Damar Tıkanıklığından Korunmak İçin 18 Öneri

Damar tıkanıklığı, modern yaşamın en yaygın sağlık sorunlarından biri haline gelmiştir. Günlük hayatın getirdiği stres, hareketsiz yaşam tarzı ve sağlıksız beslenme alışkanlıkları, bu tehlikeli durumu tetikleyen başlıca faktörler arasında yer alır. Damar tıkanıklığı, kalp krizi, felç gibi hayati risk taşıyan hastalıkların da temel nedenlerinden biridir. Damarların iç yüzeyinde yağ, kolesterol ve diğer maddelerin birikmesi sonucu meydana gelen bu durum, zamanla damarın daralmasına ve kan akışının kısıtlanmasına neden olur.

Damar Tıkanıklığından Korunmak İçin 18 Öneri

Vücuda yeterli miktarda oksijen ve besin maddesi taşınamadığında ise kalp, beyin ve diğer organlar ciddi şekilde etkilenir. Bu nedenle, damar sağlığını korumak için alınması gereken önlemler hayati önem taşır. Damar tıkanıklığını önlemek için sadece medikal tedavilere değil, aynı zamanda yaşam tarzı değişikliklerine de odaklanmak gerekmektedir. Bilinçli bir yaşam tarzı benimsemek, damar sağlığını koruma noktasında en etkili yollardan biridir. Bilimsel araştırmalar, sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz, stres yönetimi ve bazı doğal takviyelerin damar tıkanıklığını önleyici etkilerini ortaya koymuştur. Özellikle yaşlanma süreciyle birlikte artan damar sertleşmesi ve tıkanma riski, doğru adımlar atıldığında büyük ölçüde geciktirilebilir veya önlenebilir. Dolayısıyla, damar sağlığını korumak için hangi önlemlerin alınabileceğini bilmek ve bu önerileri günlük hayatımıza entegre etmek oldukça önemlidir.

Bu yazıda, damar tıkanıklığından korunmak için 18 etkili öneriyi inceleyeceğiz. Bu öneriler, hem bilimsel araştırmalarla desteklenen hem de uzmanlar tarafından önerilen adımları kapsamaktadır. Beslenme düzeninden egzersiz alışkanlıklarına, uyku kalitesinden strese kadar birçok faktör damar sağlığını doğrudan etkileyebilir. Bu öneriler sayesinde, damar sağlığınızı iyileştirebilir ve ciddi sağlık sorunlarına karşı kendinizi koruma altına alabilirsiniz. Ayrıca, bu tavsiyeler sayesinde sadece kalp ve damar sağlığınızı değil, genel yaşam kalitenizi de artırabilirsiniz.

Unutulmamalıdır ki damar sağlığını korumak, bir anda sonuç verecek bir çaba değildir. Bu, uzun vadeli bir süreç ve yaşam tarzı değişikliğidir. Ancak bu değişiklikler, zamanla vücudunuzun sağlıklı bir şekilde işleyişine katkıda bulunarak hastalık riskini en aza indirir. Bu yazıda vereceğimiz öneriler, bilimsel veriler ve uzman görüşleri ışığında hazırlanmıştır ve yaşam kalitenizi yükseltmek için temel adımlar sunmaktadır. Şimdi, damar tıkanıklığından korunmak için atabileceğiniz adımlara birlikte göz atalım.

Damar Tıkanıklığından Korunmak İçin Öneriler

1. Sağlıklı Yağlar Tüketin

Yağlar, vücut için enerji kaynağı olmasının yanı sıra birçok hücresel işlevin de temel bileşenlerindendir. Ancak, hangi yağları tükettiğimiz, damar sağlığımız açısından kritik öneme sahiptir. Doymuş yağlar ve trans yağlar, özellikle işlenmiş gıdalarda ve fast food ürünlerinde bolca bulunur. Bu yağlar, kandaki kötü kolesterol (LDL) seviyesini yükselterek damar tıkanıklığına yol açabilir. Trans yağlar ayrıca damarların iç yüzeyine zarar vererek iltihaplanmaya neden olabilir.

