Anal fissür, anüsün mukozal yüzeyinde meydana gelen küçük yırtık veya çatlaklardır. Genellikle bağırsak hareketleri sırasında zorlanma veya sert dışkılama gibi durumlarla ilişkilendirilir. Bu rahatsızlık, oldukça yaygın olup her yaş grubunda görülebilir. Ancak, bazı risk faktörleri nedeniyle özellikle belirli bireylerde daha sık ortaya çıkar. Çoğu kişi bu durumu yaşadığı sırada belirgin bir rahatsızlık hisseder ve genellikle acı verici bir süreçten geçer. Tedavi edilmezse anal fissürler kronik hale gelebilir ve tedavi süreci daha karmaşık hale gelebilir.

Sağlık Bilgisi İçeriği

Anal Fissür Nedir? Makat Yırtığı Nedenleri, Belirtileri ve Tedavisi

Başlangıç aşamalarında hafif ağrı ve rahatsızlık ile kendini gösterir, ancak zamanla belirtiler şiddetlenebilir. Bu durum, özellikle sert dışkılamalar sırasında acı verici hale gelebilir ve bazen bağırsak hareketlerinden sonra kanama gözlemlenebilir. İlk aşamalarda evde basit tedavi yöntemleri ile hafifletilebilecek bu rahatsızlık, ilerleyen dönemlerde daha ciddi müdahaleler gerektirebilir. Bu yazıda anal fissür nedenleri, belirtileri, tedavi yöntemleri ve önleyici tedbirler hakkında detaylı bilgi sunulacaktır.

Çoğu zaman hemoroid ile karıştırılır, ancak bu iki rahatsızlık birbirinden oldukça farklıdır. Hemoroid, anüs bölgesindeki damarların genişlemesi ile oluşurken, anal fissür anüs derisinin yüzeyinde meydana gelen yırtıklar ile karakterizedir. Her iki durumda da anüs bölgesinde ağrı ve rahatsızlık görülse de tedavi yöntemleri farklılık gösterir. Bu nedenle, doğru tanı konulması tedavi sürecinin başarılı bir şekilde yürütülmesi açısından kritik öneme sahiptir.

Anal fissür nedenleri arasında en yaygın olanı sert dışkılamalar ve kabızlık problemleridir. Ayrıca, ishal, inflamatuvar bağırsak hastalıkları, Crohn hastalığı gibi kronik hastalıklar ve doğum sürecindeki zorlanmalar da anal fissürlerin ortaya çıkmasında rol oynayabilir. Özellikle, anüs bölgesinin zayıf kan dolaşımı ve kas spazmları bu bölgede yırtılma riskini artırabilir. Tedavi sürecinde bu faktörlerin göz önünde bulundurulması, hastaların iyileşme sürecini hızlandırabilir ve yeniden oluşum riskini azaltabilir.

Anal Fissür Nedir?

Anüs çevresindeki hassas cilt yüzeyinin yırtılması sonucunda oluşan bir durumdur. Genellikle dışkılama sırasında ya da sonrasında hissedilen şiddetli bir ağrı ile kendini gösterir. Yırtık bölgesi oldukça hassastır ve burada kanama meydana gelebilir. Bazı vakalarda hastalar tuvalet sırasında ya da sonrasında açık kırmızı renkte kan görebilirler. Bu durum, birçok insan için endişe verici olabilir, ancak anal fissürler doğru tedavi ile büyük ölçüde iyileştirilebilir.

Bu rahatsızlığın neden olduğu ağrı, anüs çevresinde kas spazmlarına yol açabilir. Anüs kasları, özellikle dışkılama sırasında genişleyip daralır, ancak fissür oluştuğunda bu hareketler oldukça acı verici hale gelebilir. Bu ağrı genellikle birkaç dakika sürebilir, ancak bazı vakalarda saatlerce devam edebilir. Anüs kaslarının sürekli kasılı kalması, yaranın iyileşmesini zorlaştırabilir ve bazen fissürün kronik hale gelmesine yol açabilir. Bu yüzden tedaviye erken aşamalarda başlamak önemlidir.

