B3 Vitamini Eksikliği Tedavisi, Faydaları, Besinler

B3 vitamini, diğer adıyla niasin, insan vücudu için hayati öneme sahip bir vitamindir. Bu vitamin, enerji üretiminden DNA onarımına kadar birçok biyokimyasal süreçte kritik rol oynar. Eksikliği ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir; bu yüzden B3 vitamininin yeterli miktarda alınması önemlidir. Özellikle gelişmiş ülkelerde beslenme alışkanlıklarının değişmesiyle birlikte, B3 vitamini eksikliği daha az görülse de, hala belirli popülasyonlarda önemli bir sağlık sorunu olarak karşımıza çıkabilir. Bu makalede, B3 vitamini eksikliğinin belirtileri, tedavi yöntemleri, bu vitamini içeren besinler ve B3 vitamininin sağlığa faydaları üzerine detaylı bilgiler sunulacaktır.

B3 Vitamini Eksikliği Tedavisi, Faydaları, Besinler

B3 vitamini eksikliği, genellikle yetersiz beslenme veya belirli sağlık koşulları nedeniyle ortaya çıkar. Bu eksiklik, pellegra adı verilen bir hastalığa yol açabilir ve cilt problemleri, sindirim sorunları ve zihinsel bozukluklarla karakterizedir. Bununla birlikte, yeterli B3 vitamini alımı bu sorunların önlenmesine ve genel sağlığın korunmasına yardımcı olabilir. Bu nedenle, B3 vitamini açısından zengin besinlerin diyetinize dahil edilmesi ve gerektiğinde takviye alınması önemlidir.

Bu yazıda, B3 vitamininin vücuttaki işlevlerini, eksikliğinin neden olduğu sağlık sorunlarını ve eksikliği gidermek için uygulanabilecek tedavi yöntemlerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Ayrıca, B3 vitamini açısından zengin olan besinler hakkında bilgi vererek, bu vitamini yeterli miktarda almanın yollarını göstereceğiz.

B3 Vitamini Eksikliği Belirtileri

B3 vitamini eksikliği, vücutta geniş çapta etkiler yaratabilir ve genellikle birçok sistem üzerinde ciddi sorunlara yol açar. Bu bölümde, B3 vitamini eksikliğinin belirtilerini daha ayrıntılı olarak ele alacağız.

1. Pellegra: B3 Vitamini Eksikliğinin En Tipik Belirtisi

Pellegra, B3 vitamini eksikliğinin en belirgin sonucu olarak bilinir ve “üç D” olarak anılan üç ana belirti ile karakterizedir: dermatit, diyare ve demans. Bu belirtiler, B3 vitamini eksikliğinin uzun süre devam etmesi durumunda ortaya çıkar ve tedavi edilmezse ölümcül olabilir.

• Dermatit: Pellegra ile ilişkili dermatit, ciltte kızarıklık, kabuklanma ve kaşıntı ile kendini gösterir. Bu cilt problemleri, özellikle güneşe maruz kalan bölgelerde daha yaygındır. Zamanla, bu lezyonlar kalınlaşabilir, çatlayabilir ve acı verici hale gelebilir. Bu cilt belirtileri genellikle simetriktir ve vücudun her iki tarafında aynı anda ortaya çıkar.
• Diyare: Pellegra, sindirim sistemini de olumsuz etkileyerek diyareye neden olabilir. B3 vitamini eksikliği, bağırsak mukozasını zayıflatarak sindirim sürecini bozar ve besin emilimini engeller. Bu durum, hastalarda ciddi kilo kaybı, iştahsızlık ve genel bir zayıflık hissine yol açabilir. İshal, vücudun su ve elektrolit dengesini bozarak, dehidrasyon ve elektrolit dengesizliklerine neden olabilir.
• Demans: B3 vitamini eksikliği zihinsel sağlık üzerinde de ciddi etkiler yaratır. Demans, hafıza kaybı, kafa karışıklığı, oryantasyon bozukluğu ve ciddi vakalarda halüsinasyonlar gibi belirtilerle kendini gösterir. Pellegra hastalarında, sinir sistemi üzerindeki bu olumsuz etkiler genellikle diğer belirtilerle birlikte görülür ve zamanla ilerleyebilir. Zihinsel belirtiler, hastalığın ilerleyen safhalarında geri dönüşü olmayan hasarlara yol açabilir.

