Çocuklarda astım, çocukluk döneminde en sık görülen kronik hastalıklardan biridir ve dünya genelinde milyonlarca çocuğu etkiler. Solunum yollarının kronik bir inflamasyonu sonucu ortaya çıkan astım, genellikle öksürük, hırıltı, nefes darlığı ve göğüste sıkışma hissi ile kendini gösterir. Bu belirtiler özellikle gece ya da sabah erken saatlerde ortaya çıkar ve zaman zaman şiddetlenir. Tedavi edilebilir bir hastalık olmasına rağmen, tedavi edilmediğinde ya da uygun şekilde yönetilmediğinde çocuğun yaşam kalitesini ciddi ölçüde etkileyebilir. Günlük aktivitelerini sınırlayabilir, okul devamsızlığına neden olabilir ve hatta acil servise başvuruların artmasına yol açabilir.

Sağlık Bilgisi İçeriği

Çocuklarda Astımın 9 Belirtisi, Nedenleri ve Tedavisi

Çocuklarda astım, yetişkinlerden farklı özellikler gösterebilir ve bu durum, hastalığın tanısı ve tedavisinde zorluklara yol açabilir. Örneğin, küçük çocuklarda nefes darlığı ve öksürük gibi belirtiler farklı solunum yolu hastalıklarıyla karıştırılabilir. Ayrıca, çocuklar yaşları gereği belirtileri net bir şekilde ifade edemeyebilirler. Astım nedenleri çok faktörlü olup, genetik yatkınlık, çevresel tetikleyiciler ve alerjik reaksiyonlar hastalığın gelişiminde önemli rol oynar. Çevresel tetikleyiciler arasında hava kirliliği, sigara dumanı, polen, ev tozu akarları ve evcil hayvan tüyleri gibi alerjenler yer alır. Bu faktörlerin varlığı çocuklarda atakları tetikleyebilir ve hastalığın ilerlemesine yol açabilir.

Hastalığın çocuklarda neden olduğu fiziksel sorunların yanı sıra, psikolojik etkileri de göz ardı edilmemelidir. Özellikle okul çağındaki çocuklarda astımın sebep olduğu sosyal izolasyon, özgüven eksikliği ve depresyon riski artar. Bu çocuklar, arkadaşlarıyla oyun oynarken ya da spor yaparken kendilerini sınırlamak zorunda kalabilirler. Ayrıca, sık hastane ziyaretleri ve ilaç kullanımı, hem çocuk hem de ailesi için stres kaynağı olabilir. Tedavi ve yönetimde, ebeveynlerin rolü büyüktür; ancak bu süreçte öğretmenler ve sağlık profesyonelleri de destekleyici bir rol oynamalıdır. Çocuğun yaşam kalitesini artırmak, hastalığı kontrol altında tutmak ve atakları önlemek için işbirliği içinde bir yönetim planı oluşturulması gerekir.

Çocuklarda Astım Nedir?

Solunum yollarının kronik bir inflamasyonu ile karakterize edilen bir hastalıktır. Bu inflamasyon, hava yollarının daralmasına neden olarak nefes almayı zorlaştırır. Ataklar sırasında solunum yolları şişer, mukus üretimi artar ve hava yollarındaki kaslar kasılır. Bu durum, hava akışını engelleyerek öksürük, hırıltı, nefes darlığı ve göğüste sıkışma hissi gibi belirtilere yol açar. Sürekli bir hastalık olmasına rağmen, semptomlar belirli tetikleyicilerle ortaya çıkar ve bu tetikleyiciler her çocukta farklılık gösterebilir. Bu nedenle, kişiye özgü bir yönetim gerektirir.

Astım hastalığı, genellikle çocukluk döneminde başlar. Dünya genelinde her 10 çocuktan birinin hasta olduğu tahmin edilmektedir. Kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin bir arada rol oynadığı düşünülmektedir. Genetik yatkınlık, ailenin astım veya alerji öyküsüne sahip olması durumunda riski artırır. Bununla birlikte, çevresel faktörler de kritik bir rol oynar. Örneğin, hava kirliliği, ev içi ve dışı alerjenler, viral enfeksiyonlar ve sigara dumanı hastalığı tetikleyen başlıca etmenlerdir.

