Boğmaca Hastalığı Nedir? 5 Belirtisi, Tanısı, Tedavisi

Boğmaca, solunum yollarını etkileyen ciddi bir bakteriyel enfeksiyon hastalığıdır. Tıbbi literatürde Pertussis olarak da bilinir ve genellikle “yüz gün öksürüğü” olarak tanımlanır. Bu isim, hastalığın karakteristik olan, uzun süreli ve inatçı öksürük nöbetlerinden kaynaklanmaktadır. Boğmaca, özellikle bebekler ve küçük çocuklar için hayati tehlike oluşturabilir ve bu nedenle erken tanı ve tedavi büyük önem taşır. Bağışıklık sistemi henüz tam olarak gelişmemiş bebeklerde boğmaca, solunum yetmezliği gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu hastalık, aynı zamanda yetişkinlerde de hafif semptomlarla seyredebilir ve bu durum, hastalığın fark edilmeden bulaşmasına neden olabilir.

Boğmaca Hastalığı Nedir? 5 Belirtisi, Tanısı, Tedavisi

Boğmaca hastalığına neden olan Bordetella pertussis bakterisi, enfekte bir kişinin öksürmesi veya hapşırması yoluyla havaya yayılan küçük damlacıklar aracılığıyla bulaşır. Bu nedenle, kapalı ve kalabalık ortamlarda boğmaca salgınları yayılma riski yüksektir. Yetersiz aşılama oranları ve artan seyahat imkanları, hastalığın yayılmasını kolaylaştıran diğer etmenler arasında yer alır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, boğmaca vakaları son yıllarda tekrar artış göstermektedir. Bu durum, toplum sağlığını tehdit eden önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

Boğmaca, tüm yaş gruplarını etkileyebilen bir hastalık olmasına rağmen, özellikle bebekler ve yaşlılar gibi bağışıklık sistemi zayıf olan bireyler için daha tehlikelidir. Aşı ile önlenebilir olmasına rağmen, bazı bölgelerde aşılanma oranlarının düşük olması, hastalığın yeniden ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Ayrıca, aşı ile sağlanan bağışıklığın zamanla azalması ve aşı karşıtlığı gibi etkenler de hastalığın yayılma riskini artırmaktadır. Bu nedenle, boğmaca hakkında bilinçlenmek ve gerekli önlemleri almak, hastalığın kontrol altına alınmasında kritik rol oynar.

Boğmaca hastalığının belirtileri, genellikle soğuk algınlığına benzer hafif semptomlarla başlar. Burun akıntısı, hafif ateş ve halsizlik gibi belirtiler başlangıç döneminde görülürken, birkaç hafta içinde şiddetli öksürük nöbetleri ortaya çıkar. Bu öksürük nöbetleri, hastalığın ileri evresinde karakteristik hale gelir ve nefes almayı zorlaştıracak düzeye ulaşabilir. Bu aşamada, öksürük nöbetleri arasında nefes alırken “boğmaca sesi” olarak bilinen tiz bir ses duyulabilir. Bu durum, solunum yollarındaki daralmanın ve mukus birikiminin bir sonucudur. Tedavi edilmediği takdirde, boğmaca ciddi komplikasyonlara yol açabilir ve hayatı tehdit edebilir.

Boğmaca Hastalığı Nedir?

Boğmaca, Bordetella pertussis adlı bir bakterinin neden olduğu, oldukça bulaşıcı ve ciddi bir solunum yolu enfeksiyonudur. Bu hastalık, özellikle bebekler ve küçük çocuklar için hayati risk taşıyan bir enfeksiyon türüdür, ancak her yaştan bireyi etkileyebilir. Boğmaca, başlangıçta soğuk algınlığına benzeyen hafif semptomlarla kendini gösterir, ancak ilerleyen dönemlerde şiddetli ve kontrolsüz öksürük nöbetleriyle karakterizedir. Hastalık, “whoop” adı verilen, öksürükten sonra nefes alırken duyulan tiz bir ses nedeniyle bu adı almıştır. Boğmaca, tedavi edilmezse ciddi komplikasyonlara neden olabilir ve özellikle bebeklerde ölümcül sonuçlar doğurabilir.