2. Yorgunluk ve Enerji Eksikliği

B3 vitamini, enerji üretimi için gerekli olan NAD (Nikotinamid Adenin Dinükleotid) ve NADP (Nikotinamid Adenin Dinükleotid Fosfat) gibi koenzimlerin sentezinde kritik bir rol oynar. Bu koenzimler, hücrelerin enerji üretiminden sorumludur. B3 vitamini eksikliği durumunda, bu koenzimlerin üretimi azalır ve sonuç olarak vücut enerji üretiminde zorlanır. Bu durum, hastalarda sürekli bir yorgunluk, halsizlik ve enerji eksikliği hissine yol açar. Bu semptomlar, günlük aktiviteleri yerine getirmekte zorluk ve genel bir motivasyon eksikliği ile birleşebilir.

3. Zihinsel ve Duygusal Bozukluklar

B3 vitamini eksikliği, zihinsel ve duygusal sağlığı da olumsuz etkiler. Demansın yanı sıra, hastalar genellikle depresyon, anksiyete, irritabilite ve hafıza sorunları yaşarlar. B3 vitamini, serotonin gibi nörotransmitterlerin üretiminde rol oynar; bu nedenle, eksikliği bu nörotransmitterlerin seviyelerini düşürerek duygudurum bozukluklarına neden olabilir. Ayrıca, uyku bozuklukları, sinirlilik ve stres toleransında azalma gibi belirtiler de yaygındır.

4. İştahsızlık ve Kilo Kaybı

B3 vitamini eksikliği, sindirim sistemi üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle iştahsızlığa ve kilo kaybına yol açabilir. Pellegra hastalarında görülen ishal ve sindirim sorunları, besin emilimini bozarak kilo kaybını hızlandırır. Bunun yanı sıra, sürekli bir mide bulantısı hissi ve gıda alımına karşı isteksizlik de gözlemlenebilir. Bu belirtiler, hastaların genel sağlık durumunu olumsuz etkileyerek daha ciddi komplikasyonlara yol açabilir.

5. Deri ve Mukozal Lezyonlar

B3 vitamini eksikliğinde, cilt üzerindeki belirtilerin yanı sıra, ağız ve diğer mukozal yüzeylerde de lezyonlar görülebilir. Ağız içinde ağrılı yaralar, dilde şişme ve kızarıklık, çatlak dudaklar ve boğazda yanma hissi gibi belirtiler, pellegra ile ilişkili olarak ortaya çıkabilir. Bu tür lezyonlar, yeme ve içme zorluklarına yol açarak hastanın beslenme durumunu daha da kötüleştirebilir.

6. Işığa Duyarlılık (Fotosensitivite)

B3 vitamini eksikliği olan bireylerde, güneşe karşı artan bir hassasiyet görülebilir. Bu durum, cildin güneşe maruz kaldığında aşırı tepki vermesiyle sonuçlanır ve ciltte yanma, kızarıklık ve lezyonların oluşmasına neden olabilir. Bu hassasiyet, genellikle yüz, boyun, eller ve kollar gibi güneşe maruz kalan bölgelerde daha belirgindir.

7. Bağışıklık Sisteminin Zayıflaması

B3 vitamini eksikliği, bağışıklık sistemini de zayıflatabilir. Bu durum, vücudun enfeksiyonlara karşı direncini azaltır ve hastaların daha sık hasta olmasına yol açar. Ayrıca, mevcut enfeksiyonların iyileşme süresi uzar ve daha ciddi komplikasyonlar gelişebilir. Bu nedenle, B3 vitamini eksikliği olan bireylerin enfeksiyon riskine karşı daha dikkatli olmaları gerekmektedir.

Bu belirtiler, B3 vitamini eksikliğinin ciddiyetini ve vücudun çeşitli sistemleri üzerindeki etkilerini açıkça göstermektedir. Erken tanı ve tedavi ile bu belirtiler kontrol altına alınabilir ve daha ciddi sağlık sorunlarının önüne geçilebilir. B3 vitamini eksikliği şüphesi olan bireylerin, bir sağlık uzmanına başvurarak gerekli testleri yaptırmaları ve tedaviye başlamaları önemlidir.

B3 Vitamini Eksikliği Tedavisi

B3 vitamini eksikliği, doğru teşhis edilip uygun tedavi edilmediği takdirde ciddi sağlık sorunlarına yol açabilecek bir durumdur. Eksikliğin tedavisi, genellikle beslenme düzenlemeleri ve gerektiğinde niasin takviyeleri ile yapılır. Tedavi süreci, eksikliğin şiddetine, altta yatan nedenlere ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak özelleştirilir. Bu bölümde, B3 vitamini eksikliğinin tedavisi hakkında daha derinlemesine bir inceleme sunulacaktır.