Çocuklarda Astım Belirtileri Nelerdir?

Astım, çocuklarda farklı şekillerde ortaya çıkabilen ve zaman zaman değişkenlik gösteren bir hastalıktır. Belirtiler, çocuğun yaşına, hastalığın şiddetine ve maruz kaldığı tetikleyicilere göre farklılık gösterebilir. Bazı çocuklarda belirtiler hafif seyrederken, diğerlerinde daha şiddetli ve sık görülebilir.

Çocuklarda astım belirtileri genellikle şunlardır:

Öksürük: Çocuklarda astımın en yaygın belirtisi, özellikle gece veya sabah erken saatlerde ortaya çıkan, uzun süreli ve tekrarlayan öksürüktür. Bu öksürük nöbetleri genellikle kuru öksürük şeklinde olup, balgam çıkarma nadirdir. Çocuk, oyun oynarken, koşarken ya da gülme gibi fiziksel aktiviteler sırasında da öksürük krizleri yaşayabilir. Öksürüğün şiddeti genellikle hastalığın ne kadar kontrol altında olduğuna ve çocuğun hangi tetikleyicilere maruz kaldığına bağlı olarak değişir.
Hırıltı (Wheezing): Tipik belirtilerden biri olan hırıltı, nefes alıp verirken çıkan ıslık benzeri bir sestir. Bu ses, solunum yollarındaki daralma ve mukus birikimi nedeniyle hava akışının zorlanmasından kaynaklanır. Hırıltı, bu çocukların özellikle egzersiz yaparken, soğuk havalarda dışarıda oynarken veya viral bir enfeksiyon geçirdiklerinde daha belirgin hale gelebilir. Çoğu ebeveyn, bu sesi nefes alıp verme sırasında net bir şekilde duyabilir.
Nefes Darlığı: Çocuklarda astım sırasında sık görülen bir diğer belirti de nefes darlığıdır. Çocuk, nefes almanın zorlaştığını veya derin nefes alamadığını hisseder. Özellikle fiziksel aktiviteler, bu durumu tetikleyebilir. Koşarken, zıplarken veya yorucu oyunlar oynarken çocukların aniden durup nefes almakta zorlandıkları gözlemlenebilir. Nefes darlığı sırasında çocuk, hızlı nefes alıp verir ve solunum kaslarını aşırı kullanmak zorunda kalır. Bu durum çocuğun yüz ifadesine yansıyabilir ve çocuk, nefes almayı kolaylaştırmak için elleriyle dizlerine dayanarak durabilir.
Göğüste Sıkışma ve Ağrı Hissi: Hasta çocuklar, göğüslerinde bir sıkışma hissi yaşadıklarını belirtirler. Bu his, sanki göğüs kafesi daralmış ve solunum yolları sıkışmış gibi algılanabilir. Daha büyük yaştaki çocuklar bu durumu net bir şekilde tanımlayabilirken, küçük yaştaki çocuklar genellikle rahatsız olduklarını ifade etmekte zorlanabilirler. Göğüsteki bu baskı ve ağrı hissi, çocuğun nefes almasını zorlaştırır ve hatta ağrılı bir nefes alış verişe yol açabilir. Bu durum, çocuklarda kaygı ve huzursuzluk yaratabilir.
Hızlı ve Yüzeysel Nefes Alıp Verme: Çocuklarda astım, solunumun hızlanmasına ve derinleşmesine neden olabilir. Bu durum, solunum yollarının daralması ve oksijen ihtiyacının artması sonucunda ortaya çıkar. Nefes alıp verirken solunumun yüzeysel ve hızlı olması atağın belirtisi olabilir ve çocuk bu durumda sakinleştirilmelidir.
Egzersizle Kötüleşen Belirtiler: Astım belirtileri, genellikle çocuk fiziksel aktivite yaptığında daha kötü hale gelir. Spor yaparken veya koşarken hırıltı, nefes darlığı ve öksürük gibi belirtiler belirginleşir. Bu tür egzersize bağlı astım, özellikle spor aktivitelerine katılan çocuklarda belirgin hale gelebilir. Çocukların bu tür aktivitelerde zorlanması, hastalığın kontrol altına alınması gerektiğini gösteren önemli bir işarettir.
Gece Belirtileri: Astım, çocuklarda gece saatlerinde şiddetlenme eğilimindedir. Çocuğun uyurken nefes almakta zorlanması, öksürük nöbetleri veya sık sık uyanma gibi sorunlara neden olabilir. Bu tür gece belirtileri, hastalığın kontrol altında olmadığını gösterebilir ve çocuğun gündüz enerjik olmasını da olumsuz yönde etkileyebilir.
Sık Solunum Yolu Enfeksiyonları: Çocuklarda astım, sık tekrar eden solunum yolu enfeksiyonlarıyla da kendini gösterebilir. Bu enfeksiyonlar genellikle soğuk algınlığı veya grip sonrasında ortaya çıkar ve öksürük ya da hırıltı ataklarını şiddetlendirebilir. Hasta çocuklar, enfeksiyon sonrası iyileşme sürecinde daha uzun süre öksürük yaşarlar ve bu durum çoğu zaman yanlışlıkla başka bir enfeksiyon olarak düşünülür. Atağı tetikleyen enfeksiyonlar, hastalığın daha karmaşık hale gelmesine yol açabilir.
Uyku Bozuklukları: Gece öksürükleri ve nefes darlığı atakları, çocukların uyku kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir. Çocuklar gece boyunca sık sık uyanabilirler ve yeterli uyku alamadıkları için ertesi gün yorgun hissedebilirler. Uyku sırasında solunum yollarındaki daralma ve hırıltı, rahat nefes almayı zorlaştırır ve çocuk sık sık pozisyon değiştirerek uyumaya çalışabilir. Uzun vadede, uyku bozuklukları çocuklarda öğrenme güçlüğü, konsantrasyon sorunları ve davranış değişikliklerine yol açabilir.