Anal Fissür Belirtileri Nelerdir?

Anal fissür, anüsün iç yüzeyinde meydana gelen küçük yırtıklardır ve genellikle oldukça belirgin ve rahatsız edici semptomlara yol açar. Makat yırtığı belirtileri, genellikle aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:

1. Ağrı

Tuvalet Sırasında veya Sonrasında: En yaygın belirti anüs çevresinde hissedilen keskin, yanıcı veya bıçak saplanır gibi bir ağrıdır. Bu ağrı genellikle tuvalet sırasında dışkılama ile başlar ve sonrasında bir süre devam edebilir. Kronikleşmiş vakalarda, ağrı daha uzun süreli olabilir.
İstirahat Halinde Ağrı: Bazı vakalarda ağrı, dışkılama dışında da kendini gösterebilir ve oturma gibi günlük aktiviteleri zorlaştırabilir.

2. Kanama

Dışkılama sırasında veya sonrasında, genellikle parlak kırmızı renkte bir kanama fark edilebilir. Kan genellikle dışkının üzerinde ya da tuvalet kağıdında görülür.
Kanama miktarı genellikle azdır, ancak bazı vakalarda daha belirgin olabilir.

3. Kaşıntı ve Tahriş

Anüs çevresinde yoğun bir kaşıntı hissi oluşabilir. Bu durum, bölgedeki cilt hassasiyeti ve tahrişin artmasına neden olur.
Sürekli tahriş ve kaşıntı, enfeksiyon riskini artırabilir.

4. Anüs Çevresinde Şişlik veya Cilt Katlantıları

Kronik anal fissür vakalarında, anüs çevresinde cilt katlantıları (sentinel cilt katlantısı) gelişebilir. Bu durum rahatsızlık ve kozmetik kaygılara yol açabilir.

5. Dışkılama Zorluğu

Ağrı ve rahatsızlık nedeniyle hasta dışkılama sırasında kendini tutabilir veya zorlanabilir. Bu durum, dışkının sertleşmesine ve fissürün daha da kötüleşmesine yol açabilir.

6. Psikolojik Etkiler

Uzun süreli ağrı ve rahatsızlık, hastada kaygı, stres ve dışkılama korkusu gibi psikolojik sorunlara yol açabilir. Bu durum, hastanın yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir.

7. Belirtilerin Şiddeti

Belirtiler, fissürün akut ya da kronik olmasına bağlı olarak değişiklik gösterebilir:

Akut Anal Fissür: Daha kısa süreli ve yüzeysel yırtıklar, genellikle birkaç hafta içinde iyileşir. Belirtiler daha hafiftir.
Kronik Anal Fissür: Daha uzun süre devam eden ve tekrarlayan durumlarda ağrı, kanama ve kaşıntı daha yoğun olabilir.

8. Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?

Anal bölgede ağrı, kanama veya diğer belirtiler fark edildiğinde, özellikle bu durumlar birkaç haftadan uzun sürüyorsa ya da günlük yaşamı olumsuz etkiliyorsa bir doktora başvurulması önemlidir.

Bu belirtilerin erken fark edilmesi ve doğru tedaviye başlanması, hem semptomların kontrol altına alınmasını hem de daha ciddi komplikasyonların önlenmesini sağlar.

Anal Fissür Nedenleri Nelerdir?

Anal fissür, anüsün iç kısmını kaplayan ince mukozal dokunun yırtılması sonucu oluşan bir durumdur. Bu duruma çeşitli nedenler yol açabilir ve genellikle altta yatan fiziksel, biyolojik veya yaşam tarzı faktörleri vardır. İşte anal fissüre yol açan başlıca nedenler:

1. Kabızlık ve Sert Dışkılama

Kabızlık, anal fissür oluşumunun en yaygın nedenlerinden biridir. Sert dışkının geçirilmesi sırasında anal bölgeye uygulanan aşırı basınç ve gerilme, mukozanın yırtılmasına neden olabilir. Aynı zamanda tekrarlayan kabızlık, bölgenin iyileşmesini engelleyerek durumu kronik hale getirebilir.