1. Diyet Düzenlemesi

B3 vitamini eksikliği genellikle yetersiz beslenme veya besinlerden yeterli miktarda niasin alınmaması nedeniyle ortaya çıkar. Bu durumun düzeltilmesi için öncelikle beslenme düzeninin gözden geçirilmesi ve niasin açısından zengin besinlerin diyete eklenmesi gereklidir.

• Hayvansal Gıdalar: B3 vitamini, özellikle hayvansal gıdalarda bol miktarda bulunur. Balık, tavuk, hindi ve kırmızı et gibi gıdalar niasin bakımından zengindir. Bu gıdalar, düzenli olarak tüketildiğinde vücudun B3 vitamini ihtiyacını karşılayabilir.
• Bitkisel Kaynaklar: Bitkisel gıdalar arasında yer fıstığı, tam tahıllar, tohumlar ve bazı sebzeler niasin kaynağıdır. Bu besinlerin diyete dahil edilmesi, özellikle vegan veya vejetaryen diyet uygulayan bireyler için önemlidir.
• Zenginleştirilmiş Gıdalar: Bazı tahıl ürünleri, ekmekler ve kahvaltılık gevrekler gibi gıdalar B3 vitamini ile zenginleştirilmiştir. Bu tür gıdalar, günlük niasin ihtiyacını karşılamaya yardımcı olabilir.

Diyet düzenlemesi, genellikle hafif ve orta dereceli B3 vitamini eksikliklerinde yeterli olabilir. Ancak, besinlerden alınan niasinin yeterli olmadığı durumlarda, ek tedavi yöntemleri gerekebilir.

2. Niasin Takviyeleri

Diyetle yeterli niasin alınamıyorsa veya eksiklik ciddi boyutlardaysa, niasin takviyeleri tedavi sürecinde önemli bir rol oynar. Niasin takviyeleri genellikle oral tablet formunda bulunur ve doktorun önerdiği dozda alınır.

• Takviye Türleri: Niasin takviyeleri genellikle iki ana formda bulunur: nikotinik asit ve nikotinamid. Her iki form da vücutta niasin eksikliğini gidermede etkilidir, ancak yan etkileri ve kullanım alanları farklılık gösterebilir. Nikotinik asit, genellikle kolesterol seviyelerini düzenlemek için kullanılırken, nikotinamid daha az yan etki ile eksikliği gidermede tercih edilir.
• Dozaj: Niasin takviyesinin dozu, eksikliğin şiddetine ve hastanın ihtiyaçlarına bağlı olarak değişir. Hafif eksikliklerde düşük doz takviyeler yeterli olabilirken, ciddi eksikliklerde daha yüksek dozlar gerekebilir. Yetişkinler için günlük 100-200 mg arası niasin takviyesi genellikle yeterlidir, ancak pellegra gibi ciddi durumlarda bu doz 500 mg veya daha fazla olabilir.
• Yan Etkiler ve Önlemler: Yüksek dozda niasin takviyesi alımı, bazı yan etkilere neden olabilir. Özellikle nikotinik asit formu, “niacin flush” olarak bilinen ciltte kızarıklık, kaşıntı ve yanma hissi gibi yan etkilere yol açabilir. Bu yan etkileri minimize etmek için, doktorlar genellikle düşük dozlarla başlamayı ve dozları yavaş yavaş artırmayı önerirler. Ayrıca, niasin takviyelerinin karaciğer fonksiyonlarını etkileyebileceği için, uzun süreli kullanımda düzenli karaciğer fonksiyon testleri yapılması gerekebilir.