Boğmaca, solunum yollarını kaplayan mukus zarlarında enfeksiyon ve iltihaplanmaya neden olarak solunum sistemini etkiler. Bakteri, havada yayılan damlacıklar yoluyla insandan insana bulaşır ve genellikle kapalı ortamlarda hızlı bir şekilde yayılır. Enfekte bir kişi öksürdüğünde, hapşırdığında veya konuştuğunda, bakteriler havaya karışarak diğer bireylerin solunum yoluyla bu bakterilere maruz kalmasına neden olur. Bu nedenle, boğmaca salgınları genellikle okul, kreş gibi kalabalık yerlerde veya aşısız bireyler arasında daha yaygındır. Hastalık özellikle bağışıklık sistemi henüz tam gelişmemiş olan bebekler ve yaşlılar için tehlikelidir.

Modern tıbbın sunduğu aşı ve antibiyotik tedavilerine rağmen boğmaca, hala dünya genelinde önemli bir halk sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir. Aşıların yaygınlaşması, hastalığın görülme sıklığını büyük ölçüde azaltmış olsa da, tam bağışıklık sağlanamaması ve bazı bireylerde aşının etkisinin zamanla azalması nedeniyle hastalık yeniden görülebilir. Özellikle düşük aşı oranlarına sahip bölgelerde boğmaca salgınları meydana gelebilir. Hastalığın yüksek bulaşıcılığı ve komplikasyon riski göz önüne alındığında, boğmaca hakkında farkındalığın artırılması, erken teşhis ve tedavi önemlidir. Aynı zamanda, düzenli aşılamanın ve toplum genelinde bağışıklığın güçlendirilmesinin hastalığın kontrolünde kritik bir rol oynadığı unutulmamalıdır.

Boğmaca Hastalığı Ne Kadar Yaygındır?

Boğmaca, yaygın bir hastalıktır. Dünyada her yıl yaklaşık 16 milyon boğmaca vakası yaşanmakta ve bu durum 195.000 civarında ölüme neden olmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde, 2012 yılında 48.000’den fazla boğmaca vakası bildirilmiştir. Ancak, bildirilmeyen daha birçok vaka olduğu öngörülmektedir. 1980’lerden beri bildirilen boğmaca öksürüğü vakalarının sayısı artmaktadır.

Her yaştan insan boğmaca kapabilir, ancak en sık çocuklarda ve ergenlerde görülür. Aşıları tam olan yetişkinler ve çocuklar da semptomları daha hafif olsa da virüs bulaşabilir. Bebekler özellikle enfeksiyona duyarlıdır, çünkü boğmacaya karşı en az 2 aylık olana kadar aşılanamazlar. Ebeveynlerinden, yetişkin bakıcılarından veya diğer çocuklardan boğmaca öksürüğü bulaşabilir.

Boğmaca Hastalığı Nedenleri ve Bulaşma Yolları

Boğmaca hastalığına Bordetella pertussis ve nadiren Bordetella parapertussis bakterileri neden olur. Bu bakteriler, solunum yollarına yerleşir ve burada toksinler salgılayarak mukozal dokulara zarar verir. Boğmaca, insandan insana doğrudan temas yoluyla değil, genellikle hava yoluyla bulaşır. Enfekte kişinin öksürük veya hapşırık sırasında çıkardığı küçük damlacıklar, bakterinin yayılmasına neden olur. Bu nedenle, kapalı ve havalandırması yetersiz alanlarda hastalığın yayılma olasılığı oldukça yüksektir.

Bakteri, solunum yollarına girdikten sonra epitel hücrelerine yapışır ve burada çoğalmaya başlar. Salgıladığı toksinler sayesinde mukus üretimini artırır ve solunum yollarında tıkanıklığa neden olur. Bu durum, karakteristik öksürük nöbetlerinin ana sebebidir. Ayrıca, bakterinin toksinleri bağışıklık sistemi hücrelerine zarar vererek vücudun doğal savunma mekanizmalarını zayıflatır. Bu durum, hastalığın daha uzun süreli ve şiddetli seyretmesine yol açabilir.

