Doğum Eğitiminin 4 Faydası (Doğuma Hazırlık Eğitimi)

Hamilelik süreci, kadınlar için fiziksel, zihinsel ve duygusal anlamda büyük bir dönüşüm dönemidir. Bu dönemde bedenin geçirdiği değişimler, anne adayının sadece fiziksel değil, aynı zamanda duygusal olarak da doğuma hazırlanmasını gerektirir. Kadınlar için doğumun sağlıklı bir şekilde gerçekleşebilmesi, hem anne hem de bebeğin iyi bir şekilde bu süreci atlatabilmesi için doğuma hazırlık eğitimi büyük bir önem taşır. Doğum eğitimi, anne adaylarını doğumun fizyolojik süreçleri, doğum sancıları, doğum yöntemleri ve doğum sonrası bakım konularında bilgilendirir. Bu eğitimler, kadınlara doğum anındaki stres ve kaygı düzeylerini yönetmelerine yardımcı olacak stratejiler sunar. Peki doğum eğitimi tam olarak neyi kapsar ve anne adaylarına nasıl faydalar sağlar?

Doğum Eğitiminin 4 Faydası (Doğuma Hazırlık Eğitimi)

Günümüzde doğuma hazırlık, yalnızca anne adayını fiziksel anlamda doğuma hazırlamayı amaçlamaz. Aynı zamanda duygusal ve zihinsel hazırlık da sürecin önemli bir parçasıdır. Doğuma hazırlık eğitimleri, anne adaylarına doğum öncesinde, sırasında ve sonrasında karşılaşabilecekleri çeşitli durumlar hakkında bilgi verir. Böylece kadınlar, doğum sırasında nelerle karşılaşacaklarını daha iyi anlar ve bu süreçte kendilerini daha güvende hissederler. Eşlerin de bu sürece dahil edilmesiyle birlikte, çiftler doğumun zorluklarına daha hazırlıklı hale gelir ve doğum deneyimi daha pozitif bir şekilde yaşanabilir.

Doğuma hazırlık süreci, yalnızca normal doğumu değil, aynı zamanda sezaryen doğum gibi alternatif doğum yöntemlerini de kapsar. Anne adayları, doğum yöntemleri hakkında detaylı bilgi alarak hangi doğum yönteminin kendileri için en uygun olduğunu değerlendirebilirler. Ayrıca, eğitimler sırasında nefes teknikleri, gevşeme egzersizleri, ağrı yönetimi gibi doğum sırasında kullanılabilecek pratik uygulamalar hakkında bilgi sahibi olunur. Tüm bu bilgiler, doğumun daha rahat ve stressiz bir şekilde gerçekleşmesine katkıda bulunur.

Doğuma hazırlık eğitiminin bir diğer önemli boyutu ise doğum sonrası sürece dair bilgilerdir. Doğum sonrasında anne ve bebeğin sağlığı için dikkat edilmesi gerekenler, lohusalık dönemi, emzirme teknikleri ve bebek bakımı gibi konular doğuma hazırlık eğitiminin önemli bir parçasıdır. Eğitimler, anne adaylarının doğum sonrası dönemde karşılaşabilecekleri zorluklara hazırlıklı olmalarını sağlar ve bu zorlu süreçleri daha kolay atlatmalarına yardımcı olur. Doğuma hazırlık eğitimi alan kadınlar, bu sayede sadece doğum anına değil, doğum sonrası sürece de güvenle adım atar.

Doğum Eğitiminin Amaçları

Doğum eğitimi, anne adaylarını fiziksel, psikolojik ve duygusal olarak doğuma hazırlayan kapsamlı bir süreçtir. Eğitimin temel amaçları arasında, kadınların doğuma dair korku ve endişelerini azaltmak, doğum sürecini anlamalarına yardımcı olmak ve doğum sırasında ihtiyaç duyacakları teknikleri öğretmek bulunur. Bu süreç, anne adayının doğumun doğal bir süreç olduğunu anlamasına yardımcı olur ve doğum sırasındaki stres ve kaygı düzeyini düşürür.