Buna karşın, zeytinyağı, balık yağı, keten tohumu yağı ve avokado yağı gibi sağlıklı yağlar, damar sağlığını korumada önemli bir rol oynar. Bu yağlar, vücudun iltihaplanma seviyelerini düşürür, kandaki iyi kolesterol (HDL) seviyesini artırır ve damarların esnekliğini destekler. Omega-3 yağ asitleri içeren somon, sardalya, ceviz ve chia tohumu gibi gıdalar da damar sağlığı için mükemmel seçeneklerdir. Bu sağlıklı yağlar, damar sertleşmesi riskini azaltarak kan akışının düzenli ve sağlıklı bir şekilde sürdürülmesine yardımcı olur.

2. Sebze ve Meyve Tüketimini Artırın

Sebze ve meyveler, içerdikleri vitaminler, mineraller, antioksidanlar ve lifler sayesinde genel sağlığımızın yanı sıra damar sağlığımızı da korumaya yardımcı olur. Özellikle koyu yeşil yapraklı sebzeler, domates, havuç, kırmızı ve mor meyveler, damar sağlığı açısından önemli besin ögeleri içerir. Antioksidanlar, serbest radikallerle savaşarak damarların zarar görmesini önler ve damarların iç yüzeyini korur. Flavonoidler ve polifenoller gibi bitki bileşenleri, damarları güçlendirmeye ve iltihaplanmayı azaltmaya yardımcı olur.

Düzenli sebze ve meyve tüketimi ayrıca kan basıncını düşürmeye yardımcı olur, bu da damarların aşırı gerilmesini ve tıkanıklık riskini azaltır. Günlük beslenmenize en az 5 porsiyon sebze ve meyve eklemek, damar sağlığınızı destekler ve uzun vadede ciddi kalp damar hastalıklarını önler.

3. Lifli Gıdalar Tüketin

Lif, sindirim sistemi üzerinde olumlu etkiler yaratmakla birlikte, damar tıkanıklığını önlemeye yardımcı olan bir diğer önemli faktördür. Lifli gıdalar, kandaki kötü kolesterol seviyelerini düşürür ve bu da damar tıkanıklığını önlemeye yardımcı olur. Özellikle çözünebilir lif, bağırsaklarda safra asitlerini bağlayarak kolesterol emilimini engeller ve böylece vücutta daha az kötü kolesterol birikir.

Tam tahıllar, yulaf, baklagiller, sebzeler ve meyveler gibi lif açısından zengin gıdalar, kan şekeri seviyelerini dengede tutar ve damar sağlığı üzerinde olumlu etkiler yaratır. Ayrıca, lifli gıdalar kilo kontrolüne yardımcı olur ve aşırı kilo, damar tıkanıklığı riskini artıran bir faktör olduğundan, lif tüketiminin önemi bir kat daha artar. Günlük olarak önerilen lif miktarı 25-30 gramdır ve bu, damarlarda plak birikimi riskini azaltabilir.

4. Düzenli Egzersiz Yapın

Fiziksel aktivite, damar sağlığını korumanın en etkili yollarından biridir. Düzenli egzersiz yapmak, kan akışını hızlandırarak damarların genişlemesine yardımcı olur ve kanın damar içinde daha rahat dolaşmasını sağlar. Egzersiz, kalp kasını güçlendirir, kalp atış hızını düzenler ve damarların esnekliğini korur. Ayrıca, egzersiz sırasında vücutta endorfin salgılanır, bu da stresin azalmasına ve dolayısıyla damarların korunmasına yardımcı olur.

Haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta egzersiz yapmak (örneğin tempolu yürüyüş, yüzme, bisiklet sürme) önerilmektedir. Ayrıca, direnç egzersizleri kas kütlesini artırarak metabolizmayı hızlandırır ve damar sağlığını destekler. Düzenli egzersiz yapmak, kan basıncını dengeleyerek damar tıkanıklığı riskini azaltır ve kilo kontrolünü sağlar.

5. Tuz Tüketimini Azaltın

Aşırı tuz tüketimi, yüksek tansiyona yol açarak damarların zarar görmesine neden olur. Yüksek tansiyon, damar duvarlarını zorlar ve zamanla damarların sertleşmesine veya daralmasına yol açabilir. Bu da kan akışını zorlaştırır ve damar tıkanıklığı riskini artırır. Tuz, özellikle işlenmiş gıdalarda, konserve yiyeceklerde, cipslerde ve fast food ürünlerinde fazla miktarda bulunur.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), günlük tuz tüketimini 5 gramın (yaklaşık bir çay kaşığı) altında tutmayı önermektedir. Tuz tüketimini azaltmak için taze yiyecekleri tercih etmek, hazır gıdalardan kaçınmak ve yemeklerde baharatlarla lezzet artırmak önerilebilir. Ayrıca, tuz yerine limon, sarımsak veya otlarla yemeklere lezzet katmak, tuz kullanımını azaltmanın sağlıklı yollarındandır.