Çocuklarda astım belirtileri hafif ya da şiddetli olabilir ve zaman zaman gelip gidebilir. Bu nedenle, belirtilerin sıklığı ve şiddeti konusunda dikkatli olmak, astımın kontrol edilmesi açısından son derece önemlidir. Çocuğun belirtileri düzenli olarak takip edilmeli ve gerektiğinde bir sağlık profesyoneline başvurulmalıdır.

Çocuklarda Astım Nedenleri Nelerdir?

Çocuklarda astım nedenleri genellikle karmaşık bir yapıya sahiptir ve birden fazla faktörün bir arada etkili olduğu düşünülmektedir. Genetik yatkınlık, çevresel tetikleyiciler ve alerjik reaksiyonlar, hastalığın ortaya çıkışında en önemli rol oynayan etkenlerdir. Her çocuğun astımı tetikleyen faktörler farklılık gösterebilir ve bu faktörlerin belirlenmesi, hastalığın yönetimi açısından büyük önem taşır.

Aşağıda, çocuklarda astımın gelişimine neden olan başlıca faktörler detaylı bir şekilde ele alınmıştır:

Genetik Yatkınlık: Hastalığın ortaya çıkışında genetik faktörler önemli bir rol oynar. Eğer bir çocuğun ebeveynlerinden biri astım hastasıysa, o çocuğun hasta olma riski oldukça yüksektir. Her iki ebeveynin de astım veya alerjik bir rahatsızlığı varsa, bu risk daha da artar. Ailede öyküsü bulunan çocuklar, özellikle bebeklik döneminden itibaren dikkatle izlenmelidir. Genetik olarak astıma yatkın olan çocuklar, çevresel faktörlerle karşılaştıklarında hastalık daha hızlı bir şekilde gelişebilir.
Alerjik Reaksiyonlar: Astım, alerji ile yakından ilişkilidir ve birçok hasta çocuk, alerjik hastalıklara da sahip olabilir. Alerjenlere maruz kalmak, atakları tetikleyebilir ve hastalığın ilerlemesine yol açabilir. Çocuklarda en sık karşılaşılan alerjenler arasında polen, ev tozu akarları, küf mantarları, hayvan tüyleri ve böcek alerjenleri yer alır. Örneğin, ev tozu akarlarına karşı hassasiyeti olan bir çocuk, bu alerjenle temas ettiğinde solunum yolları reaksiyon gösterir ve hastalık belirtileri ortaya çıkar. Alerjik astım, genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında polen mevsimi ile şiddetlenir.
Hava Kirliliği: Hava kirliliği, çocuklarda astımın gelişiminde ve alevlenmesinde önemli bir faktördür. Özellikle şehirlerde yaşayan çocuklar, egzoz gazları, endüstriyel emisyonlar ve diğer çevresel kirleticilere daha fazla maruz kalırlar. Bu tür hava kirleticileri, solunum yollarını tahriş ederek atakları tetikleyebilir. Ayrıca, iç mekan hava kalitesi de astımı etkileyebilir. Evin içinde kullanılan temizlik malzemeleri, boya kokusu veya odun sobası gibi faktörler solunum yollarını olumsuz etkileyebilir. Hava kirliliğinin yoğun olduğu bölgelerde astımlı çocuklar, dışarıda uzun süre vakit geçirmemeli ve evde hava filtreleme sistemleri kullanılmalıdır.