Boğmaca hastalığının bulaşma riski, özellikle aşılanmamış veya eksik aşılı bireylerde oldukça yüksektir. Yeni doğan bebekler, doğuştan bağışıklıkları olmadığı için bu hastalık açısından en savunmasız grubu oluşturur. Anneden bebeğe plasenta yoluyla geçen antikorlar, doğumdan sonra kısa bir süreliğine koruma sağlasa da bu koruma yeterli değildir. Bu nedenle, anne adaylarının hamilelik döneminde boğmaca aşısı yaptırmaları önerilmektedir. Bu uygulama, bebeklerde ilk aylarda oluşabilecek ciddi komplikasyonları önlemek açısından büyük önem taşır.

Boğmaca Hastalığı Belirtileri

Boğmaca (pertussis), Bordetella pertussis adlı bakterinin neden olduğu, genellikle çocukları etkileyen ancak yetişkinlerde de görülebilen oldukça bulaşıcı bir solunum yolu enfeksiyonudur. Hastalık, belirtileri açısından üç farklı evrede ilerler ve her evrede farklı semptomlar ortaya çıkar. Boğmaca hastalığının belirtileri genellikle soğuk algınlığıyla karıştırılabilecek şekilde başlar, ancak ilerledikçe kendine özgü ve daha şiddetli belirtilerle kendini gösterir.

1. Kuluçka Dönemi

Boğmaca hastalığının belirtileri genellikle enfeksiyondan sonraki 7 ila 10 gün arasında ortaya çıkar. Ancak bu süre 21 güne kadar uzayabilir. Kuluçka döneminde herhangi bir belirti görülmez ve hasta genellikle sağlıklı görünür. Bu durum, hastalığın fark edilmesini zorlaştırır ve enfeksiyonun yayılmasını kolaylaştırır.

2. Kataral Dönem Belirtileri

Kataral dönem, boğmacanın başlangıç evresidir ve genellikle soğuk algınlığına benzeyen hafif belirtilerle kendini gösterir. Bu dönem yaklaşık 1 ila 2 hafta sürer ve şu belirtiler görülebilir:

• Hafif ateş
• Burun akıntısı
• Hafif öksürük (genellikle kuru)
• Hafif yorgunluk ve halsizlik
• Gözlerde sulanma

Bu belirtiler, genellikle ciddi bir enfeksiyona işaret etmez ve sıklıkla viral bir üst solunum yolu enfeksiyonu olarak değerlendirilir. Ancak bu dönemde hastalık son derece bulaşıcıdır ve tedavi edilmezse ilerleyen dönemlerde daha şiddetli semptomlar ortaya çıkar.

3. Paroksismal Dönem Belirtileri

Paroksismal dönem, boğmaca hastalığının en şiddetli ve kendine özgü belirtilerinin görüldüğü evredir. Bu dönem genellikle 2 ila 4 hafta sürer, ancak tedavi edilmediği takdirde daha uzun sürebilir. Bu dönemde görülen belirtiler şunlardır:

• Yoğun ve Şiddetli Öksürük Nöbetleri:
  • Öksürük genellikle 5 ila 10 dakika süren, aralıksız ve tekrarlayan nöbetler şeklindedir.
  • Öksürük esnasında nefes almak zorlaşır ve hasta boğuluyormuş gibi hissedebilir.
  • Öksürük nöbetleri gece daha sık ve şiddetli olabilir, bu da uykusuzluğa neden olur.
• Boğmaca Çığlığı (Whoop):
  • Öksürük nöbetlerinin ardından hasta nefes alırken “whoop” adı verilen tiz bir ses duyulur. Bu ses, hastalığa “boğmaca” adının verilmesine sebep olmuştur.
  • Bu ses genellikle çocuklarda belirgin olsa da yetişkinlerde nadir görülür.
• Kusma:
  • Şiddetli öksürük nöbetleri nedeniyle mide bulantısı ve kusma sıkça görülür.
  • Özellikle çocuklarda, öksürük sonrası kusma iştah kaybına yol açabilir.
• Yüzde Kızarma veya Morarma:
  • Öksürük sırasında nefes tutulduğu için yüz kızarabilir veya ağır durumlarda morarma görülebilir.
  • Bu durum, vücudun yeterli oksijen alamamasından kaynaklanır.
• Genel Yorgunluk ve Zayıflık:
  • Şiddetli öksürük atakları fiziksel olarak yorucudur ve hasta genellikle halsiz hisseder.