6. Sigara İçmeyi Bırakın

Sigara içmek, damar sağlığına ciddi zararlar veren en önemli faktörlerden biridir. Sigara dumanında bulunan kimyasallar, damarların iç yüzeyine zarar vererek plak birikimini hızlandırır. Sigara, kanın kalınlaşmasına neden olarak damar tıkanıklığına yol açar ve bu da kalp krizi ve felç gibi ciddi sağlık sorunlarına zemin hazırlar. Ayrıca, sigara içen kişilerde kan dolaşımı yavaşlar ve bu durum damarların daralmasına neden olabilir.

Sigara içmeyi bırakmak, damar sağlığını korumak için atılacak en önemli adımlardan biridir. Sigara bırakıldıktan sonra damarlar hızla iyileşmeye başlar ve tıkanıklık riskleri azalmaya başlar. Nikotin bağımlılığını yenmek zor olabilir, ancak bu süreçte doktor tavsiyesine başvurmak ve destek gruplarına katılmak faydalı olabilir.

7. Alkol Tüketimini Sınırlayın

Aşırı alkol tüketimi, damar sağlığını olumsuz etkileyebilir. Yüksek miktarda alkol alımı, kan basıncını artırarak damarların zarar görmesine yol açabilir. Ayrıca, aşırı alkol tüketimi, kötü kolesterol seviyelerini artırarak damar tıkanıklığı riskini yükseltir. Ancak, kontrollü alkol tüketimi bazı durumlarda faydalı olabilir. Özellikle kırmızı şarap, resveratrol gibi antioksidanlar içerir ve bu antioksidanlar damar sağlığını koruyabilir.

Bu etkinin görülebilmesi için alkol tüketiminin mutlaka sınırlandırılması gerekmektedir. Kadınlar için günde bir, erkekler için ise iki kadeh alkol tüketimi sınır olarak önerilmektedir. Fazla alkol tüketimi, damarların sertleşmesine yol açarak uzun vadede kalp ve damar hastalıklarına neden olabilir.

8. Kan Basıncınızı Kontrol Altında Tutun

Yüksek tansiyon (hipertansiyon), damar tıkanıklığının en önemli nedenlerinden biridir. Kan basıncının yüksek olması, damarların iç duvarlarına zarar verir ve plak birikimini hızlandırır. Bu durum, damarların daralmasına ve tıkanıklığa yol açarak kalp krizi veya felç riskini artırabilir. Kan basıncını kontrol altında tutmak, damar sağlığı açısından büyük önem taşır.

Kan basıncınızı düzenli olarak kontrol ettirmeniz ve tansiyonunuz yüksekse doktor önerilerine göre ilaç kullanmanız önerilir. Ayrıca, tuz tüketimini azaltmak, düzenli egzersiz yapmak ve stres yönetimi sağlamak, tansiyonu dengelemek için etkili yöntemlerdir. Kan basıncını kontrol altında tutmak, uzun vadede kalp ve damar sağlığını korumak adına hayati bir önlemdir.

9. Stres Yönetimi Yapın

Stres, vücuttaki hormon seviyelerini ve özellikle de kortizolü doğrudan etkileyerek damar sağlığı üzerinde ciddi etkiler yaratabilir. Sürekli stres altında olmak, damarların iç yüzeyine zarar verebilecek iltihabi süreçlerin başlamasına yol açabilir. Uzun süreli stres, ayrıca yüksek tansiyona da neden olabilir, bu da damarların zarar görmesini hızlandırır. Stresi kontrol altına almak için meditasyon, yoga, derin nefes alma egzersizleri gibi rahatlatıcı teknikler kullanmak, damar sağlığını koruma konusunda önemli bir rol oynar. Stres yönetimi, kalp sağlığı için hayati önem taşıyan bir unsurdur çünkü damar tıkanıklığı, genellikle stres kaynaklı artan iltihaplanmalar sonucu gelişir. Stresin yönetilmesi, yalnızca damar sağlığını değil, genel yaşam kalitesini artırır.