1. Fizyolojik Hazırlık: Doğuma hazırlık eğitiminin en temel amacı, kadının vücudunda doğum sırasında meydana gelecek değişiklikleri anlamasını sağlamaktır. Anne adayları, doğum sırasında bedenlerinin nasıl tepki vereceğini, kasılmaların nasıl olduğunu ve doğumun hangi aşamalardan geçtiğini öğrenirler. Bu sayede doğum sırasında yaşanan olaylar hakkında bilinçli olur ve doğumun her aşamasında daha fazla kontrol sahibi olurlar.
2. Zihinsel ve Duygusal Hazırlık: Doğum eğitimi, sadece fiziksel hazırlıkla sınırlı kalmaz. Anne adaylarının zihinsel ve duygusal hazırlıkları da en az fiziksel hazırlık kadar önemlidir. Eğitim sürecinde kadınlar, doğumla ilgili korkularını ve endişelerini dile getirerek bu duyguları sağlıklı bir şekilde işlemeyi öğrenirler. Ayrıca, doğum sırasında sakin kalabilmek ve ağrıyla başa çıkabilmek için zihinsel stratejiler de öğretilir.
3. Ağrı Yönetimi: Doğum sancıları, anne adayları için en korkutucu unsurlardan biridir. Doğuma hazırlık eğitimi, doğum sancılarını nasıl yönetebileceği konusunda kadınlara rehberlik eder. Nefes egzersizleri, gevşeme teknikleri ve doğum sırasında kullanılabilecek çeşitli pozisyonlar gibi ağrı yönetimi teknikleri, doğumun daha rahat geçmesine yardımcı olur.
4. Destek Sisteminin Güçlendirilmesi: Doğum eğitimi, yalnızca anne adaylarını değil, aynı zamanda babaları ve diğer destekleyici kişileri de kapsar. Bu süreçte eşlerin de doğuma katılımı teşvik edilir, böylece çiftler doğum sırasında birbirlerine destek olma konusunda daha bilinçli hale gelirler. Bu sayede, doğum anında duygusal destek sağlanarak annenin kendisini daha güçlü hissetmesi sağlanır.

Doğuma Hazırlık Eğitimlerinin Türleri

Doğuma hazırlık eğitimleri, farklı ihtiyaçlara ve beklentilere göre çeşitlenebilir. Farklı yöntemler ve yaklaşımlar, anne adaylarına geniş bir seçenek yelpazesi sunar. Aşağıda, en yaygın doğuma hazırlık eğitim türlerinden bazıları detaylandırılmıştır:

1. Lamaze Yöntemi: Lamaze yöntemi, doğal doğumu destekleyen ve doğum sancılarını yönetmeye odaklanan bir doğuma hazırlık yöntemidir. Bu yöntem, kadınların doğum sırasında nefes alma tekniklerini kullanarak sancıları daha rahat yönetebilmelerini amaçlar. Lamaze yöntemi, kadınlara doğumun kontrolünü ellerinde tutabileceklerini hissettirir ve doğum sırasında aktif bir rol almalarını sağlar.
2. Bradley Yöntemi: Bradley yöntemi, eşlerin doğum sürecine aktif olarak katılmasını teşvik eden bir doğuma hazırlık yöntemidir. Bu yöntemde, doğal doğumun önemine vurgu yapılır ve ilaçsız doğum süreci desteklenir. Bradley yöntemi, doğum sırasında kas gevşetme ve nefes tekniklerine odaklanarak kadınların doğumu daha rahat bir şekilde gerçekleştirmelerine yardımcı olur.
3. HypnoBirthing: HypnoBirthing, hipnoz teknikleri kullanarak doğumu daha sakin ve rahat bir şekilde geçirmeyi amaçlayan bir yöntemdir. Bu yöntemde, kadınların zihinsel ve bedensel rahatlamasını sağlamak için meditasyon, olumlu düşünceler ve hipnoz teknikleri kullanılır. HypnoBirthing, doğum sürecinin daha huzurlu geçmesini ve ağrının daha az hissedilmesini sağlar.
4. Suda Doğum Eğitimi: Suda doğum, doğumun su dolu bir havuzda gerçekleştiği bir yöntemdir. Suyun rahatlatıcı etkisinden faydalanarak sancıların daha hafif geçmesi sağlanır. Suda doğum eğitimi, kadınların bu yönteme dair bilgi sahibi olmalarını ve suyun doğum sürecine nasıl katkıda bulunabileceğini anlamalarını sağlar.