Sigara Dumanı (Pasif İçicilik): Sigara dumanına maruz kalmak, çocuklarda astım gelişim riskini büyük ölçüde artırır. Sigara dumanı, sadece doğrudan sigara içen kişiyi değil, aynı zamanda çevresindekileri de etkiler. Çocuklar, sigara içilen ortamlarda pasif içici olarak dumanı soluduklarında solunum yollarında inflamasyon gelişebilir ve bu da belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Ayrıca, hamilelik sırasında annenin sigara içmesi, bebeğin akciğer gelişimini olumsuz etkileyebilir ve bu durum, doğum sonrası astım riskini artırabilir. Sigara dumanı, astımlı çocuklarda atak sıklığını artırdığı gibi, hastalığın şiddetini de artırabilir.
Viral Solunum Yolu Enfeksiyonları: Viral enfeksiyonlar, çocuklarda astım ataklarının en yaygın tetikleyicilerinden biridir. Özellikle soğuk algınlığı ve grip gibi üst solunum yolu enfeksiyonları, çocuklarda belirtileri alevlendirebilir. Bu tür enfeksiyonlar, solunum yollarını irrite ederek ataklara yol açabilir. Küçük yaştaki çocuklar, okul veya kreş gibi kalabalık ortamlarda daha sık enfeksiyon kapabilir ve bu da astım riskini artırabilir. Viral enfeksiyonlar, astımlı çocuklarda iyileşme sürecini uzatabilir ve öksürük ile hırıltı gibi belirtiler enfeksiyon sonrasında haftalarca devam edebilir.
Egzersiz: Egzersiz kaynaklı astım (egzersizle tetiklenen bronkospazm), çocuklarda sık görülen bir türdür. Çocuklar koşma, zıplama veya diğer fiziksel aktiviteler sırasında nefes darlığı, öksürük ve hırıltı gibi belirtiler yaşayabilirler. Bu durum, soğuk hava ya da yoğun fiziksel aktivite sırasında daha da kötüleşebilir. Egzersiz, solunum yollarında geçici bir daralmaya neden olur ve bu da belirtileri tetikleyebilir. Ancak, astımlı çocukların egzersizden tamamen uzak durması önerilmez; aksine, hastalığı kontrol altında olan çocuklar spor yapmaya teşvik edilmelidir. Doktorun önerdiği ilaçlar ve tedavi planı ile çocuklar güvenli bir şekilde egzersiz yapabilirler.
Duygusal Stres: Çocuklarda stres, bir tetikleyici olabilir. Yoğun stres, anksiyete veya duygusal zorlanma dönemlerinde çocuklar astım belirtilerinde artış yaşayabilirler. Bu durum, vücudun stresle başa çıkmak için salgıladığı hormonların solunum yollarında daralmaya neden olmasıyla açıklanabilir. Ayrıca, astımın fiziksel belirtileri de çocuklarda kaygı ve stres yaratabilir, bu da bir kısır döngüye yol açabilir. Çocukların stresle başa çıkmayı öğrenmeleri ve gerektiğinde psikolojik destek almaları hastalığın yönetilmesine yardımcı olabilir.