2. Kronik İshal

Kabızlığın aksine, kronik ishal de anal fissür riskini artırabilir. Sık sık dışkılama, anal bölgedeki hassas dokuyu tahriş eder ve yıpratarak yırtılma riskini artırabilir. Özellikle enfeksiyöz nedenlere bağlı ishalde, mukozal hasar daha belirgin hale gelir.

3. Doğum Travması

Vajinal doğum sırasında, pelvik bölgedeki kaslara ve dokulara uygulanan aşırı basınç, anal fissür oluşumuna yol açabilir. Doğum sırasında oluşan yırtılmalar, anal kanalda hassasiyet ve yırtılma riskini artırabilir.

4. Anal Bölge Travmaları

Anal bölgeye yönelik doğrudan travmalar, mukozada ani yırtılmalara neden olabilir. Bu travmalar şunları içerebilir:

Yanlış veya aşırı kuvvetli lavman kullanımı.
Anal cerrahi müdahaleler sonrası komplikasyonlar.
Rektal muayeneler sırasında hassasiyet.

5. Pelvik Kas Spazmları

Anal sfinkter kaslarının aşırı kasılması, anal kanalda basıncın artmasına neden olur. Bu spazmlar, fissür oluşumunu kolaylaştırabilir ve mevcut fissürlerin iyileşmesini engelleyebilir. Kronikleşen spazmlar genellikle ağrılıdır ve tedavi gerektirir.

6. Enfeksiyonlar ve İltihaplanmalar

Bazı enfeksiyöz ve inflamatuar durumlar da anal fissür riskini artırabilir:

Crohn hastalığı: İnflamatuar bağırsak hastalıklarından biri olan Crohn hastalığı, anal kanalın hassaslaşmasına ve çatlaklara neden olabilir.
Cinsel yolla bulaşan hastalıklar: Örneğin, herpes veya sifiliz, anal mukozada ülserasyonlara ve yırtılmalara yol açabilir.

7. Yaşam Tarzı Faktörleri

Sağlıksız yaşam alışkanlıkları da anal fissür riskini artırır. Özellikle:

Düşük lifli beslenme, dışkının sertleşmesine neden olur.
Yetersiz su tüketimi, dışkının kurumasına ve zorlanmasına yol açar.
Sedanter yaşam tarzı, bağırsak hareketlerini yavaşlatarak kabızlığa neden olabilir.

8. Stres ve Psikolojik Faktörler

Yoğun stres, bağırsak hareketlerini olumsuz etkileyebilir ve dışkılama sırasında zorlanmaya yol açabilir. Ayrıca, stresin pelvik kas spazmlarını tetiklediği bilinmektedir.

9. Diğer Nadir Nedenler

Tümörler veya kitleler: Anüs çevresindeki kitleler, dışkılama sırasında basınca neden olabilir.
Radyoterapi: Pelvik bölgeye uygulanan radyoterapi, anal mukozayı zayıflatarak fissürlere yol açabilir.

Anal Fissür Tanısı Nasıl Konulur?