3. Altta Yatan Hastalıkların Tedavisi

B3 vitamini eksikliği, genellikle başka sağlık sorunlarının bir sonucu olarak ortaya çıkar. Bu durumda, eksikliğin kalıcı olarak giderilmesi için altta yatan hastalığın tedavi edilmesi şarttır. B3 vitamini eksikliğine yol açabilecek bazı sağlık sorunları şunlardır:

• Alkolizm: Kronik alkol kullanımı, vücudun B3 vitamini de dahil olmak üzere birçok vitamin ve minerali emme yeteneğini olumsuz etkileyebilir. Alkolizmin tedavi edilmesi, niasin eksikliğinin giderilmesi için kritik bir adımdır. Bu süreçte, B3 vitamini takviyeleri ve alkol tüketiminin azaltılması birlikte yürütülmelidir.
• Sindirim Sistemi Hastalıkları: Crohn hastalığı, çölyak hastalığı ve kronik ishal gibi sindirim sistemi rahatsızlıkları, B3 vitamini emilimini azaltabilir. Bu tür durumlarda, hastalığın tedavi edilmesi ve beslenme düzeninin buna göre ayarlanması gereklidir.
• Yeme Bozuklukları: Anoreksiya ve bulimiya gibi yeme bozuklukları, genel beslenme durumunu olumsuz etkileyerek B3 vitamini eksikliğine yol açabilir. Bu durumlarda, hem psikolojik hem de beslenme desteği sağlanarak eksiklik giderilmelidir.

4. Pellegra Tedavisi

Pellegra, B3 vitamini eksikliğinin en ciddi sonuçlarından biridir ve acil tıbbi müdahale gerektirir. Pellegra tedavisinde genellikle yüksek dozda niasin takviyesi ve destekleyici tedavi yöntemleri uygulanır.

• Intravenöz Tedavi: Ciddi pellegra vakalarında, oral takviyelerin yanı sıra intravenöz (IV) niasin tedavisi gerekebilir. Bu tedavi, niasinin doğrudan kan dolaşımına verilmesini sağlar ve hızlı bir iyileşme süreci sunar.
• Destekleyici Tedavi: Pellegra hastaları genellikle genel sağlık durumlarını desteklemek için ek tedaviye ihtiyaç duyarlar. Bu, hidrasyon, elektrolit dengesinin sağlanması ve diğer vitamin ve mineral eksikliklerinin giderilmesi gibi tedavileri içerebilir.
• Beslenme Desteği: Pellegra tedavisinde, hastaların iyileşme sürecinde dengeli ve niasin açısından zengin bir diyetle beslenmeleri önemlidir. Diyetisyenler, hastaların diyetlerini planlayarak iyileşme sürecini destekleyebilirler.

5. Önleyici Tedbirler ve Takip

B3 vitamini eksikliği tedavi edildikten sonra, tekrarlamaması için önleyici tedbirlerin alınması gerekir. Bu önlemler şunları içerebilir:

• Düzenli Sağlık Kontrolleri: B3 vitamini eksikliği riskini taşıyan bireylerin düzenli olarak sağlık kontrolleri yaptırmaları önemlidir. Bu kontroller, eksikliğin erken dönemde tespit edilmesine ve tedavi edilmesine yardımcı olabilir.
• Uzun Vadeli Diyet Planlaması: Tedavi sonrası, niasin açısından zengin bir diyetin sürdürülmesi önemlidir. Beslenme düzeninin sürekli izlenmesi ve gerektiğinde diyetisyen yardımı alınması, eksikliğin tekrarlanmasını önleyebilir.
• Multivitamin Kullanımı: Bazı durumlarda, niasin içeren multivitamin takviyeleri kullanmak, eksikliğin önlenmesinde etkili olabilir. Ancak, bu tür takviyeler doktor önerisi ile kullanılmalıdır.

B3 vitamini eksikliği, doğru teşhis ve uygun tedavi ile kolayca yönetilebilen bir durumdur. Tedavi sürecinde hem diyet hem de takviye kullanımı önemli rol oynar. Ayrıca, altta yatan nedenlerin tedavi edilmesi ve önleyici tedbirlerin alınması, eksikliğin uzun vadede kontrol altına alınmasını sağlar. Bu nedenle, B3 vitamini eksikliğinden şüphelenilen durumlarda bir sağlık uzmanına başvurmak ve gerekli tedaviye başlamak büyük önem taşır.

