100 / 100

Sistosel, kadın ürolojisi ve pelvik taban bozuklukları alanında önemli bir konudur. Genellikle mesane sarkması (idrar kesesi sarkması) olarak bilinen sistosel, mesanenin vajinaya doğru yer değiştirmesiyle karakterize edilen bir durumdur. Bu problem, genellikle pelvik taban kaslarının zayıflaması veya hasar görmesi sonucunda ortaya çıkar ve kadınların günlük yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir. Bu makale, sistoselin nedenlerini, belirtilerini, teşhis yöntemlerini ve tedavi seçeneklerini detaylı bir şekilde ele almayı amaçlamaktadır.

Sağlık Bilgisi İçeriği

Sistosel, İdrar Kesesi Sarkması: 9 Nedeni Ve Tedavisi

Özellikle menopoz sonrası kadınlarda sık karşılaşılan bir durumdur. Yapılan çalışmalar, kadınların %30 ila %50’sinde yaşamlarının bir döneminde pelvik organ sarkmasıyla ilişkili bir sorun yaşadığını göstermektedir. Sadece fiziksel rahatsızlıklara neden olmakla kalmaz, aynı zamanda psikolojik ve sosyal yaşam üzerinde de önemli etkiler yaratabilir. Bu nedenle, hastalığın doğru şekilde anlaşılması ve tedavi edilmesi büyük önem taşır.

Sistoselin anlaşılabilmesi için öncelikle pelvik tabanın anatomisini bilmek önemlidir. Pelvik taban, mesane, uterus ve bağırsak gibi organları destekleyen kaslar ve bağ dokularından oluşur. Bu yapıların zayıflaması veya hasar görmesi, pelvik organların yer değiştirerek vajina içerisine doğru sarkmasına neden olabilir. Bu anatomik değişiklik, hastalarda bir dizi semptomun ortaya çıkmasına yol açar.

Bu makalede, sistoselin kapsamlı bir şekilde ele alınması hedeflenmektedir. Öncelikle sistoselin tanımı yapılacak, ardından hastalığın nedenleri, risk faktörleri, belirtileri ve teşhis yöntemleri detaylandırılacaktır. Ayrıca modern tedavi yaklaşımları ve korunma yöntemleri de okuyuculara sunulacaktır. Amacımız, bu alanda bilgi sahibi olmak isteyen okuyucular için kapsamlı bir kaynak oluşturmaktır.

Sistosel Belirtileri Nelerdir?

1. Pelvik Baskı veya Ağrı

Sistoselin en yaygın belirtilerinden biri pelvik bölgede hissedilen baskı veya ağrıdır. Bu durum, pelvik taban kaslarının zayıflamasına bağlı olarak mesanenin vajinaya doğru sarkmasından kaynaklanır. Özellikle uzun süre ayakta kalındığında veya ağır kaldırıldığında bu his artabilir.

2. Vajinal Çıkıntı veya Şişlik

Kadınlar genellikle vajinal bölgede bir çıkıntı veya vajinal şişlik hissi tarif ederler. Bu çıkıntı, mesanenin vajinaya doğru sarkması sonucu oluşur ve genellikle bir ayna ile dışarıdan görülebilir hale gelebilir.

3. İdrar Kaçırma (İnkontinans)

İdrar kaçırma sorunlarına yol açabilir. Özellikle öksürme, hapşırma, gülme veya egzersiz gibi karın içi basıncını artıran durumlarda stres inkontinansı olarak adlandırılan idrar sızıntıları görülebilir.

4. İdrar Yapma Güçlüğü

Bazı kadınlar sistosel nedeniyle idrar yapmada zorluk yaşayabilir. İdrarın tam olarak boşaltılamaması hissi veya mesanenin tam boşalmaması bu duruma eşlik edebilir. Bu durum, mesanede enfeksiyon riskini artırabilir.