Bu dönemde hastalık, hem hastalar hem de çevresindekiler için oldukça rahatsız edici ve tehlikeli olabilir. Özellikle küçük çocuklar ve bebekler, bu dönemde ciddi komplikasyonlar geliştirme riski altındadır.

4. İyileşme (Konvalesan) Dönemi Belirtileri

Boğmaca hastalığının son evresi olan iyileşme dönemi, semptomların yavaş yavaş azaldığı bir süreçtir. Bu dönem genellikle 1 ila 2 ay sürebilir ve aşağıdaki belirtilerle karakterizedir:

• Öksürük nöbetlerinin sıklığında ve şiddetinde azalma
• İştahın geri dönmesi
• Genel sağlık durumunun iyileşmesi

Ancak, iyileşme döneminde bile öksürük uzun süre devam edebilir. Özellikle soğuk hava veya diğer solunum yolu irritanları, öksürük nöbetlerini tetikleyebilir. Bazı hastalarda tam iyileşme birkaç ay sürebilir.

5. Komplikasyonlar

Boğmaca hastalığının belirtileri, tedavi edilmediği takdirde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu komplikasyonlar genellikle bebekler ve küçük çocuklar için hayati risk taşır. En sık görülen komplikasyonlar şunlardır:

• Zatürre: Boğmacanın en yaygın komplikasyonlarından biridir ve ciddi solunum problemlerine neden olabilir.
• Solunum Yetmezliği: Şiddetli öksürük nöbetleri, yeterli oksijen almayı zorlaştırabilir.
• Beyin Hasarı (Ensefalopati): Nadir görülen ancak ciddi bir komplikasyondur. Şiddetli oksijen yetersizliği nedeniyle beyin hasarı gelişebilir.
• Kilo Kaybı ve Beslenme Problemleri: Özellikle bebeklerde, sürekli kusma ve iştahsızlık kilo kaybına yol açabilir.

Boğmaca hastalığının belirtileri, erken evrede tanınmazsa ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Özellikle çocuklar ve bebeklerde hastalığın belirtilerini göz ardı etmemek ve zamanında tıbbi yardım almak, enfeksiyonun etkilerini hafifletmek açısından hayati önem taşır.

Boğmaca Tanısı

Boğmaca tanısı, hastanın klinik belirtileri ve laboratuvar testleri ile konulur. Hastalığın erken evresinde belirtiler, soğuk algınlığı gibi hafif semptomlarla karışabileceği için tanı zor olabilir.

Boğmaca tanısı sürecinde öne çıkan yöntemler şunlardır:

• Klinik Belirtiler: Uzun süren ve inatçı öksürük nöbetleri, öksürük sırasında “boğmaca sesi” olarak bilinen tiz bir sesin duyulması ve öksürük sonrası kusma gibi belirtiler, boğmaca tanısında önemli ipuçlarıdır.
• Laboratuvar Testleri:
  • Burun ve Boğaz Sürüntü Kültürü: Boğaz veya burundan alınan sürüntü örnekleri, Bordetella pertussis bakterisinin varlığını tespit etmek için kültür ortamında incelenir.
  • PCR Testi: Bu test, bakteri DNA’sını tespit eder ve hızlı sonuç verdiği için tanıda yaygın olarak kullanılır.
  • Serolojik Testler: Kan örneğindeki antikor seviyelerini ölçerek, hastalığın aktif olup olmadığını belirlemede yardımcı olur.