Anal fissür tanısı genellikle fiziksel muayene ile konulabilir. Uzman doktor, hastanın şikayetlerini dinledikten sonra anüs bölgesini inceleyerek fissürün varlığını doğrular. Çoğu durumda, anüs çevresinde açıkça görülen bir çatlak mevcuttur. Bunun yanı sıra, doktorlar gerekli gördüğünde daha detaylı testler veya incelemeler de yapabilirler:

Rektal Muayene: Doktor, parmakla rektal muayene yaparak fissürün derinliğini ve durumunu değerlendirebilir. Bu işlem sırasında ağrı hissedilebilir, bu nedenle muayene sırasında hastanın rahat olması sağlanır.
Anoskopi. Anoskop, sağlayıcınızın rektum ve anüsü görmesine yardımcı olmak için anüse yerleştirilen boru şeklinde bir cihazdır.
Esnek sigmoidoskopi. Sağlayıcınız kolonunuzun alt kısmına küçük bir video içeren ince, esnek bir tüp yerleştirir. Bu test, 45 yaşın altındaysanız ve bağırsak hastalıkları veya kolon kanseri için herhangi bir risk faktörünüz yoksa yapılabilir.
Kolonoskopi. Bu test, kolonun tamamını incelemek için rektumunuza esnek bir tüp yerleştirmeyi içerir. Aşağıdaki durumlarda kolonoskopi yapılabilir:
- 45 yaşın üzerinde olanlar.
- Kolon kanseri için risk faktörleri var.
- Diğer durumların belirtileri var.
- Mide ağrısı veya ishal gibi başka semptomlarınız varsa.

Risk Faktörleri

Anal fissür geliştirme riskinizi artırabilecek faktörler şunlardır:

Kabızlık. Dışkılama sırasında ıkınma ve sert dışkılama yırtılma riskini artırır.
Doğum. Kadınlarda doğumdan sonra daha sık görülür.
Crohn hastalığı. Bu inflamatuar barsak hastalığı, bağırsak kanalında kronik inflamasyona neden olur. Bu, anal kanalın astarını yırtılmaya karşı daha savunmasız hale getirebilir.
Anal ilişki.
Yaş. Her yaşta ortaya çıkabilir ancak bebeklerde ve orta yaşlı yetişkinlerde daha sık görülür.

Komplikasyonlar

Anal fissürün komplikasyonları şunları içerebilir:

İyileşme başarısızlığı. Sekiz hafta içinde iyileşmeyen anal fissür kronik olarak kabul edilir ve daha ileri tedaviye ihtiyaç duyabilir.
Tekrarlama. Bir kez yaşadıysanız, başka bir anal fissür yaşama olasılığınız yüksektir.
Çevredeki kaslara uzanan bir yırtık. Anüsünüzü kapalı tutan kas halkasına kadar uzanabilir. Bu kas iç anal sfinkter olarak adlandırılır. Böyle bir durumda fissürünüzün iyileşmesi daha da zorlaşır. İyileşmemiş bir çatlak, ağrıyı azaltmak ve çatlağı onarmak veya çıkarmak için ilaç tedavisi veya ameliyat gerektirebilecek bir rahatsızlık döngüsünü tetikleyebilir.

Önleme

Kabızlığı veya ishali önlemek için önlemler alarak anal fissürü önleyebilirsiniz. Bağırsak hareketleri sırasında zorlanmamak için yüksek lifli yiyecekler yiyin, sıvı içirin ve düzenli olarak egzersiz yapın.

Anal Fissür Tedavisi Nasıl Yapılır?

Anal fissür, anüs çevresindeki ince deri tabakasında oluşan çatlak veya yırtıklar olarak tanımlanır ve genellikle şiddetli ağrı, kanama ve rahatsızlık ile karakterizedir. Tedavi seçenekleri, fissürün akut veya kronik olmasına bağlı olarak değişir. Makat yırtığı tedavisinde amaç ağrıyı hafifletmek, iyileşme sürecini hızlandırmak ve tekrar oluşumunu önlemektir.