5. Sık İdrara Çıkma

Bu hastalar, mesane kapasitesinin azalması nedeniyle daha sık idrara çıkma ihtiyacı hissedebilirler. Gece boyunca sık sık uyanma ve idrara çıkma (noktüri) da yaygın bir belirtidir.

6. Vajinal ve Pelvik Rahatsızlık

Vajinada dolgunluk hissi, sarkma nedeniyle oluşan rahatsızlık veya pelvik bölgede genel bir huzursuzluk diğer belirtiler arasında yer alır. Bu rahatsızlık, günlük aktiviteleri sınırlayabilir ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir.

7. Cinsel İşlev Bozuklukları

Sistosel, cinsel ilişki sırasında ağrı veya rahatsızlık hissine neden olabilir. Ayrıca vajinal yapının değişimi, cinsel ilişki sırasında hissedilen zorlukları artırabilir ve bazı kadınlarda cinsel isteksizlik yaratabilir.

8. Mesane Enfeksiyonları

Mesanenin tam boşalmaması ve idrar yolu basıncının değişmesi, sık idrar yolu enfeksiyonlarına yol açabilir. Enfeksiyonlar genellikle idrar yaparken yanma, karın ağrısı ve ateş gibi ek belirtilerle birlikte görülür.

9. Kabızlık ve Diğer Bağırsak Problemleri

İleri düzeydeki sistosel vakalarında mesanenin vajinaya doğru sarkması, bağırsak hareketlerini de etkileyebilir. Kabızlık veya bağırsakların tam boşalmaması hissi dolaylı belirtiler arasında yer alabilir.

10. Günlük Hayatta Zorluk

Sistosel belirtileri, bireylerin günlük yaşam aktivitelerini sınırlayabilir. Egzersiz yaparken, ağır kaldırırken veya uzun süre ayakta dururken belirtilerin artması, kişinin yaşam kalitesini düşürebilir.

Bu belirtiler kişiden kişiye değişiklik gösterebilir ve bazı hastalarda hafif semptomlar gözlenirken, diğerlerinde ciddi rahatsızlıklara yol açabilir. Belirtilerin şiddeti, sistoselin evresi ve kişinin genel sağlık durumu ile yakından ilişkilidir. Eğer bu belirtilerden bir veya birkaçını yaşıyorsanız, bir sağlık profesyoneline danışmanız önemlidir.

Sistosel Nedenleri Nelerdir? Sistosel Neden Olur?

1. Doğum ve Vajinal Doğumun Etkileri

Vajinal doğum sırasında pelvik kaslar, bağ dokuları ve sinirler büyük bir baskıya maruz kalabilir. Bu süreçte oluşan zedelenmeler riski artırabilir. Özellikle iri bebek doğumu, uzun süren doğum süreçleri ya da müdahaleli doğumlar (vakum veya forseps kullanımı) pelvik taban kaslarının zayıflamasına neden olabilir.

2. Yaşlanma ve Menopoz

Yaşla birlikte vücutta doğal bir şekilde doku elastikiyeti azalır. Menopoz döneminde östrojen seviyelerinin düşmesi, pelvik taban kaslarının zayıflamasına yol açarak sistosel gelişimine zemin hazırlar. Östrojen, pelvik bölge dokularının güçlü ve elastik kalmasında önemli bir rol oynar; bu hormonun azalması dokuların direncini düşürebilir.

3. Kronik Basınç Artışı

Karın içi basıncı artıran sürekli öksürük (örneğin kronik bronşit), kabızlık ya da ağır kaldırma gibi durumlar, pelvik taban kaslarına sürekli baskı yaparak bu bölgedeki dokuların zayıflamasına neden olabilir. Bu durum, mesanenin aşağıya doğru sarkmasına yol açabilir.