Erken tanı ve uygun tedavi, hastalığın seyrini hafifletmek ve bulaşıcılığı azaltmak açısından kritiktir.

Boğmaca Hastalığı Tedavisi

Boğmaca hastalığının tedavisinde erken tanı ve hızlı müdahale, hastalığın seyrini hafifletmek ve komplikasyonları önlemek açısından büyük önem taşır. Tedavi süreci, hastalığın evresine ve hastanın yaşına bağlı olarak değişir. Boğmaca tedavisinde kullanılan yöntemler ve uygulamalar aşağıda detaylı olarak açıklanmıştır:

1. Antibiyotik Tedavisi

Boğmaca hastalığına neden olan Bordetella pertussis bakterisi, antibiyotiklerle tedavi edilebilir. Özellikle hastalığın erken evresinde başlanan antibiyotik tedavisi, hem hastalığın süresini kısaltır hem de bulaşıcılığı azaltır. En sık kullanılan antibiyotikler şunlardır:

• Makrolid Antibiyotikler: Eritromisin, azitromisin ve klaritromisin gibi makrolid grubu antibiyotikler boğmaca tedavisinde tercih edilir. Bu ilaçlar, bakterinin çoğalmasını engeller ve vücutta yayılmasını durdurur.
• Trimethoprim-Sulfamethoxazole: Makrolid antibiyotiklere karşı alerjisi olan hastalarda alternatif olarak kullanılır.

Antibiyotik tedavisi, hastalığın erken evresinde başlandığında etkili olur. Ancak, öksürük nöbetlerinin şiddetlendiği paroksismal evrede tedaviye başlanmışsa, antibiyotikler hastalığın süresini ve şiddetini azaltmakta daha az etkili olabilir. Bu evrede tedavi, bakterinin başkalarına bulaşmasını önlemek için gereklidir.

2. Semptomatik Tedavi

Boğmaca tedavisinde, hastanın semptomlarını hafifletmek ve yaşam kalitesini artırmak amacıyla semptomatik tedavi yöntemleri uygulanır. Özellikle şiddetli öksürük nöbetleri sırasında hastanın rahatlatılması önemlidir. Bu amaçla kullanılan yöntemler şunlardır:

• Öksürük Şurupları ve İnhalerler: Öksürük şurupları ve inhalerler, öksürük nöbetlerini hafifletmek için kullanılabilir. Ancak, öksürük refleksini tamamen baskılayan ilaçlar, hastalığın ilerlemesine neden olabileceğinden dikkatli kullanılmalıdır.
• Bol Sıvı Tüketimi: Hastanın bol su içmesi, mukus birikimini azaltır ve öksürük nöbetlerinin hafiflemesine yardımcı olur.
• Nemli Ortam: Odanın havasının nemli tutulması, solunum yollarının kurumasını engelleyerek hastanın daha rahat nefes almasını sağlar.

3. Hastanede Tedavi ve İzolasyon

Boğmaca, özellikle bebekler ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu nedenle, risk grubunda olan hastaların hastaneye yatırılarak tedavi edilmesi gerekebilir. Hastanede tedavi süreci şu şekildedir:

• Solunum Desteği: Şiddetli öksürük nöbetleri sırasında nefes almayı zorlaştıran durumlar için oksijen desteği sağlanabilir. Bazı vakalarda, mekanik ventilasyon gerekebilir.
• İzole Ortam: Boğmaca hastalığı oldukça bulaşıcıdır. Bu nedenle, hastanın diğer kişilerle temasını önlemek için izole bir ortamda tutulması önemlidir.
• Beslenme ve Sıvı Takviyesi: Yoğun öksürük nöbetleri ve yetersiz beslenme nedeniyle vücut direnci düşen hastalara, damardan sıvı ve besin takviyesi yapılabilir.

4. Hamilelikte Tedavi

Hamile kadınlarda boğmaca tedavisi dikkatli bir şekilde planlanmalıdır. Antibiyotik kullanımı, bebeğin sağlığı açısından risk oluşturabileceği için doktor kontrolünde yapılmalıdır. Hamilelikte Tdap (Tetanoz, Difteri, Aselüler Boğmaca) aşısı yapılması önerilir. Bu aşı, annenin bağışıklığını artırarak doğumdan sonraki dönemde bebeğin korunmasına yardımcı olur.

