksiyonu, çoğunlukla hafif seyreder ve belirti göstermeden iyileşir. Ancak, bazı vakalarda virüs ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir ve şiddetli semptomlar ortaya çıkabilir. Belirtiler genel olarak üç ana kategoride incelenebilir: asemptomatik vakalar, hafif belirtiler ve şiddetli nörolojik komplikasyonlar.

1. Asemptomatik Vakalar

Batı Nil Virüsü enfeksiyonlarının büyük bir çoğunluğu (%70-80) asemptomatik olarak seyreder, yani enfekte olan kişiler herhangi bir belirti göstermez. Bu durum, bağışıklık sisteminin virüsü etkili bir şekilde kontrol altına alması ve enfeksiyonu doğal olarak temizlemesiyle ilgilidir. Asemptomatik vakalar, virüsün yayılımını sessizce devam ettirmesine neden olabilir çünkü bireyler hasta olduklarının farkında olmadıkları için normal sosyal etkileşimlerine devam ederler. Özellikle risk altındaki bölgelerdeki asemptomatik kişiler, virüsün yayılımında önemli bir rol oynayabilir. Bu durum, hastalığın fark edilmeden topluluklar arasında dolaşmasına ve bulaşma zincirinin sürmesine yol açar. Halk sağlığı açısından asemptomatik vakalar, enfeksiyonun yayılımının kontrol altına alınmasını zorlaştıran faktörlerden biridir.

2. Hafif Belirtiler

Batı Nil Virüsü enfeksiyonu olan bireylerin yaklaşık %20’si hafif belirtiler gösterir ve bu semptomlar genellikle birkaç gün ile birkaç hafta arasında sürebilir. Hafif seyreden enfeksiyonlar, klasik viral enfeksiyon belirtileri ile benzerlik gösterir ve genellikle kişinin bağışıklık sistemi güçlü olduğunda ortaya çıkar. Bu belirtiler arasında şunlar yer alır:

• Ateş: Hafif ila orta derecede ateş, Batı Nil Virüsü enfeksiyonunun en yaygın belirtilerinden biridir. Ateş genellikle kısa süreli olsa da, bazı vakalarda daha uzun sürebilir ve genel halsizliğe yol açabilir.
• Baş Ağrısı: Baş ağrısı, enfeksiyonun ilk aşamalarında sık görülen bir semptomdur. Genellikle zonklayıcı ve yoğun olabilir, hastanın günlük aktivitelerini sınırlayabilir.
• Vücut ve Kas Ağrıları: Virüs, vücudun bağışıklık sistemi tarafından saldırıya uğradığı bölgelerde inflamasyona neden olur. Bu durum, kas ve eklem ağrıları gibi yaygın belirtilere yol açar. Kas ağrıları, bacaklar ve sırt gibi büyük kas gruplarını etkileyebilir ve yorgunluk hissine sebep olabilir.
• Cilt Döküntüsü: Bazı hastalarda gövde ve uzuvlarda döküntü görülebilir. Bu döküntüler genellikle kaşıntılı değildir ve kısa süre içinde kendiliğinden geçer. Cilt döküntüsü, Batı Nil Virüsü enfeksiyonunun hafif vakalarında özellikle çocuklarda daha yaygın görülen bir belirtidir.
• Lenf Bezlerinde Şişlik: Boyun, koltuk altı ve kasık bölgesindeki lenf bezleri şişebilir ve dokunulduğunda ağrılı olabilir. Bu belirti, vücudun bağışıklık sisteminin enfeksiyona karşı verdiği tepkiden kaynaklanır.
• Yorgunluk ve Halsizlik: Yorgunluk, Batı Nil Virüsü enfeksiyonunun hafif formlarında bile haftalarca sürebilir. Bazı bireylerde bu durum, enfeksiyonun diğer belirtileri kaybolduktan sonra da devam edebilir ve kişinin normal aktivitelerini yapmasını zorlaştırabilir.

Hafif belirtiler genellikle herhangi bir özel tıbbi müdahale gerektirmez ve hasta, bol sıvı alarak ve istirahat ederek iyileşebilir. Bununla birlikte, belirtiler birkaç haftadan uzun sürerse ya da şiddetini artırırsa, tıbbi yardım almak önemlidir. Bu hafif semptomların varlığı, Batı Nil Virüsü’nün genellikle grip ya da soğuk algınlığı gibi diğer yaygın viral enfeksiyonlarla karıştırılmasına neden olabilir.