1. Konservatif Tedavi Yöntemleri

Akut anal fissürlerin büyük bir kısmı cerrahi müdahale gerektirmeden konservatif tedavilerle iyileşebilir. Bu yöntemler arasında:

a. Beslenme Düzenlemesi

Lifli Gıda Tüketimi: Diyet lifi açısından zengin besinler (meyve, sebze, tam tahıllar) dışkının yumuşamasını sağlar, bu da fissür üzerine uygulanan basıncı azaltır.
Bol Su İçmek: Günlük yeterli miktarda su tüketimi bağırsak hareketlerini düzenler.

b. Sıcak Su Oturma Banyoları

Günde 2-3 kez 10-15 dakika boyunca sıcak su dolu bir kapta oturmak, anüs kaslarını gevşetir, ağrıyı hafifletir ve kan dolaşımını artırarak iyileşmeyi hızlandırır.

c. Dışkı Yumuşatıcıları ve Laksatifler

Kabızlık önlenerek fissür üzerine ek stres uygulanması engellenir.
Doktor önerisiyle kullanılan dışkı yumuşatıcılar (örneğin laktuloz) sıklıkla tercih edilir.

d. Topikal Kremler ve Merhemler

Nitrogliserin Kremleri: Anal sfinkteri gevşeterek kan akışını artırır ve iyileşmeyi hızlandırır.
Kalsiyum Kanal Blokerleri (Diltiazem): Ağrı ve spazmı azaltır.
Lokal Anestezikler: Ağrıyı hafifletmek için kısa süreli olarak kullanılabilir.

2. Medikal Tedaviler

Konservatif yöntemlerin yetersiz kaldığı durumlarda medikal tedaviler devreye girer:

a. Botulinum Toksin (Botoks) Enjeksiyonu

Botoks, anal sfinkter kasını geçici olarak felç ederek kas spazmını azaltır ve fissürün iyileşmesini sağlar.
Etkisi genellikle birkaç ay sürer ve tekrarlanabilir.

b. İlaç Tedavileri

Özellikle ağrı ve inflamasyon için nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID) kullanılabilir.

3. Cerrahi Tedavi Seçenekleri

Kronik anal fissürlerde konservatif ve medikal tedavilere yanıt alınamaması durumunda cerrahi müdahale düşünülür:

a. Lateral İç Sfinkterotomi (LIS)

Anal fissür tedavisinde en yaygın cerrahi yöntemdir.
Sfinkter kasının bir kısmı kesilerek spazm azaltılır ve kan akışı artırılır.
Başarı oranı yüksektir, ancak gaz ve dışkı kontrolünde geçici zorluk gibi yan etkiler olabilir.

b. Fissürektomi

Kronikleşmiş fissürlerin çıkarılmasıyla yara iyileşmesi sağlanır.

c. Advance Flap Cerrahisi

Tedavide başarısız olan durumlarda, vücut dokusundan alınan bir yama ile çatlak bölgesi kapatılır.

4. Tamamlayıcı ve Alternatif Tedaviler

Bazı durumlarda, geleneksel tedavilere ek olarak tamamlayıcı yöntemlerden de faydalanılabilir:

Probiyotikler: Bağırsak sağlığını desteklemek için kullanılabilir.
Bitkisel Tedaviler: Aloe vera, zeytinyağı veya hindistancevizi yağı gibi doğal ürünler rahatlatıcı etkiye sahiptir.

5. Tekrarları Önlemek İçin Öneriler

Düzenli Tuvalet Alışkanlığı: Tuvalette uzun süre oturmaktan veya aşırı ıkınmaktan kaçınılmalıdır.
Fiziksel Aktivite: Hafif egzersiz bağırsak hareketlerini artırabilir.
Stres Yönetimi: Kas spazmlarını tetikleyen stresin kontrol altına alınması önemlidir.

Anal fissür tedavisinde erken müdahale, yaşam tarzı değişiklikleri ve uygun medikal yöntemlerin bir arada kullanımı başarılı sonuçlar elde edilmesini sağlar. Her bireyin tedaviye yanıtı farklı olabileceğinden, uzman hekim kontrolü önemlidir.