Çocuklarda astım nedenleri çok çeşitli ve karmaşık olduğundan, her çocuğun hastalık yönetimi için bireysel bir tedavi planı oluşturulması önemlidir. Ebeveynler, hastalığın neden olabileceği tetikleyicileri tanımak ve bu tetikleyicilerden kaçınmak için dikkatli olmalıdır.

Tanısı Nasıl Konulur?

Astım tanısı genellikle çocukta görülen belirtilerin incelenmesi, aile öyküsü ve solunum fonksiyon testleri ile konulur. Ancak küçük yaştaki çocuklarda tanı koymak her zaman kolay olmayabilir, çünkü diğer solunum yolu hastalıkları astıma benzer belirtiler gösterebilir.

Bu nedenle astım tanısı koyarken aşağıdaki adımlar izlenir:

Tıbbi Geçmiş: Doktor, çocuğun öksürük, nefes darlığı, hırıltı gibi belirtileri ne zaman ve ne sıklıkta yaşadığını öğrenir. Ailede astım veya alerji öyküsü olup olmadığını sorar.
Fizik Muayene: Doktor, çocuğun akciğerlerini dinler ve solunum yollarındaki daralmayı tespit edebilir.
Solunum Fonksiyon Testleri: Daha büyük çocuklarda, solunum yollarındaki tıkanıklığı ölçmek için spirometri testi yapılabilir. Bu test, çocuğun ne kadar hava üfleyebildiğini ve nefes alıp verme kapasitesini değerlendirir.
Alerji Testleri: Hastalığın alerjik bir nedeni olabileceği düşünülüyorsa, doktor deri testleri veya kan testleri yaparak çocuğun hangi alerjenlere duyarlı olduğunu belirleyebilir.

Çocuklarda Astım Tedavisi Nasıl Yapılır?

Çocuklarda astım tedavisinin temel amacı, hastalık belirtilerini kontrol altına almak, atakları önlemek ve çocuğun normal bir yaşam sürdürebilmesini sağlamaktır. Tedavi, her çocuğun bireysel ihtiyaçlarına ve hastalığın şiddetine göre özelleştirilir. Astım tedavisi, genellikle ilaç tedavisi ve yaşam tarzı değişikliklerinin bir kombinasyonunu içerir. Tedavi sürecinde hem uzun vadeli kontrol ilaçları hem de hızlı rahatlatıcı ilaçlar kullanılır.

1. İlaç Tedavisi

Çocuklarda astım tedavisinde kullanılan ilaçlar iki ana kategoriye ayrılır: uzun süreli kontrol ilaçları ve hızlı rahatlatıcı ilaçlar.

Uzun Süreli Kontrol İlaçları

Bu ilaçlar, çocuğun astımını sürekli olarak kontrol altında tutmak ve atakların ortaya çıkmasını önlemek amacıyla düzenli olarak kullanılır. Astım kronik bir hastalık olduğu için solunum yollarındaki inflamasyonu sürekli olarak azaltmak önemlidir. Bu ilaçlar, çocuğun semptomlarını baskılayarak solunum yollarının açık kalmasını sağlar. En yaygın kullanılan uzun süreli kontrol ilaçları şunlardır:

İnhale Kortikosteroidler: İnhale kortikosteroidler, çocuklarda astım tedavisinde en yaygın kullanılan ilaçlardır. Bu ilaçlar solunum yollarındaki inflamasyonu azaltır ve atakların şiddetini düşürür. İnhalasyon yoluyla doğrudan solunum yollarına ulaştığı için sistemik yan etkileri sınırlıdır. Budesonid ve flutikazon gibi ilaçlar bu kategoride yer alır. İnhale kortikosteroidler, uzun süreli kullanımda etkili olup, semptomları hafifletir ve çocuğun yaşam kalitesini artırır.
Lökotrien Modifiye Ediciler: Lökotrienler, vücutta astım belirtilerine yol açan kimyasallardır. Lökotrien modifiye edici ilaçlar, bu kimyasalların etkisini bloke eder. Montelukast gibi ilaçlar, özellikle hafif astımı olan çocuklarda inhale kortikosteroidlere ek olarak veya bazen onların yerine kullanılır.
Uzun Etkili Beta-Agonistler (LABA): Bu ilaçlar, inhale kortikosteroidlerle birlikte kullanıldığında, solunum yollarını uzun süreli olarak açarak çocuğun hastalık belirtilerini hafifletir. Ancak bu ilaçlar tek başına kullanılmamalıdır çünkü uzun süreli beta-agonistlerin yalnız başına kullanılması atakları kötüleştirebilir.

Hızlı Rahatlatıcı İlaçlar

Hızlı rahatlatıcı ilaçlar, astım atağı sırasında belirtileri hızla hafifletmek için kullanılır. Bu ilaçlar, solunum yollarındaki kasları gevşeterek hava akışını iyileştirir ve nefes almayı kolaylaştırır. Ancak bu ilaçlar astımın kronik inflamasyonunu tedavi etmez, sadece belirtileri geçici olarak rahatlatır.

En yaygın hızlı rahatlatıcı ilaçlar şunlardır:

Kısa Etkili Beta-Agonistler (SABA): Salbutamol gibi kısa etkili beta-agonistler, atak sırasında solunum yollarını hızlı bir şekilde açarak nefes darlığı, hırıltı ve göğüs sıkışıklığını giderir. Bu ilaçlar, çocuğun atak sırasında hemen rahatlaması gerektiğinde kullanılır ve genellikle inhaler cihazlarıyla uygulanır.
Antikolinerjikler: Antikolinerjik ilaçlar, solunum yollarındaki kasları gevşeterek hava akışını artıran başka bir ilaç sınıfıdır. Ipratropium bromid gibi ilaçlar, astım atağının tedavisinde beta-agonistlerle birlikte kullanılabilir.

2. Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Çevresel Kontrol

Astım tedavisinde ilaçların yanı sıra çevresel faktörlerin kontrolü de önemlidir. Astımlı çocuklar, belirli tetikleyicilere maruz kaldıklarında belirtileri kötüleşebilir. Bu tetikleyicileri belirlemek ve ortadan kaldırmak, atakları önlemeye yardımcı olur.

Çevresel kontrol stratejileri şunlardır:

Alerjenlerden Kaçınma: Ev tozu akarları, polen, hayvan tüyleri ve küf gibi alerjenler, belirtileri tetikleyebilir. Bu nedenle, evin düzenli olarak temizlenmesi, yatak çarşaflarının sıcak suyla yıkanması ve evcil hayvanların yatak odasından uzak tutulması gibi önlemler alınmalıdır.
Sigara Dumanından Kaçınma: Sigara dumanına maruz kalmak, çocuklarda astımı tetikleyen başlıca faktörlerden biridir. Hem aktif hem de pasif sigara içiciliği, solunum yollarındaki inflamasyonu artırarak atakları şiddetlendirebilir. Bu nedenle, evde ve arabalarda sigara içilmemesi, çocuğun sigara dumanına maruz kalmaması sağlanmalıdır.
Hava Kirliliğine Karşı Önlemler: Hava kirliliği, hasta çocuklar için ciddi bir tetikleyici olabilir. Yüksek hava kirliliği seviyelerinin olduğu günlerde çocukların dışarıda uzun süre vakit geçirmemesi, spor yapmamaları önerilir. Ayrıca, kapalı alanlarda hava filtrelerinin kullanılması hava kalitesini artırabilir.
Egzersiz ve Fiziksel Aktivite: Egzersiz astımı olan bazı çocuklarda, fiziksel aktivite sırasında nefes darlığı ve öksürük görülebilir. Ancak bu, egzersizden kaçınılması gerektiği anlamına gelmez. Doğru tedavi ile çocukların fiziksel aktivitelere katılmaları sağlanabilir. Egzersiz öncesinde hızlı rahatlatıcı ilaçların kullanılması ve egzersiz sırasındaki tetikleyicilerin kontrol edilmesi önemlidir.