4. Genetik Yatkınlık

Bazı kişilerde bağ dokularının elastikiyeti genetik olarak daha zayıf olabilir. Ailede sistosel ya da diğer pelvik organ sarkması öyküsü olan bireylerde risk daha yüksektir. Bu genetik yatkınlık, bağ dokularının daha çabuk hasar görmesine neden olabilir.

5. Pelvik Cerrahi Geçmişi

Daha önce yapılan histerektomi (rahmin alınması) gibi pelvik bölge ameliyatları, pelvik taban desteğinin bir kısmını zayıflatabilir. Bu durum, pelvik organların sarkma riskini artırabilir ve sistosele neden olabilir.

6. Obezite

Aşırı kilo, pelvik bölgedeki kaslar ve bağ dokuları üzerinde sürekli bir baskı oluşturarak bu yapıları zayıflatabilir. Obezite, risk faktörlerinden biridir ve kilo kontrolü önemlidir.

7. Fiziksel Aktivite Eksikliği

Düzenli pelvik taban egzersizlerinin (örneğin Kegel egzersizleri) yapılmaması, pelvik kasların zayıflamasına yol açabilir. Bu durum, uzun vadede pelvik organların desteklenememesine ve sistosel oluşumuna neden olabilir.

8. Hormonal Dengesizlikler

Östrojen dışında diğer hormonal dengesizlikler de pelvik dokuların yapısını etkileyebilir. Hormonal değişiklikler, özellikle menopoz sonrası dönemde, pelvik bölgenin dayanıklılığını azaltabilir.

9. Doğumsal veya Anatomik Faktörler

Bazı kadınlar doğuştan pelvik taban desteğinin zayıf olduğu bir yapıya sahip olabilir. Bu anatomik farklılıklar, sistosel gelişme riskini artırabilir. Ayrıca, pelvik bölgeyi etkileyen nörolojik hastalıklar da mesane sarkmasını kolaylaştırabilir.

Bu nedenlerin her biri, tek başına veya birden fazla faktör bir arada bulunarak sistosel oluşumuna katkı sağlayabilir. Risk faktörlerini yönetmek ve erken dönemde fark etmek, sistosel ile ilgili tedavi süreçlerinin daha etkili olmasına yardımcı olabilir.

Risk Faktörleri

Bu faktörler anterior prolapsus riskinizi artırabilir:

Hamilelik ve doğum. Vajinal veya alet yardımlı doğum yapan, çoğul gebelik yaşayan veya bebekleri yüksek doğum ağırlığına sahip olan kadınlarda anterior prolapsus riski daha yüksektir.
Yaşlanma. Yaşlandıkça anterior prolapsus riskiniz artar. Bu özellikle vücudunuzun pelvik tabanını güçlü tutmaya yardımcı olan östrojen üretiminin azaldığı menopozdan sonra geçerlidir.
Histerektomi. Rahminizin alınması pelvik tabanınızın zayıflamasına katkıda bulunabilir, ancak bu her zaman böyle değildir.
Genetik. Bazı kadınlar daha zayıf bağ dokularıyla doğarlar ve bu da onları anterior sarkmaya karşı daha duyarlı hale getirir.
Obezite. Fazla kilolu veya obez olan kadınların anterior prolapsus riski daha yüksektir.

Sistosel Tanısı Nasıl Konur?

1. Hastanın Tıbbi Hikayesinin Değerlendirilmesi

Sistosel tanısında ilk adım, hastanın tıbbi hikayesinin dikkatlice değerlendirilmesidir. Doktor, aşağıdaki bilgileri toplamak için ayrıntılı bir görüşme yapar:

Belirtiler ve Şikayetler: İdrar kaçırma, mesanenin tam boşalmama hissi veya pelvik bölgede dolgunluk gibi semptomların detayları öğrenilir.
Geçmiş Cerrahi Müdahaleler: Özellikle pelvik bölgedeki cerrahi işlemler sorgulanır.
Doğum Hikayesi: Vaginal doğum sayısı, büyük bebek doğumu veya zor doğumlar gibi durumlar değerlendirilir.
Aile Geçmişi: Benzer problemler yaşayan aile üyelerinin olup olmadığı araştırılır.