Doğum Eğitiminin Faydaları

Doğuma hazırlık eğitimi, anne adaylarına bir dizi fayda sağlar. Kadınlar, bu eğitimler sayesinde doğum sürecini daha iyi anlar ve doğum sırasında karşılaşabilecekleri zorluklara daha hazırlıklı hale gelirler. Eğitimlerin en önemli faydalarından bazıları şunlardır:

1. Bilinçli Doğum: Doğuma hazırlık eğitimi, kadınların doğum sürecine dair bilgi sahibi olmalarını sağlar. Kadınlar, doğumun hangi aşamalardan geçtiğini, sancıların nasıl yönetileceğini ve doğum sırasında kullanılabilecek teknikleri öğrenirler. Bu sayede doğum süreci, anne adayları için daha bilinçli ve kontrollü bir şekilde geçer.
2. Azalmış Kaygı ve Stres: Doğum öncesi bilinmeyen birçok unsur, anne adayları için kaygı ve strese neden olabilir. Doğuma hazırlık eğitimi, bu kaygıların ve stresin azalmasına yardımcı olur. Kadınlar, doğum sırasında nelerle karşılaşacaklarını bilerek bu süreci daha güvenli bir şekilde geçirirler.
3. Daha Rahat Bir Doğum: Doğuma hazırlık eğitimi, doğum sancılarını yönetmek ve ağrıyı hafifletmek için kadınlara çeşitli teknikler öğretir. Nefes egzersizleri, gevşeme teknikleri ve doğum pozisyonları, doğumun daha rahat bir şekilde geçmesine yardımcı olur.
4. Doğum Sonrası Hazırlık: Doğuma hazırlık eğitimi, yalnızca doğum sürecini değil, doğum sonrası dönemi de kapsar. Anne adayları, doğum sonrasında karşılaşabilecekleri zorluklar hakkında bilgi sahibi olur ve bu döneme daha iyi hazırlanır.