B3 Vitamini İçeren Besinler

B3 vitamini, çeşitli hayvansal ve bitkisel kaynaklarda bulunur. Aşağıda, B3 vitamini açısından zengin bazı besinler listelenmiştir:

1. Balık: Özellikle ton balığı, somon ve uskumru gibi yağlı balıklar B3 vitamini bakımından oldukça zengindir.
2. Tavuk ve Hindi: Tavuk göğsü ve hindi eti, yüksek miktarda B3 vitamini içerir. Bu etler, aynı zamanda düşük yağ oranına sahip oldukları için sağlıklı bir protein kaynağıdır.
3. Kırmızı Et: Sığır eti ve kuzu eti gibi kırmızı etler, B3 vitamini açısından zengin diğer kaynaklardır. Ancak, kırmızı et tüketiminde aşırıya kaçmamak kalp sağlığı açısından önemlidir.
4. Yer Fıstığı: Yer fıstığı, bitkisel kaynaklar arasında en yüksek B3 vitamini içeriğine sahip besinlerden biridir. Aynı zamanda iyi bir protein ve sağlıklı yağ kaynağıdır.
5. Tam Tahıllar: Yulaf, buğday, arpa ve pirinç gibi tam tahıllar, B3 vitamini içeren önemli bitkisel gıdalardır. Bu tahılların rafine edilmemiş olanları tercih edilmelidir.
6. Tohumlar: Ayçiçeği tohumu, chia tohumu ve keten tohumu gibi tohumlar da B3 vitamini içerir ve beslenme düzenine kolayca dahil edilebilir.

Bu besinler, düzenli olarak tüketildiğinde B3 vitamini eksikliğini önlemede etkili olabilir. Dengeli bir diyetin parçası olarak bu besinlerin yeterli miktarda tüketilmesi, sağlıklı bir yaşam için gereklidir.

Hangi Dozda / Miktarda B3 Vitamini Alınmalı?

B3 vitamini ihtiyacı, yaş, cinsiyet ve genel sağlık durumu gibi faktörlere bağlı olarak değişir. Genel olarak, günlük önerilen B3 vitamini miktarları şu şekildedir:

• Yetişkin Erkekler: Günde 16 mg niasin
• Yetişkin Kadınlar: Günde 14 mg niasin
• Hamile Kadınlar: Günde 18 mg niasin
• Emziren Kadınlar: Günde 17 mg niasin

Bu dozlar, genellikle dengeli bir diyetle kolayca karşılanabilir. Ancak, özel durumlarda, örneğin hamilelik veya yoğun egzersiz dönemlerinde, B3 vitamini ihtiyacı artabilir. Bu durumlarda, doktor tavsiyesi ile takviye alınabilir.

Niasin takviyeleri genellikle 100 mg veya daha yüksek dozlarda bulunur, ancak bu tür yüksek dozların sadece tıbbi gözetim altında alınması önerilir. Aksi takdirde, karaciğer hasarı, mide rahatsızlıkları ve cilt problemleri gibi yan etkiler ortaya çıkabilir.

B3 Vitamini Faydaları

B3 vitamini, vücutta birçok önemli fonksiyonu yerine getirir ve bu nedenle sağlığa birçok fayda sağlar:

1. Enerji Üretimi: B3 vitamini, vücutta enerji üretimi için gerekli olan NAD ve NADP gibi koenzimlerin üretiminde rol oynar. Bu koenzimler, hücresel enerji metabolizmasının temel taşlarıdır.
2. Cilt Sağlığı: B3 vitamini, cildin nem dengesini korur, cilt bariyerini güçlendirir ve akne tedavisinde yardımcı olabilir. Ayrıca, ciltteki kızarıklık ve iltihabı azaltarak daha sağlıklı bir cilt görünümüne katkı sağlar.
3. Kolesterol Düzeylerini Düzenleme: Niasin, LDL (kötü) kolesterol seviyelerini düşürürken, HDL (iyi) kolesterol seviyelerini artırabilir. Bu, kalp sağlığını desteklemek için önemli bir faktördür.
4. Zihinsel Sağlık: B3 vitamini, beyin fonksiyonları üzerinde olumlu etkiler yaparak hafıza ve konsantrasyonu destekler. Ayrıca, depresyon ve anksiyete semptomlarının hafifletilmesine yardımcı olabilir.
5. DNA Onarımı: Niasin, DNA’nın onarımında rol oynayan enzimlerin bir parçasıdır. Bu, kanser ve diğer ciddi hastalıkların önlenmesinde önemli bir mekanizmadır.

Bu faydalar, B3 vitamininin vücut sağlığı için ne kadar önemli olduğunu gösterir. Yeterli miktarda B3 vitamini alımı, hem fiziksel hem de zihinsel sağlığın korunmasına yardımcı olabilir.