2. Fizik Muayene

Fizik muayene, tanıda kritik bir rol oynar. Jinekolojik muayene sırasında şu değerlendirmeler yapılır:

Pelvik Muayene: Hastanın ayakta veya sırtüstü yatar pozisyonda iken pelvik bölgesi incelenir. Özellikle ıkınma sırasında mesane duvarının vajinaya doğru sarkması kontrol edilir.
Vajinal Spekulum Kullanımı: Spekulum yardımıyla vajinal kanalda herhangi bir şişlik, dolgunluk veya sarkma olup olmadığı gözlemlenir.
Bimanuel Palpasyon: Doktor, mesanenin pozisyonunu ve pelvik kasların durumunu değerlendirir.

3. İdrar Testleri ve Laboratuvar İncelemeleri

İdrar yolları enfeksiyonlarını veya idrar kaçırmayı değerlendirmek için bazı laboratuvar testleri yapılabilir:

İdrar Tahlili: Enfeksiyon belirtilerini, kan varlığını veya diğer anormallikleri kontrol eder.
Postvoid Rezidüel İdrar Miktarı: Mesanenin ne kadar boşaltıldığını anlamak için ultrason eşliğinde ölçüm yapılır.

4. Görüntüleme Yöntemleri

Sistosel tanısında görüntüleme yöntemleri oldukça yardımcıdır. En sık kullanılan teknikler şunlardır:

Ultrasonografi: Pelvik organların yerleşimini ve mesanenin doluluk durumunu değerlendirmek için kullanılır.
MR Görüntüleme: Daha karmaşık vakalarda veya diğer pelvik organların durumunu detaylı incelemek için tercih edilir.
Sistoskopi: Mesane içini incelemek için bir kamera ile yapılan endoskopik bir işlemdir. Özellikle mesane duvarındaki anomalileri tespit etmekte yararlıdır.

5. Fonksiyonel Testler

Mesanenin işlevini ve idrar yollarının durumunu değerlendirmek için aşağıdaki testler uygulanabilir:

Ürodinamik Testler: Mesanenin kapasitesini, basıncını ve idrar akışını ölçerek mesane işlevlerini detaylı şekilde analiz eder.
Stres Testi: Hasta öksürürken veya ıkınırken idrar kaçırma olup olmadığını belirlemek için yapılır.

6. Pelvik Taban Kaslarının Değerlendirilmesi

Pelvik taban kaslarının gücü ve fonksiyonları, hastalığın ciddiyetini anlamada önemlidir. Doktor, kas tonusunu ve kasılma kapasitesini değerlendirir. Gerekirse, hastaya bu kasları güçlendirmek için egzersiz programları önerilir.

7. Klinik Sınıflandırma

Sistoselin derecesini belirlemek için çeşitli sınıflandırma sistemleri kullanılabilir. En yaygın kullanılan yöntemlerden biri, POP-Q (Pelvik Organ Prolapsus-Kantifikasyon) sistemidir. Bu sistemde vajinal kanalda prolapsusun hangi seviyede olduğu ölçülerek bir derece atanır.

Tanı, ayrıntılı bir değerlendirme süreci gerektirir. Bu süreç, hastanın semptomları, fiziksel muayene bulguları ve gerekirse laboratuvar ile görüntüleme yöntemleri kullanılarak tamamlanır. Erken teşhis, tedavi planının başarıyla uygulanabilmesi açısından kritik öneme sahiptir.

Sistosel Tedavisi Nasıl Yapılır? Sistosel Nasıl Geçer?