5. Aşı ve Önleyici Tedavi

Boğmaca hastalığından korunmanın en etkili yolu, aşılanmaktır. Aşı, hastalığın şiddetini ve bulaşıcılığını büyük ölçüde azaltır. Boğmaca aşıları şunlardır:

• DTaP Aşısı (Difteri, Tetanoz, Aselüler Boğmaca): Bebeklik ve çocukluk döneminde 2, 4, 6 ve 15-18 aylıkken uygulanır. 4-6 yaş arasında bir rapel dozu yapılır.
• Tdap Aşısı (Tetanoz, Difteri, Aselüler Boğmaca): Gençlerde ve yetişkinlerde uygulanır. Hamilelik döneminde yapılması, anne ve bebeğin bağışıklığını artırır.

Ayrıca, boğmaca vakası ile temas etmiş kişilere, hastalığın yayılmasını önlemek amacıyla koruyucu antibiyotik tedavisi uygulanabilir. Özellikle bebekler, hamile kadınlar ve bağışıklığı zayıf olan kişilerle temas eden bireylerin aşılanması veya antibiyotik tedavisi görmesi önemlidir.

Tedavi Süresince Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Erken Tanı ve Tedavi: Hastalığın erken evresinde antibiyotik tedavisine başlanması, hastalığın seyrini olumlu yönde etkiler.
• Hijyen ve İzolasyon: Enfekte kişilerle teması önlemek için hijyen kurallarına dikkat edilmeli ve hastalar izole edilmelidir.
• Semptom Takibi: Hastanın öksürük nöbetleri, nefes darlığı ve diğer belirtileri yakından izlenmeli, gerekirse hastaneye başvurulmalıdır.

Boğmaca tedavisi, hastalığın şiddetine ve hastanın durumuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Erken tanı ve uygun tedavi ile hastalığın komplikasyonları önlenebilir ve iyileşme süreci hızlandırılabilir.

Boğmacadan Korunma ve Aşılamanın Önemi

Boğmaca, aşı ile önlenebilir bir hastalıktır ve toplum sağlığı açısından aşılama programlarının düzenli olarak uygulanması büyük önem taşır. Aşılar, bağışıklık sistemini güçlendirerek hastalığın yayılmasını engeller. Dünya genelinde boğmaca aşısı sayesinde hastalık sıklığı önemli ölçüde azalmıştır. Ancak, aşılanma oranlarının düşmesi veya aşı karşıtlığı gibi nedenlerle hastalık bazı bölgelerde tekrar yayılma eğilimindedir. Bu durum, toplumun en savunmasız kesimlerini, özellikle bebekleri ve yaşlıları tehdit eder.

Hamilelik döneminde yapılan Tdap aşısı, anne ve bebeğin bağışıklığını artırarak doğumdan sonraki ilk aylarda bebekte boğmaca görülme riskini azaltır. Ayrıca, bebeklerin çevresindeki yetişkinlerin de aşılanması, dolaylı koruma sağlar ve hastalığın yayılma zincirini kırar. Bu nedenle, aile bireylerinin ve çocuk bakımında görev alan kişilerin boğmaca aşısı yaptırmaları önerilir.

Aşılanmanın yanı sıra, enfekte kişilerden uzak durmak, iyi hijyen uygulamaları ve kapalı ortamlarda maske kullanımı gibi önlemler de boğmaca hastalığından korunmada etkilidir. Özellikle salgın dönemlerinde toplu taşıma, okul ve iş yeri gibi kalabalık alanlarda hastalığın yayılma riski arttığından, bu tür önlemlerin alınması hastalığın kontrol altına alınmasına yardımcı olur.