3. Şiddetli Nörolojik Belirtiler

Batı Nil Virüsü (BNV) enfeksiyonunun şiddetli formları, virüsün merkezi sinir sistemine (MSS) ulaşarak beyin ve omuriliği etkilemesiyle ortaya çıkar. Bu durum genellikle menenjit (beyin zarlarının iltihabı), ensefalit (beyin iltihabı) veya akut flask paralizi (ani kas felci) gibi ciddi nörolojik komplikasyonlara neden olur. Detaylı olarak incelersek:

• Yüksek Ateş ve Şiddetli Baş Ağrısı: Şiddetli vakalarda ateş, genellikle ani ve yüksektir. Baş ağrısı yoğun ve rahatsız edicidir, hastalar genellikle bu durumu dayanılmaz olarak tanımlarlar. Bu baş ağrısı, MSS’nin iltihaplanmasına işaret edebilir.
• Boyun Sertliği: Menenjitin belirgin bir işareti olan boyun sertliği, boynu hareket ettirme zorluğuna ve şiddetli rahatsızlığa neden olur. Bu belirti, özellikle tıbbi müdahaleyi gerektiren acil bir durumu gösterir.
• Konfüzyon ve Bilinç Değişiklikleri: Beynin iltihaplanması nedeniyle mental fonksiyonlar etkilenebilir. Hastalar konfüzyon, bilinç bulanıklığı, davranış değişiklikleri ve ajitasyon gibi belirtiler gösterebilir. Bu durum ilerledikçe komaya kadar varan bilinç kayıpları meydana gelebilir.
• Kas Güçsüzlüğü ve Paralizi: Virüs, omuriliği etkileyerek nörolojik sistemde bozulmalara ve kas güçsüzlüğüne neden olabilir. Bu durum, bazı hastalarda felç benzeri semptomlarla sonuçlanabilir ve nadiren kalıcı paralizi gelişebilir. Bu belirti, virüsün omurilikteki motor nöronları nasıl etkilediğinin önemli bir göstergesidir.
• Tremor ve Kas Seğirmesi: Merkezi sinir sistemine olan viral saldırı sonucunda tremor (titreme) ve istemsiz kas seğirmeleri görülebilir. Bu durum, beynin ve sinir yollarının hasar gördüğünü işaret eder.
• Denge ve Koordinasyon Bozuklukları: Beynin motor koordinasyonunu etkileyen bölümleri enfekte olduğunda, hastada dengesizlik ve koordinasyon sorunları ortaya çıkar. Bu durum, yürüme ve günlük aktiviteleri gerçekleştirme yeteneğini önemli ölçüde zayıflatır.
• Nöbetler: Nadir olsa da, şiddetli vakalarda epileptik nöbetler görülebilir. Bu nöbetler, virüsün beyin fonksiyonları üzerindeki etkisinin ciddiyetini gösterir ve genellikle acil tıbbi müdahale gerektirir.

Bu şiddetli belirtiler, hızlı ve uygun tıbbi müdahaleyi zorunlu kılar. Erken teşhis ve tedavi, nörolojik hasarın kalıcı olmasını önleyebilir ve hastanın yaşam kalitesini artırabilir.

4. Uzun Süreli Etkiler

Batı Nil Virüsü enfeksiyonunu şiddetli geçiren hastaların bir kısmında, enfeksiyon sonrası süreçte uzun vadeli sağlık sorunları devam edebilir. Bu komplikasyonlar, iyileşme sürecinin uzun ve zorlayıcı olmasına yol açabilir. Uzun süreli etkiler şu şekilde detaylandırılabilir:

• Kas Güçsüzlüğü: Şiddetli BNV enfeksiyonunun ardından kas güçsüzlüğü kalıcı hale gelebilir. Hastalar günlük aktivitelerini gerçekleştirmekte zorlanabilir ve bu durum hareket kabiliyetini sınırlayabilir. Kasların tekrar güç kazanması için fizik tedavi ve rehabilitasyon gereklidir.
• Kronik Yorgunluk: Enfeksiyon sonrası dönemde, hastalar aylarca hatta bazen yıllarca süren kronik yorgunlukla mücadele edebilir. Bu yorgunluk, basit fiziksel aktivitelerin dahi zorlayıcı hale gelmesine neden olabilir ve yaşam kalitesini olumsuz etkiler.
• Hafıza ve Konsantrasyon Problemleri: Nörolojik komplikasyonların ardından bazı hastalar, bilişsel fonksiyonlarında gerileme yaşayabilir. Unutkanlık, odaklanma zorluğu ve genel zihinsel yorgunluk, günlük hayatı etkileyen önemli sorunlar haline gelebilir.
• Uyku Bozuklukları: Uzun süreli etkiler arasında uyku kalitesinde düşüş ve uyku düzeninde bozulma görülebilir. Uykusuzluk ve huzursuz uyuma, genel sağlık üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir.
• Depresyon ve Anksiyete: Şiddetli BNV enfeksiyonunun ardından bazı bireyler, psikolojik problemler geliştirebilir. Kronik sağlık sorunları, zihinsel ve duygusal stresi artırabilir; bu da depresyon ve anksiyete gibi ruhsal sorunlara yol açabilir.
• Motor Fonksiyon Bozuklukları: Felç veya kas güçsüzlüğü geçiren bazı hastalar, motor fonksiyonlarını tam olarak geri kazanamayabilir. Bu durumda, fizyoterapistler ve ergoterapistler yardımıyla uzun süreli fiziksel rehabilitasyon gerekebilir.

Bu uzun süreli etkilerin yönetimi, multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Tıbbi tedavi, rehabilitasyon programları, psikolojik destek ve yaşam tarzı değişiklikleri ile hastaların daha iyi bir iyileşme süreci geçirmesi sağlanabilir. Rehabilitasyon, özellikle kas gücü ve bilişsel fonksiyonları geri kazanmaya yardımcı olurken, psikososyal destek hastaların duygusal iyilik halini korumasına yardımcı olur.

Risk Faktörleri

Batı Nil Virüsü’nün şiddetli belirtiler geliştirme riski, özellikle yaşlı bireylerde, kronik hastalığı olanlarda ve bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde daha yüksektir. Örneğin, böbrek yetmezliği, diyabet ve hipertansiyon gibi kronik rahatsızlıkları olan bireyler, virüsün nörolojik komplikasyonlarına karşı daha savunmasızdır.

Sonuç olarak, Batı Nil Virüsü enfeksiyonunun belirtileri hafif grip benzeri semptomlardan ciddi nörolojik komplikasyonlara kadar geniş bir yelpazede olabilir. Belirtilerin ciddiyetine göre erken tanı ve tedavi, hastalığın seyrini olumlu yönde etkileyebilir ve komplikasyonların önlenmesine yardımcı olabilir.

Batı Nil Virüsü Belirtileri ve Şiddet Dereceleri (West Nil Fever)

Bu tablo, Batı Nil Virüsü’nün çeşitli belirtilerini, şiddet derecelerini ve bu belirtilere yönelik tedavi yöntemlerini ayrıntılı bir şekilde göstermektedir. Her belirti türü için uygulanan tedavi yöntemleri, hastalığın şiddetine bağlı olarak değişiklik gösterebilir ve kişisel sağlık durumu dikkate alınarak uyarlanabilir.

Batı Nil Virüsü Tedavisi ve Önlemler

Batı Nil virüsü (BNV), genellikle sivrisineklerin taşıdığı flavivirüs ailesine ait bir virüstür. Enfekte sivrisineklerin ısırması sonucu insanlara bulaşır ve farklı klinik seyirler gösterebilir. BNV enfeksiyonu vakalarının çoğu hafif seyirli olsa da, bazı durumlarda ciddi nörolojik komplikasyonlara yol açabilir. Enfeksiyonun spesifik bir antiviral tedavisi olmamakla birlikte, hastalığın belirtilerini ve komplikasyonlarını hafifletmeye yönelik bazı destekleyici tedavi yöntemleri uygulanır. İşte Batı Nil virüsü tedavisinin detaylı açıklaması:

1. Destekleyici Tedavi

Batı Nil virüsüne karşı spesifik bir antiviral tedavi bulunmadığı için, tedavi süreci çoğunlukla semptomları hafifletmeye yönelik destekleyici yöntemlerden oluşur. Hastalığın hafif ve şiddetli formlarına göre uygulanan destekleyici tedavi yöntemleri şunlardır:

• Ağrı ve Ateş Yönetimi: Hafif semptomlar gösteren vakalarda ateş, baş ağrısı ve kas ağrılarının hafifletilmesi için parasetamol gibi nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) kullanılır. Aspirin ise, özellikle çocuklarda Reye sendromu riskine karşı önerilmez.
• Sıvı Takviyesi: Hastaların yeterli miktarda sıvı alması önemlidir. Şiddetli kusma ya da ishal vakalarında, intravenöz sıvı desteği gerekebilir.
• Dinlenme: Enfekte bireylerin bolca dinlenmesi ve vücudun iyileşme sürecine yardımcı olması için enerjisini koruması tavsiye edilir.

2. Hastane Yatışı ve Yoğun Bakım Desteği

Ciddi enfeksiyon vakalarında, özellikle nörolojik komplikasyonlar geliştiğinde, hastane yatışı ve yoğun bakım tedavisi gerekebilir. Bu tür vakalar genellikle aşağıdaki durumları içerir:

• Nörolojik Belirtiler: Ensefalit (beyin iltihabı), menenjit (beyin zarının iltihabı) veya akut flasid paralizi gibi ciddi nörolojik komplikasyonlar görüldüğünde, hastaların yoğun bakım ünitesinde takip edilmesi gerekebilir.
• Solunum Desteği: Şiddetli nörolojik komplikasyonlar yaşayan hastalarda solunum yetmezliği ortaya çıkabilir. Bu durumda, mekanik ventilasyon ve solunum desteği uygulanır.
• Antikonvülsanlar: Nöbet geçiren hastalar için antikonvülsan ilaçlar kullanılarak nöbetlerin kontrol altına alınması sağlanır.

3. Plazma Değişimi ve İntravenöz İmmünoglobulin (IVIG)

Ciddi vakalarda, bağışıklık sisteminin desteklenmesi için bazı immünoterapi yöntemleri kullanılabilir:

• Plazma Değişimi: BNV’nin sebep olduğu şiddetli nörolojik belirtilerle mücadelede, plazma değişimi (plazmaferez) bağışıklık sisteminin aşırı tepkisini azaltabilir ve hastanın genel durumu üzerinde olumlu etki yaratabilir.
• IVIG Tedavisi: İntravenöz immünoglobulin, enfeksiyonla mücadelede bağışıklık sistemini güçlendirmeye yönelik olarak kullanılabilir. Özellikle bağışıklık yetmezliği olan hastalarda faydalı olabilir ve nörolojik komplikasyonların şiddetini azaltabilir.

4. Deneysel Tedavi Seçenekleri

Batı Nil virüsü tedavisinde etkili olabilecek spesifik antiviral ilaçlar üzerinde araştırmalar devam etmektedir. Klinik çalışmalarda farklı tedavi protokolleri test edilmiştir:

• Ribavirin: Bazı antiviral ilaçlar, laboratuvar ortamında BNV’ye karşı etkili olmuştur. Ancak, ribavirin gibi ilaçların insan üzerindeki etkinliği kesin olarak kanıtlanmamıştır.
• İnterferon Tedavisi: İnterferonlar, bazı virüs enfeksiyonlarına karşı bağışıklık yanıtını güçlendirmeye yönelik kullanılmaktadır. Batı Nil virüsü vakalarında interferon tedavisinin etkinliği üzerine yapılan çalışmalar sınırlıdır, ancak bazı vakalarda fayda sağladığı gözlemlenmiştir.

5. Rehabilitasyon ve Uzun Vadeli Destek

Ciddi Batı Nil virüsü enfeksiyonlarından kurtulan hastalar, uzun süreli rehabilitasyon ve destek tedavisine ihtiyaç duyabilir. Özellikle nörolojik komplikasyonlar geçiren bireyler için fizik tedavi ve mesleki terapi önemlidir:

• Fizik Tedavi: Kas güçsüzlüğü ve hareket kısıtlılığı gibi komplikasyonları azaltmak için fizik tedavi programları uygulanır.
• Mesleki Terapi: Günlük yaşam aktivitelerinin yeniden öğrenilmesi ve kişinin işlevselliğinin artırılması için mesleki terapiye başvurulur.
• Psikolojik Destek: Uzun süren hastane yatışları ve nörolojik hasarlar, psikolojik sıkıntılara yol açabilir. Bu durumda psikolojik destek ve danışmanlık, hastaların iyileşme sürecini olumlu yönde etkiler.