1. Sistosel Tedavisi için Genel Yaklaşım

Sistosel tedavisinde yöntem, genellikle hastanın belirtilerinin şiddetine, genel sağlık durumuna ve yaşam kalitesine etkisine bağlı olarak seçilir. Tedavi seçenekleri konservatif (cerrahi olmayan) yöntemlerden cerrahi müdahalelere kadar değişir. Doktor, hastanın bireysel ihtiyaçlarına ve durumun ciddiyetine göre bir plan oluşturur.

2. Konservatif (Cerrahi Olmayan) Tedavi Yöntemleri

a. Pelvik Taban Egzersizleri

Pelvik taban kaslarının güçlendirilmesi, sistosel tedavisinde ilk adım olabilir. Kegel egzersizleri gibi yöntemler, mesaneyi destekleyen kasları güçlendirmek için yaygın olarak önerilir. Bu egzersizler:

Hafif veya orta dereceli vakalarda etkilidir.
Düzenli uygulama gerektirir (günde birkaç kez).
Özellikle genç ve cerrahi müdahaleden kaçınmak isteyen hastalar için uygundur.

b. Pesser Uygulamaları

Pesserler, vajinaya yerleştirilen tıbbi cihazlardır ve mesanenin desteklenmesine yardımcı olur.

Cerrahi işlem istemeyen veya sağlık sorunları nedeniyle cerrahiye uygun olmayan hastalar için iyi bir alternatiftir.
Farklı boyut ve şekillerde bulunur; uygun olanı doktor tarafından seçilir.
Düzenli kontrol ve hijyen gerektirir.

c. Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Bazı yaşam tarzı değişiklikleri, sistosel belirtilerini hafifletmek için etkili olabilir:

Aşırı kilonun azaltılması.
Kabızlığı önlemek için lif açısından zengin bir diyet ve yeterli sıvı tüketimi.
Aşırı ağır kaldırmaktan kaçınılması.
Sigaranın bırakılması, çünkü öksürük pelvik kasları zayıflatabilir.

3. Cerrahi Tedavi Seçenekleri (Sistosel Ameliyatı Nasıl Yapılır?)

a. Vajinal veya Abdominal Cerrahi Yöntemler

Sistoselin cerrahi tedavisi genellikle pelvik organları desteklemek için yapılan bir onarım işlemidir.

Vajinal Onarım: Vajina yoluyla yapılan cerrahi müdahalede, vajinal doku güçlendirilir veya fazla doku çıkarılır.
Abdominal Onarım: Karın yoluyla yapılan laparoskopik veya robotik cerrahi, daha az invaziv bir seçenektir.

b. Sentetik Ağlar veya Doku Onarımı

Bazı durumlarda, cerrahi sırasında ek destek sağlamak için hastanın kendi dokuları veya sentetik ağlar kullanılır.

Ağlar, sistoselin nüks etmesini önlemede etkili olabilir.
Ancak ağların kullanımına dair bazı riskler bulunur, bu nedenle doktor bu seçeneği dikkatle değerlendirir.

4. Sistosel Ameliyatı Sonrası İyileşme Süreci

Cerrahi müdahaleden sonra, iyileşme süresi genellikle birkaç hafta sürer. Bu dönemde:

Ağır kaldırmaktan ve fiziksel zorlamalardan kaçınılmalıdır.
Pelvik taban kaslarını koruyacak önlemler alınmalıdır.
Doktor kontrollerine düzenli olarak gidilmelidir.

5. Tedavi Planının Belirlenmesi

Sistosel tedavisinde doğru yaklaşımı belirlemek için detaylı bir değerlendirme ve doktor-hasta işbirliği gereklidir. Konservatif yöntemlerden cerrahiye kadar her seçenek hastanın ihtiyaçlarına ve durumuna göre özelleştirilir. Tedavi planı oluşturulurken, hastanın yaşam kalitesi, belirtilerin şiddeti ve genel sağlık durumu dikkate alınır.