Bununla birlikte, hobi edinmek, sosyal bağlantılar kurmak ve doğada zaman geçirmek de stresi azaltmanın etkili yollarıdır. Hareketsiz yaşam tarzı, stresin vücuda verdiği zararı daha da artırabilir. Bu yüzden stresle başa çıkarken fiziksel aktiviteler de ihmal edilmemelidir. Özellikle aerobik egzersizler, vücuttaki stres hormonlarının seviyesini düşürerek rahatlamayı sağlar.

10. Şeker Tüketimini Azaltın

Şekerin damar sağlığı üzerindeki etkisi düşündüğünüzden çok daha büyük olabilir. Aşırı şeker tüketimi, kan şekerinin hızla yükselmesine neden olur ve bu da damarların zarar görmesine yol açabilir. Kandaki yüksek şeker seviyeleri, iltihaplanma sürecini hızlandırarak damarların iç duvarlarına zarar verir. Ayrıca, şekerin aşırı tüketimi insülin direnci ve obezite gibi sorunları da beraberinde getirir. İnsülin direnci, damar sertliğine (ateroskleroz) yol açan en önemli faktörlerden biridir.

Bu nedenle, işlenmiş şeker içeren gıdalardan uzak durmak, damar tıkanıklığı riskini azaltmak için önemli bir adımdır. Şekerli içecekler, tatlılar ve hazır gıdalar yerine, doğal şeker içeren meyveler tercih edilebilir. Bu tür besinler, hem vücudun ihtiyaç duyduğu enerjiyi sağlar hem de ilave şeker alımını kontrol altında tutmanıza yardımcı olur. Şekerin fazlalığı, vücutta yağa dönüşerek damar tıkanıklığına yol açabilir. Bu yüzden, şeker alımınızı kontrol altına almak hem kilonuzu hem de damar sağlığınızı korur.

11. Omega-3 Takviyesi Alın

Omega-3 yağ asitleri, kalp ve damar sağlığını koruyan en önemli besin öğelerinden biridir. Omega-3, özellikle damarların esnekliğini artırarak kan akışını iyileştirir ve iltihaplanmayı azaltır. Araştırmalar, düzenli omega-3 alımının damar tıkanıklığı riskini önemli ölçüde azalttığını göstermektedir. Balık yağı, keten tohumu, chia tohumu ve ceviz gibi besinler, doğal omega-3 kaynaklarıdır.

Düzenli omega-3 takviyesi almak, özellikle doymuş yağlar ve trans yağların tüketildiği beslenme düzenlerinde oldukça etkilidir. Omega-3, damar duvarında plak oluşumunu önler ve damarlardaki iltihabi süreçlerin kontrol altına alınmasına yardımcı olur. Bu nedenle, kalp sağlığını desteklemek için haftada en az iki kez omega-3 açısından zengin yağlı balıklar tüketmek önerilmektedir. Eğer beslenme düzeninizde yeterince omega-3 alamıyorsanız, takviye olarak balık yağı kullanabilirsiniz.

12. Uyku Kalitesine Önem Verin

Uyku, bedenin kendini yenilediği ve onardığı önemli bir süreçtir. Yetersiz veya düzensiz uyku, vücuttaki stres hormonlarının artmasına neden olarak damar sağlığını olumsuz etkileyebilir. Uyku eksikliği, kan basıncını artırır ve damar duvarlarına zarar verebilecek iltihabi süreçleri tetikleyebilir. Kaliteli uyku, vücudun oksijenlenme seviyesini dengeleyerek kalbin daha verimli çalışmasına katkıda bulunur.

Günde 7-8 saat düzenli uyumak, damar sağlığını koruma noktasında kritik bir role sahiptir. Uyku sırasında, kan basıncı düşer ve bu da damarların dinlenmesini sağlar. Ayrıca, uyku sırasında vücut, damar duvarlarının onarımını ve yenilenmesini destekleyen hormonlar salgılar. Bu nedenle, uyku kalitenizi artırmak için yatmadan önce elektronik cihazlardan uzak durmak, uyku hijyenine dikkat etmek ve düzenli bir uyku rutini oluşturmak faydalı olabilir.