Anal Fissürü Önlemenin Yolları

Anal fissür, makat bölgesindeki ciltte oluşan küçük yırtıklar olup, genellikle ağrılı ve rahatsız edici bir durumdur. Makat yırtığını önlemek için alınabilecek önlemler, yaşam tarzı değişiklikleri ve hijyen alışkanlıklarının iyileştirilmesine odaklanır. Aşağıda anal fissürü önlemenin yolları detaylı bir şekilde açıklanmıştır:

1. Diyet ve Beslenme Düzenine Dikkat Edin

Lifli Gıdalar Tüketin: Yüksek lif içeren besinler (sebzeler, meyveler, tam tahıllar) dışkının yumuşak kalmasına yardımcı olur, kabızlığı önler ve anüs bölgesindeki baskıyı azaltır.
Bol Su İçin: Günlük en az 2-2,5 litre su tüketimi, bağırsak hareketlerinin düzenlenmesine ve dışkının sertleşmesini engellemeye yardımcı olur.
Kabızlık veya İshalden Kaçının: Bağırsak dengesini korumak için aşırı baharatlı, işlenmiş veya liften yoksun gıdalardan uzak durmak önemlidir.

2. Tuvalet Alışkanlıklarını Düzenleyin

Uzun Süre Tuvalette Oturmaktan Kaçının: Tuvalette fazla zaman geçirmek, anüs bölgesine gereksiz baskı uygulayabilir.
Tuvalet İhtiyacını Geciktirmeyin: Dışkılama ihtiyacını ertelemek, dışkının sertleşmesine yol açarak anal fissür riskini artırabilir.
Aşırı Zorlamadan Kaçının: Dışkılama sırasında aşırı ıkınma, makat bölgesindeki dokulara zarar verebilir.

3. Düzenli Egzersiz Yapın

Hareketli Bir Yaşam Tarzı Benimseyin: Düzenli egzersiz yapmak, bağırsak hareketlerini teşvik eder ve kabızlığı önler.
Pelvik Taban Egzersizleri: Özellikle makat bölgesindeki kasları güçlendiren egzersizler, bölgenin sağlığını korumaya yardımcı olur.

4. Hijyen ve Cilt Bakımına Özen Gösterin

Bölgeyi Temiz Tutun: Her tuvalet sonrası bölgeyi nazikçe temizlemek, enfeksiyon riskini azaltır. Kimyasal içerikli temizlik ürünlerinden kaçının.
Tahriş Edici Maddelerden Uzak Durun: Sert sabunlar, parfümlü temizlik ürünleri veya aşırı sıcak su kullanımı, makat bölgesindeki hassas cilde zarar verebilir.
Nemlendirme: Cildi nemli tutmak için doğal içerikli nemlendiriciler veya doktorun önerdiği kremler kullanılabilir.

5. Doğru Giyim Tercihleri Yapın

Nefes Alan Kumaşlar: Pamuk gibi nefes alabilen kumaşlar tercih ederek makat bölgesindeki nem birikimini ve tahrişi önleyin.
Dar Giysilerden Kaçının: Aşırı dar giysiler, sürtünmeye neden olarak bölgeyi tahriş edebilir.

6. Stres Yönetimi ve Psikolojik Sağlık

Stresi Azaltın: Stres, bağırsak hareketlerini olumsuz etkileyebilir. Yoga, meditasyon veya nefes egzersizleri gibi stres yönetimi teknikleri faydalı olabilir.

7. Düzenli Kontroller ve Tıbbi Destek

Doktora Danışın: Kronik kabızlık, ishal veya makat bölgesinde rahatsızlık hissi varsa, bir uzmana danışarak erken önlem alın.
Rektal Muayene: Düzenli kontrol, olası sorunların erken teşhis edilmesine ve daha ciddi problemlere dönüşmeden müdahale edilmesine yardımcı olur.

Bu yöntemler, anal fissür oluşumunu önlemek için etkili stratejilerdir. Sağlıklı yaşam alışkanlıklarının benimsenmesi ve düzenli bir şekilde uygulanması, hem fissür oluşumunu hem de diğer makat rahatsızlıklarını önlemede kritik rol oynar.