Sonuç

Boğmaca hastalığı, özellikle bebekler ve bağışıklığı zayıf bireyler için ciddi bir tehdit oluşturan bulaşıcı bir hastalıktır. Erken tanı ve tedavi, hastalığın seyrini hafifletmede ve komplikasyonların önlenmesinde kritik öneme sahiptir. Aşılanma, boğmacadan korunmanın en etkili yoludur ve toplum sağlığının korunmasında kilit rol oynar. Aşı programlarına uyum, bilinçli ebeveynlik ve hijyen önlemleri, hastalığın kontrol altına alınmasında ve salgınların önlenmesinde büyük önem taşır.

Referanslar:

1. Boğmaca Hastalığı Nedir? 5 Belirtisi, Tanısı, Tedavisi
2. Cherry, J. D. (2019). Pertussis in the United States: A Tale of Two Epidemics. Journal of Infectious Diseases, 220(6), 863-865.
3. World Health Organization. (2020). Pertussis vaccines: WHO position paper. Weekly Epidemiological Record, 95(25), 287-308.
4. Centers for Disease Control and Prevention. (2021). Pertussis (Whooping Cough). CDC.
5. Guiso, N., & Hegerle, N. (2019). Other Bordetellas, lessons for and from pertussis vaccines. Expert Review of Vaccines, 18(5), 503-516.
6. Hewlett, E. L., & Edwards, K. M. (2005). Pertussis–not just for kids. New England Journal of Medicine, 352(12), 1215-1222.
7. Kilgore, P. E., Salim, A. M., Zervos, M. J., & Schmitt, H. J. (2016). Pertussis: Microbiology, Disease, Treatment, and Prevention. Clinical Microbiology Reviews, 29(3), 449-486.
8. Mooi, F. R., Van Der Maas, N. A., & De Melker, H. E. (2014). Pertussis resurgence: waning immunity and pathogen adaptation – two sides of the same coin. Epidemiology & Infection, 142(4), 685-694.
9. Cherry, J. D. (2012). The present and future control of pertussis. Clinical Infectious Diseases, 54(12), 1776-1782.
10. Tan, T., Trindade, E., & Skowronski, D. (2005). Epidemiology of pertussis. Pediatric Infectious Disease Journal, 24(5 Suppl), S10-S18.
11. Winter, K., Glaser, C., Watt, J., & Harriman, K. (2014). Pertussis epidemic–California, 2014. Morbidity and Mortality Weekly Report, 63(48), 1129-1132.
12. Wagner, B., & Hewlett, E. L. (2011). Pathogenesis of pertussis: current research and future directions. Immunology and Cell Biology, 89(2), 138-145.
13. Cherry, J. D., & Heininger, U. (2014). Pertussis and other Bordetella infections. In: Feigin and Cherry’s Textbook of Pediatric Infectious Diseases, 7th ed. Philadelphia, PA: Elsevier.
14. Lambert, L. C., & Pertussis Vaccination Program Working Group. (2014). Pertussis vaccine trials in the WHO Vaccine Initiative: Baseline analysis and final results. Vaccine, 32(12), 1397-1404.
15. Clark, T. A. (2012). Changing pertussis epidemiology: everything old is new again. Journal of Infectious Diseases, 206(5), 879-880.
16. Koepke, R., Eickhoff, J. C., & Ayele, R. A. (2014). Estimating the effectiveness of tetanus-diphtheria-acellular pertussis vaccine (Tdap) for preventing pertussis: evidence of rapidly waning immunity. Journal of Infectious Diseases, 210(6), 942-953.
17. Van der Ark, A., et al. (2012). Resurgence of pertussis calls for re-evaluation of pertussis vaccine strategies. Vaccine, 30(2), 170-178.
18. Fine, P. E., & Clarkson, J. A. (1986). Individual versus public priorities in the determination of optimal vaccination policies. American Journal of Epidemiology, 124(6), 1012-1020.
19. Ward, J. I., et al. (2005). Efficacy of an acellular pertussis vaccine among adolescents and adults. New England Journal of Medicine, 353(15), 1555-1563
20. https://scholar.google.com/
21. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
22. https://www.researchgate.net/
23. https://www.mayoclinic.org/
24. https://www.nhs.uk/
25. https://www.webmd.com/