Tedavi Planlamasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

• Semptomların Şiddeti: Tedavi planı, semptomların şiddetine ve hastanın genel sağlık durumuna göre kişiselleştirilir.
• Erken Müdahale: Ciddi komplikasyonlar için erken müdahale, tedavi başarısını artırabilir. Bu nedenle, şiddetli semptomlar gösteren hastaların hızlı bir şekilde sağlık kuruluşuna başvurması önemlidir.
• Risk Faktörleri: Yaşlılar, bağışıklık sistemi zayıf olanlar ve kronik hastalığı olan bireyler, Batı Nil virüsü enfeksiyonu için daha büyük risk altındadır. Bu gruplarda daha agresif tedavi yöntemleri düşünülür.

Batı Nil virüsü için geliştirilen tedavi protokolleri ve destekleyici yaklaşımlar, hastalığın etkilerini hafifletmeyi ve komplikasyon riskini azaltmayı hedefler. Bununla birlikte, en iyi tedavi yöntemi, enfeksiyonun önlenmesi ve sivrisinek popülasyonunun kontrolüyle sağlanan koruyucu önlemlerden geçer.

Referanslar:

1. Batı Nil Virüsünün 4 Belirtisi ve Güncel Tedavisi
2. Centers for Disease Control and Prevention (CDC): CDC, West Nil Fever epidemiolojisi, belirtileri, tedavi yöntemleri ve önleme stratejileri hakkında kapsamlı bilgiler sunmaktadır. CDC’nin verileri, virüsün yayılma paternleri ve sağlık üzerindeki etkileri hakkında detaylı bilgiler sağlar.
3. World Health Organization (WHO): WHO, West Nil Fever küresel yayılımı, epidemiyolojik veriler ve enfeksiyon kontrolü hakkında bilgiler sunar. WHO’nun sağlık raporları, virüsün dünya çapındaki etkilerini ve kontrol stratejilerini içerir.
4. Mayo Clinic: Mayo Clinic, West Nil Fever belirtileri, tanı yöntemleri ve tedavi seçenekleri hakkında detaylı sağlık bilgileri sağlar. Klinik bilgiler, hastaların virüs hakkında bilgilendirilmesini ve tedavi sürecinin yönetilmesini sağlar.
5. National Institutes of Health (NIH): NIH, West Nil Fever hakkında araştırma bulguları, klinik çalışmalar ve bilimsel makaleler sunar. NIH’nin kaynakları, virüsün biyolojisi ve tedavi yöntemleri hakkında derinlemesine bilgi içerir.
6. Johns Hopkins University: Johns Hopkins Üniversitesi, West Nil Fever epidemiyolojik araştırmaları ve sağlık etkileri hakkında bilgi sunar. Üniversite, virüsün klinik yönetimi ve halk sağlığı stratejileri üzerine araştırmalar yapmaktadır.
7. PubMed Central: PubMed Central, West Nil Fever ile ilgili birçok bilimsel makale ve araştırma yayınını içeren bir veritabanıdır. Bilimsel literatür, virüsün biyolojik özellikleri ve tedavi yöntemleri hakkında ayrıntılı bilgiler sunar.
8. European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC): ECDC, Avrupa’daki Batı Nil Virüsü vakaları ve önleme stratejileri hakkında bilgi sağlar. ECDC’nin raporları, virüsün Avrupa’daki yayılımını ve sağlık risklerini değerlendirir.
9. American Society for Microbiology (ASM): ASM, West Nil Fever mikrobiyolojik özellikleri, bulaşma yolları ve enfeksiyon kontrolü hakkında bilimsel veriler sunar. ASM’nin kaynakları, virüsün patogenezini ve mikrobiyolojik araştırmaları içerir.
10. https://scholar.google.com/
11. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
12. https://www.researchgate.net/
13. https://www.mayoclinic.org/
14. https://www.nhs.uk/
15. https://www.webmd.com/