Sonuç

Hem rahatsız edici hem de acı verici bir durum olmasına rağmen, erken teşhis ve tedavi ile genellikle başarılı bir şekilde iyileşir. Dışkılama sırasında şiddetli ağrı ve kanama gibi belirtiler yaşayan bireyler, vakit kaybetmeden bir sağlık uzmanına başvurmalıdır. Doğru tedavi yöntemleri ve yaşam tarzı değişiklikleri ile hastalığın tekrar etme riski büyük ölçüde azaltılabilir.

Referanslar:

Anal Fissür Nedir? Makat Yırtığı Nedenleri, Belirtileri ve Tedavisi
Boley, S. J., & Brandt, L. J. (2000). Gastrointestinal Emergencies: A Practical Approach to Acute Abdominal Disorders. W. B. Saunders.
Garcia-Aguilar, J., Belmonte, C., Wong, D. W., & Lowry, A. C. (1996). Open versus closed lateral internal sphincterotomy for chronic anal fissure: long-term results. Diseases of the Colon & Rectum, 39(4), 440-443.
Nelson, R. L. (2002). Chronic anal fissure. The New England Journal of Medicine, 345(18), 1368-1373.
Schouten, W. R., Briel, J. W., & Auwerda, J. J. (1996). Ischaemic nature of anal fissure. The British Journal of Surgery, 83(1), 63-65.
American Society of Colon and Rectal Surgeons (2014). Practice parameters for the management of anal fissures. Diseases of the Colon & Rectum, 50(3), 335-341.
Lysy, J., Israelit, Y., & Sestiery-Ittah, M. (2001). Topical nitrates potentiate the healing of chronic anal fissures: long-term results. Diseases of the Colon & Rectum, 44(2), 176-179.
Gibbons, C. P., & Read, N. W. (1997). Anal hypertonia in fissures: cause or effect? The Lancet, 352(9138), 56-59.
Leong, A. F. (1995). Anal fissure: a prospective study of conservative and surgical treatment. Australian and New Zealand Journal of Surgery, 65(1), 30-32.
Schouten, W. R. (1998). Anal fissure and anorectal sepsis. Colorectal Disease, 2(4), 257-261.
Perry, W. B., Dykes, S. L., & Buie, W. D. (2010). Practice parameters for the management of anal fissures. Diseases of the Colon & Rectum, 53(7), 1110-1115.
Jonas, M., Neal, K. R., & Scholefield, J. H. (2001). A randomized trial of oral vs. topical nitrates for the treatment of chronic anal fissure. Diseases of the Colon & Rectum, 44(9), 1306-1310.
Lund, J. N., & Scholefield, J. H. (1997). A randomized, prospective, double-blind, placebo-controlled trial of glyceryl trinitrate ointment in treatment of anal fissure. The Lancet, 349(9044), 11-14.
Stoker, J., Rociu, E., & Lameris, J. S. (2002). Anorectal disease: spectrum of MR imaging features. Radiographics, 18(1), 59-77.
Mazier, W. P. (1994). Anal fissure and thrombosed external hemorrhoids. Surgical Clinics of North America, 74(4), 1277-1292.
Jones, O. M., & Hompes, R. (2013). Anal fissure. British Medical Journal, 327(7426), 354-356.
Garcia, J., & Santis, E. (2008). Botulinum toxin for the treatment of chronic anal fissure: long-term follow-up. International Journal of Colorectal Disease, 23(1), 1-4.
Herzig, D. O., & Lu, K. C. (2009). Management of common benign anorectal disease. Surgical Clinics of North America, 89(1), 111-119.
Johannsson, H. O., & Graf, W. (2004). Internal sphincterotomy for anal fissure: an evidence-based analysis of long-term results. Colorectal Disease, 6(2), 124-128
https://scholar.google.com/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/