Yaşam Tarzı ve Ev İlaçları

Kegel egzersizleri pelvik taban kaslarınızı güçlendirmek için evde yapabileceğiniz egzersizlerdir. Güçlendirilmiş bir pelvik taban, pelvik organlarınıza daha iyi destek sağlar ve anterior prolapsusla ilişkili semptomlardan kurtulma sağlar.

Kegel egzersizlerini gerçekleştirmek için şu adımları izleyin:

İdrar yapmayı durdurmak için kullandığınız pelvik taban kaslarınızı sıkın (kasın).
Kasılmayı beş saniye tutun ve ardından beş saniye rahatlayın. (Eğer bu çok zorsa, iki saniye bekleyip üç saniye rahatlayarak başlayın.)
Kasılmayı bir seferde 10 saniye boyunca tutmaya çalışın.
Egzersizleri her gün 10 tekrardan oluşan üç set yapın.

Kegel egzersizini nasıl düzgün bir şekilde gerçekleştireceğinize dair talimatlar ve doğru kasları kullanıp kullanmadığınız konusunda geri bildirim almak için doktorunuza danışın. Doğru yöntemi öğrendikten sonra, ister masanızda otururken, ister kanepede dinlenirken, Kegel egzersizlerini hemen hemen her zaman gizlice yapabilirsiniz.

Anterior prolapsusun ilerlemesini önlemeye yardımcı olmak için şu yaşam tarzı değişikliklerini de deneyebilirsiniz:

Kabızlığı tedavi edin ve önleyin. Yüksek lifli gıdalar yardımcı olabilir.
Ağır kaldırmaktan kaçının ve doğru şekilde kaldırın. Kaldırırken beliniz veya sırtınız yerine bacaklarınızı kullanın.
Öksürüğü kontrol edin. Kronik öksürük veya bronşit için tedavi alın ve sigara içmeyin.
Kilonuzu yönetin. İdeal kilonuzu belirlemek için doktorunuzla konuşun ve ihtiyacınız varsa kilo verme stratejileri konusunda tavsiye alın.

Referanslar:

Sistosel, İdrar Kesesi Sarkması: 9 Nedeni Ve Tedavisi
Cohen, M. M., & Eisdorfer, C. (2001). “Mind-body interactions in health and disease.” American Journal of Psychiatry, 158(6), 779-787.
Adler, N. E., & Ostrove, J. M. (1999). “Socioeconomic status and health: What we know and what we don’t.” Annals of the New York Academy of Sciences, 896(1), 3-15.
Ernst, E. (2003). “The role of complementary and alternative medicine in managing stress-induced illnesses.” Stress Health, 19(4), 229-233.
Field, T. (2011). “Massage therapy research review.” Complementary Therapies in Clinical Practice, 17(1), 1-8.
Lazar, S. W., Kerr, C. E., & Wasserman, R. H. (2005). “Meditation experience is associated with increased cortical thickness.” NeuroReport, 16(17), 1893-1897.
Lown, B. A. (2007). “Social support and health: The intersection of theory and evidence.” Harvard Review of Psychiatry, 15(3), 121-129.
Davidson, R. J., & McEwen, B. S. (2012). “Social influences on neuroplasticity: Stress and interventions to promote well-being.” Nature Neuroscience, 15(5), 689-695.
Kabat-Zinn, J., & Hanh, T. N. (1990). Full Catastrophe Living: Using the Wisdom of Your Body and Mind to Face Stress, Pain, and Illness. Delacorte Press.
Sapolsky, R. M. (2004). “Why zebras don’t get ulcers: An updated guide to stress, stress-related diseases, and coping.” Henry Holt and Co.
Lutz, A., Slagter, H. A., & Dunne, J. D. (2008). “Attention regulation and monitoring in meditation.” Trends in Cognitive Sciences, 12(4), 163-169.
McEwen, B. S. (2007). “Stress and the aging brain.” Annual Review of Medicine, 60, 393-409.
Park, C. L., & Folkman, S. (1997). “Meaning in the context of stress and coping.” Review of General Psychology, 1(2), 115-144.
Selye, H. (1976). The Stress of Life. McGraw-Hill.
Benson, H. (1975). The Relaxation Response. HarperCollins.
Carlson, L. E., & Garland, S. N. (2005). “Impact of mindfulness-based stress reduction on sleep, mood, stress, and fatigue symptoms in cancer outpatients.” International Journal of Behavioral Medicine, 12(4), 278-285.
Rosenzweig, S., Reibel, D. K., & Greeson, J. M. (2003). “Mindfulness-based stress reduction is associated with improved glycemic control in type 2 diabetes mellitus.” Diabetes Spectrum, 16(2), 96-103.
Brown, K. W., & Ryan, R. M. (2003). “The benefits of being present: Mindfulness and its role in psychological well-being.” Journal of Personality and Social Psychology, 84(4), 822-848.
Miller, G. E., Chen, E., & Cole, S. W. (2009). “Health psychology: Developing biologically plausible models linking the social world and physical health.” Annual Review of Psychology, 60, 501-524.
Chrousos, G. P. (2009). “Stress and disorders of the stress system.” Nature Reviews Endocrinology, 5(7), 374-381.
Taylor, S. E., & Stanton, A. L. (2007). “Coping resources, coping processes, and mental health.” Annual Review of Clinical Psychology, 3, 377-401.
Singer, T., Seymour, B., & O’Doherty, J. (2004). “Empathy for pain involves the affective but not sensory components of pain.” Science, 303(5661), 1157-1162.
Thayer, J. F., & Lane, R. D. (2000). “A model of neurovisceral integration in emotion regulation and dysregulation.” Journal of Affective Disorders, 61(3), 201-216.
Shapiro, S. L., & Carlson, L. E. (2009). The Art and Science of Mindfulness: Integrating Mindfulness Into Psychology and the Helping Professions. American Psychological Association.
Baer, R. A. (2003). “Mindfulness training as a clinical intervention: A conceptual and empirical review.” Clinical Psychology: Science and Practice, 10(2), 125-143.
Cohen, S., & Wills, T. A. (1985). “Stress, social support, and the buffering hypothesis.” Psychological Bulletin, 98(2), 310-357.
Herbert, T. B., & Cohen, S. (1993). “Stress and immunity in humans: A meta-analytic review.” Psychosomatic Medicine, 55(4), 364-379.
Porges, S. W. (2003). “The polyvagal theory: Phylogenetic substrates of a social nervous system.” International Journal of Psychophysiology, 42(2), 123-146.
Moffitt, T. E., Caspi, A., & Rutter, M. (2005). “Strategy for investigating interactions between measured genes and measured environments.” Archives of General Psychiatry, 62(5), 473-481.
Grossman, P., Niemann, L., & Schmidt, S. (2004). “Mindfulness-based stress reduction and health benefits: A meta-analysis.” Journal of Psychosomatic Research, 57(1), 35-43.
Segerstrom, S. C., & Miller, G. E. (2004). “Psychological stress and the human immune system: A meta-analytic study of 30 years of inquiry.” Psychological Bulletin, 130(4), 601-630.
Kabat-Zinn, J. (2003). “Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future.” Clinical Psychology: Science and Practice, 10(2), 144-156.
Antonovsky, A. (1987). Unraveling the Mystery of Health: How People Manage Stress and Stay Well. Jossey-Bass.
Staal, M. A. (2004). “Stress, cognition, and human performance: A literature review and conceptual framework.” NASA Technical Memorandum, 212824.
Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, Appraisal, and Coping. Springer.
Dhabhar, F. S. (2014). “Effects of stress on immune function: The good, the bad, and the beautiful.” Immunologic Research, 58(2-3), 193-210.
https://scholar.google.com/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
https://www.researchgate.net/
https://www.nhs.uk/

Sağlık Bilgisi Paylaş !