13. Yeşil Çay Tüketin

Yeşil çay, damar sağlığı açısından oldukça faydalı olan antioksidanlar bakımından zengin bir içecektir. Özellikle kateşin adı verilen bileşenler, damar tıkanıklığını önleyici özelliklere sahiptir. Yeşil çayın düzenli tüketimi, damarların esnekliğini artırarak kan dolaşımını düzenler ve iltihaplanmayı azaltır. Günde 1-2 fincan yeşil çay tüketmek, kalp ve damar hastalıkları riskini azaltmanın doğal yollarından biridir.

Yeşil çayda bulunan polifenoller, kan damarlarının genişlemesine ve damar sertleşmesinin önlenmesine yardımcı olur. Aynı zamanda, bu güçlü antioksidanlar damar duvarlarına zarar veren serbest radikalleri nötralize eder. Yeşil çay içmek, damar tıkanıklığını önlemekle kalmaz, aynı zamanda metabolizmayı hızlandırarak kilo kontrolüne de yardımcı olabilir. Kilo vermek, damar tıkanıklığı riskini azaltmada önemli bir rol oynar.

14. Kilo Kontrolü Sağlayın

Fazla kilo, damar tıkanıklığı riskini ciddi şekilde artıran bir faktördür. Özellikle karın bölgesinde biriken yağ, kalp ve damarlar üzerinde baskı yaratarak plak oluşumuna neden olabilir. Obezite, kan basıncını yükselttiği gibi kan şekeri seviyelerini de olumsuz etkiler, bu da damar sağlığını doğrudan tehdit eder. Kilo vermek, damar tıkanıklığını önlemenin en etkili yollarından biridir.

Sağlıklı bir kilo kontrolü, dengeli bir diyet ve düzenli egzersizle sağlanabilir. Lif açısından zengin gıdalar tüketmek, fazla kilolardan kurtulmanın en etkili yollarından biridir. Aynı zamanda, işlenmiş gıdalardan ve şekerli içeceklerden uzak durmak da kilo kontrolüne yardımcı olur. Kilo kaybı, damar tıkanıklığı riskini azaltarak kalp sağlığını iyileştirir.

15. Antioksidan İçerikli Besinler Tüketin

Antioksidanlar, serbest radikallerin neden olduğu hücre hasarını önleyerek damar sağlığını koruyan bileşenlerdir. Nar, yaban mersini, böğürtlen, ahududu ve mor meyveler gibi besinler, damarları koruyucu güçlü antioksidanlar içerir. Antioksidanlar, damarlardaki plak birikimini önlemeye ve kan dolaşımını iyileştirmeye yardımcı olur.

Bu besinleri düzenli olarak tüketmek, vücuttaki iltihaplanma süreçlerini baskılayarak damar sertleşmesi riskini azaltır. Aynı zamanda, cildinizin, gözlerinizin ve genel sağlığınızın da iyileşmesine katkıda bulunurlar. Antioksidan içerikli besinler, damar sağlığını korurken bağışıklık sistemini de destekler ve vücutta genel bir koruma sağlar.

16. Probiyotikler ve Prebiyotikler Kullanın

Bağırsak sağlığı, vücudun genel sağlığı üzerinde büyük bir etkiye sahiptir ve bu etki damar sağlığına da yansır. Probiyotikler ve prebiyotikler, bağırsaklardaki faydalı bakterilerin artmasını sağlayarak vücutta iltihaplanmayı azaltır ve bu da dolaylı olarak damar sağlığını korur. Yoğurt, kefir, lahana turşusu gibi fermente gıdalar, probiyotik açısından zengin besinlerdir.

Bağırsak florası dengelendiğinde, damar duvarlarının iltihaplanma riski azalır ve bu da tıkanıklıkların önlenmesine yardımcı olur. Prebiyotikler ise bağırsaktaki yararlı bakterilerin beslenmesini sağlayan bileşenlerdir. Soğan, sarımsak, muz ve tam tahıllar prebiyotik kaynakları arasında yer alır. Bu besinleri düzenli olarak tüketmek, damar tıkanıklığı riskini azaltırken bağırsak sağlığınızı da iyileştirir.

17. D Vitamini Alın

D vitamini eksikliği, damar sağlığını olumsuz etkileyen önemli bir faktördür. Vücuttaki D vitamini seviyeleri düşük olduğunda, damar sertleşmesi ve tıkanıklık riski artar. Güneş ışığı, vücudun doğal olarak D vitamini üretmesini sağlar. Ancak, kış aylarında ve yeterli güneş ışığı alınamayan bölgelerde takviye almak gerekebilir.