3. Astım Aksiyon Planı

Hasta çocuklar için bir astım aksiyon planı oluşturulması önemlidir. Bu plan, belirtilerin şiddetine göre hangi adımların atılması gerektiğini açıkça belirler. Çocuğun hastalığı kontrol altında olduğunda, belirtiler hafiflediğinde ve ataklar sırasında yapılacakları adım adım içeren bir rehber sunar. Bu plan, hem çocuğun kendisi hem de ebeveynleri ve okuldaki öğretmenler için bir yol gösterici olmalıdır.

Referanslar:

Çocuklarda Astımın 9 Belirtisi, Nedenleri ve Tedavisi
Global Initiative for Asthma (GINA). (2021). Global Strategy for Asthma Management and Prevention.
Martinez, F. D., Wright, A. L., Taussig, L. M., Holberg, C. J., Halonen, M., & Morgan, W. J. (1995). Asthma and wheezing in the first six years of life. New England Journal of Medicine, 332(3), 133-138.
Holgate, S. T. (2012). Innate and adaptive immune responses in asthma. Nature Medicine, 18(5), 673-683.
Busse, W. W., & Lemanske, R. F. (2001). Asthma. New England Journal of Medicine, 344(5), 350-362.
National Heart, Lung, and Blood Institute (NHLBI). (2007). Guidelines for the Diagnosis and Management of Asthma.
Bacharier, L. B., Boner, A., Carlsen, K. H., Eigenmann, P. A., Frischer, T., Gotz, M., & Szefler, S. J. (2008). Diagnosis and treatment of asthma in childhood. Pediatric Allergy and Immunology, 19(3), 199-213.
Sears, M. R. (1997). Epidemiology of asthma. The Lancet, 350(9083), 1015-1020.
Kuehni, C. E., Strippoli, M. P., Low, N., & Brooke, A. M. (2007). Asthma in young children: Prevalence, burden, and prevention. Journal of Allergy and Clinical Immunology, 120(3), 494-500.
Lemanske, R. F., & Busse, W. W. (2010). Asthma: Clinical expression and molecular mechanisms. Journal of Allergy and Clinical Immunology, 125(2), S95-S102.
Guilbert, T. W., & Bacharier, L. B. (2004). Childhood asthma: Pathogenesis and treatment. Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology, 4(3), 165-171.
Cookson, W. O., & Moffatt, M. F. (2000). Genetics of asthma and allergic disease. Human Molecular Genetics, 9(16), 2359-2364.
Strachan, D. P. (2000). Family size, infection and atopy: The first decade of the “hygiene hypothesis”. Thorax, 55(Suppl 1), S2-S10.
Holgate, S. T., & Polosa, R. (2008). Treatment strategies for allergy and asthma. Nature Reviews Immunology, 8(3), 218-230.
Bush, A., & Menzies-Gow, A. (2009). Phenotypic differences between pediatric and adult asthma. Proceedings of the American Thoracic Society, 6(8), 712-719.
Guilbert, T. W., Morgan, W. J., Zeiger, R. S., Mauger, D. T., Boehmer, S. J., Szefler, S. J., & Lemanske, R. F. (2006). Long-term inhaled corticosteroids in preschool children at high risk for asthma. New England Journal of Medicine, 354(19), 1985-1997.
Asthma UK. (2019). Asthma Facts and Figures.
Ducharme, F. M., & Chan, K. Y. (2005). Anti-leukotriene agents compared with inhaled corticosteroids in children with persistent asthma. Cochrane Database of Systematic Reviews.
Beasley, R., Semprini, A., & Mitchell, E. A. (2015). Risk factors for asthma: Is prevention possible? The Lancet, 386(9998), 1075-1085
https://scholar.google.com/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/

Çocuklarda Astımın 9 Belirtisi, Nedenleri ve Tedavisi