B3 Vitamininin Zararları ve Yan Etkileri

Her ne kadar B3 vitamini sağlık için önemli olsa da, aşırı dozda alındığında bazı yan etkiler ortaya çıkabilir. Bu yan etkiler arasında şunlar yer alır:

1. Karaciğer Hasarı: Yüksek dozda alınan niasin, karaciğer fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir ve karaciğer hasarına yol açabilir. Bu nedenle, yüksek dozda niasin takviyesi alırken doktor gözetimi önemlidir.
2. Cilt Kızarıklığı: Yüksek doz niasin alımı, özellikle takviye formunda, ciltte kızarıklık ve kaşıntı gibi yan etkilere neden olabilir. Bu durum, genellikle niasinin bir yan etkisi olarak bilinir ve “niacin flush” olarak adlandırılır.
3. Mide Problemleri: Aşırı niasin tüketimi, mide bulantısı, mide ekşimesi ve sindirim sistemi rahatsızlıklarına yol açabilir.

Bu yan etkiler, genellikle yüksek doz niasin takviyeleri ile ilişkilidir. Dengeli bir diyetle alınan B3 vitamini, genellikle bu tür yan etkilere neden olmaz. Yine de, niasin takviyesi kullanmadan önce bir sağlık uzmanına danışmak önemlidir.

B3 Vitamini İdeal Kan Düzeyi ve Diğer Takviyelerle Etkileşimleri

B3 vitamini için ideal kan düzeyleri hakkında net bir standardizasyon bulunmamakla birlikte, genellikle 0.5 – 8.5 mg/L arasında olması gerektiği düşünülür. Kan düzeylerinin bu aralıkta tutulması, niasin eksikliği veya fazlalığının önlenmesi için önemlidir.

B3 vitamini, özellikle diğer B vitaminleri ve bazı minerallerle birlikte alındığında daha etkili olabilir. Örneğin, B2 (riboflavin) ve B6 (piridoksin) vitaminleri ile birlikte alınması, enerji metabolizmasının optimize edilmesine yardımcı olur. Ayrıca, magnezyum ve çinko gibi minerallerle birlikte alındığında cilt sağlığına daha fazla katkı sağlar.

Sonuç

B3 vitamini, sağlığın korunmasında kritik öneme sahip bir besin maddesidir. Bu vitaminin eksikliği, ciddi sağlık sorunlarına yol açabileceğinden, yeterli miktarda alınması büyük önem taşır. B3 vitamini açısından zengin besinlerin düzenli olarak tüketilmesi ve gerektiğinde takviye alınması, eksikliklerin önlenmesine ve genel sağlığın korunmasına yardımcı olur. Ayrıca, B3 vitamini alımı sırasında dikkat edilmesi gereken dozlar ve potansiyel yan etkiler göz önünde bulundurulmalıdır.

Özet Tablo: B3 Vitamini Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Bu tablo, B3 vitamini hakkında hızlı ve kapsamlı bir bilgi sunar, yazıda yer alan detayların bir özetidir.

Referanslar:

1. B3 Vitamini Eksikliği Tedavisi, Faydaları, Besinler
2. Murray, M. T., & Pizzorno, J. E. (2012). The Encyclopedia of Natural Medicine. New York: Atria Books.
3. Whitney, E., & Rolfes, S. R. (2019). Understanding Nutrition. Boston: Cengage Learning.
4. Groff, J. L., & Gropper, S. S. (2000). Advanced Nutrition and Human Metabolism. Belmont: Wadsworth/Thomson Learning.
5. Hoffer, A. (2008). Niacin: The Real Story. Canada: Basic Health Publications.
6. Gropper, S. S., Smith, J. L., & Carr, T. P. (2016). Advanced Nutrition and Human Metabolism. Boston: Cengage Learning.
7. Higdon, J. (2014). An Evidence-Based Approach to Vitamins and Minerals. New York: Thieme.
8. Shenkin, A. (2016). Vitamin and Trace Element Supplementation in Disease Prevention. Basel: Karger.
9. Knudsen, V. K., Fagt, S., & Trolle, E. (2002). Food-based Dietary Guidelines in Denmark. Copenhagen: Danish Veterinary and Food Administration.
10. Lupton, J. R., & Turner, N. D. (2009). Dietary Fiber and Human Health. Advances in Nutrition.
11. Lunn, J., & Theobald, H. E. (2006). The Health Effects of Dietary Unsaponifiable Lipids.
12. https://scholar.google.com/
13. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
14. https://www.researchgate.net/
15. https://www.mayoclinic.org/
16. https://www.nhs.uk/
17. https://www.webmd.com/