D vitamini, damarların esnekliğini koruyarak kan dolaşımının daha sağlıklı olmasına katkıda bulunur. D vitamini takviyesi almak, özellikle damar sertliği riskini azaltmak için önerilmektedir. Bu vitamin, kalsiyum emilimini artırarak kemik sağlığını da korur, bu da genel sağlığı iyileştirir.

18. Düzenli Doktor Kontrollerine Gidin

Damar sağlığını korumanın en etkili yollarından biri de düzenli doktor kontrolleridir. Kan testleri, tansiyon ölçümleri ve kalp sağlığı taramaları, damar tıkanıklığı riskini erken teşhis etmeye yardımcı olur. Düzenli kontroller, olası sağlık sorunlarının önceden fark edilmesine ve bu sorunlara erken müdahale edilmesine olanak tanır.

Doktor kontrolleri sırasında yapılan kan testleri, kolesterol seviyelerinizin, kan şekerinizin ve tansiyonunuzun kontrol edilmesini sağlar. Bu değerlerin dengede tutulması, damar sağlığını koruma açısından kritik bir öneme sahiptir. Ayrıca, kalp sağlığı ile ilgili sorunlar erken teşhis edildiğinde, ciddi komplikasyonlar oluşmadan önlem almak mümkün olur.

Referanslar:

1. Damar Tıkanıklığından Korunmak İçin 18 Öneri
2. Ross R. (1999). Atherosclerosis—An inflammatory disease. New England Journal of Medicine.
3. Libby P., Ridker P.M., & Maseri A. (2002). Inflammation and atherosclerosis. Circulation.
4. Hansson G.K. (2005). Inflammation, atherosclerosis, and coronary artery disease. New England Journal of Medicine.
5. Ridker P.M., et al. (1997). Inflammation, aspirin, and the risk of cardiovascular disease in apparently healthy men. New England Journal of Medicine.
6. Steinberg D. (2009). The pathogenesis of atherosclerosis. Harvey Lectures.
7. Lusis A.J. (2000). Atherosclerosis. Nature.
8. Virmani R., et al. (2000). Lessons from sudden coronary death. Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology.
9. Ross R. (1993). The pathogenesis of atherosclerosis: A perspective for the 1990s. Nature.
10. Libby P. (2020). The changing landscape of atherosclerosis. Nature.
11. Falk E. (2006). Pathogenesis of atherosclerosis. Journal of the American College of Cardiology.
12. Corti R., et al. (2002). Oxidative stress and atherosclerosis. Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology.
13. Libby P., et al. (2002). Inflammation in atherosclerosis. Nature.
14. Tedgui A., & Mallat Z. (2006). Cytokines in atherosclerosis: Pathogenic and regulatory pathways. Physiological Reviews.
15. Tabas I., & Bornfeldt K.E. (2016). Macrophage phenotype and cardiovascular diseases. Nature.
16. Bentzon J.F., et al. (2014). Mechanisms of plaque formation and rupture. Circulation Research.
17. Johnson J.L., et al. (2005). Role of matrix metalloproteinases in atherosclerosis. Circulation.
18. Ross R. (1990). Atherosclerosis: An inflammatory disease. Nature.
19. Hansson G.K., & Hermansson A. (2011). The immune system in atherosclerosis. Nature Immunology.
20. Nicholls S.J., et al. (2010). Coronary atherosclerosis: The role of inflammation and oxidative stress. Journal of the American College of Cardiology.
21. Fuster V., et al. (1992). Atherosclerosis and coronary artery disease. New England Journal of Medicine.
22. Gotto A.M. Jr. (2002). Lipoprotein disorders and cardiovascular risk: The evolving role of LDL cholesterol. Journal of the American Medical Association.
23. Witztum J.L., & Steinberg D. (1991). Role of oxidized low-density lipoprotein in atherogenesis. Journal of Clinical Investigation.
24. Rader D.J., & Daugherty A. (2008). Translating molecular discoveries into new therapies for atherosclerosis. Nature.
25. https://scholar.google.com/
26. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
27. https://www.researchgate.net/
28. https://www.mayoclinic.org/
29. https://www.nhs.uk/
30. https://www.webmd.com/