Doğum Eğitimi

1. Doğumun Anatomisi ve Fizyolojisi: Kadınlara rahim, rahim ağzı, vajina ve pelvis gibi üreme organlarının anatomisi hakkında detaylı bilgi sunar. Ayrıca doğumun fizyolojisi, kasılmaların nasıl gerçekleştiği ve doğumun aşamaları hakkında ayrıntılı bilgi içerir.
2. Doğum Seçenekleri:
   • Normal Doğum (Vajinal Doğum): Normal doğum, bebeklerin vajina yoluyla dünyaya gelmesini sağlayan doğal bir doğum yöntemidir. Bu seçenekte anne, doğum kasılmaları sırasında rahim ağzının açılmasını bekler ve bebek vajina yoluyla doğar. Normal doğum, doğum sonrası iyileşme sürecinin hızlı olması ve bebek için en doğal yol olduğu düşünülerek tercih edilebilir.
   • Sezaryen Doğum: Sezaryen doğum, bebeklerin karın bölgesinden doğmasını sağlayan bir cerrahi işlemdir. Bu seçenek, tıbbi gereklilikler veya anne adayının tercihleri doğrultusunda kullanılır. Sezaryen doğum, normal doğumun riskli olduğu durumlarda veya anne veya bebek için acil bir durum olduğunda tercih edilir. Bu yöntemde bebek karından doğar ve iyileşme süreci normal doğuma göre daha uzun sürebilir.
   • Epidural Anestezi: Epidural anestezi, doğum sırasında ağrıyı hafifletmek veya tamamen ortadan kaldırmak için kullanılan bir anestezi yöntemidir. Bu seçenek, normal doğum veya sezaryen doğum sırasında uygulanabilir. Epidural anestezi, bel bölgesine yapılan bir enjeksiyon ile uygulanır ve anne adayına ağrı kesici bir etki sağlar. Bu sayede doğum sırasında daha az ağrı hissedilir.
   • Su Altı Doğum: Su altı doğum, hamile kadınların su dolu bir havuz veya doğum küveti içinde doğum yapmalarına olanak tanır. Bu seçenek, suda doğumun anne ve bebek için rahatlatıcı ve stresi azaltıcı bir deneyim olduğuna inanan anne adayları tarafından tercih edilir. Suda doğum, normal doğumun bir varyasyonudur ve belirli güvenlik kurallarına tabidir.
   • Doğum Sürecini Destekleme: Doğum sırasında bir doğum koçu veya ebe tarafından desteklenmek de bir seçenektir. Doğum koçu veya ebe, anne adayına doğum sürecinde rehberlik eder, rahatlamasına yardımcı olur ve doğumun daha kolay ve güvenli geçmesine katkıda bulunur.
   • Doğum Planı: Anne adayları, doğum planları oluşturarak doğum tercihlerini belirleyebilirler. Doğum planı, hangi doğum seçeneklerinin tercih edildiğini, ağrı yönetimi seçeneklerini ve doğum sonrası tercihleri içerir. Doğum planı, doğum sırasında sağlık profesyonelleri ile iletişimi kolaylaştırır.
3. Doğum Ağrısı ve Ağrı Yönetimi: Doğumun ağrısı, çoğu kadın için önemli bir endişe kaynağıdır. Bu nedenle eğitim, doğum sırasında kullanılabilecek ağrı yönetimi tekniklerini detaylı olarak inceler. Epidural anestezi, spinal anestezi, ağrı kesiciler, masaj, derin nefes egzersizleri gibi yöntemler açıklanır.
4. Doğumun Aşamaları: Eğitim, doğumun dört temel aşamasını detaylandırır. Bu aşamalar:
   • İlk Aşama: Rahim ağzının açılma aşaması
   • İkinci Aşama: Bebeğin doğum kanalından geçişi ve doğumu
   • Üçüncü Aşama: Plasentanın çıkarılması
   • Dördüncü Aşama: Doğum sonrası dönem
5. Doğum Sırasında Rol Almak: Anne adaylarına ve partnerlerine doğum sırasında nasıl rol alacaklarını ve destekleyici olabileceklerini öğretir. Partnerin doğum sürecinde aktif bir rol oynaması teşvik edilir.
6. Doğum Sonrası Bakım: Doğum sonrası döneme hazırlık, bebek bakımı, emzirme, annenin kendi bakımı ve duygusal destek gibi konular doğum eğitimi içerisinde ele alınır. Annenin ve bebeğin sağlığını korumak için yapılması gerekenler açıklanır.
7. Duygusal Destek: Hamilelik ve doğum, fiziksel olarak zorlayıcı olabilir ve duygusal zorluklara neden olabilir. Anne adaylarına bu duygusal zorlukları anlamaları ve nasıl başa çıkacakları konusunda rehberlik eder.
8. Pratik Beceriler: Doğum sırasında kullanılabilecek pratik beceriler öğretilir. Bu beceriler arasında doğru nefes alma teknikleri, pozisyon değiştirmek, rahatlama egzersizleri ve masaj gibi yöntemler bulunabilir.
9. Hastaneye Giriş ve Taburcu Olma Süreci: Doğum eğitimi, hastaneye ne zaman gitmek gerektiği, hastaneye nasıl gidileceği ve doğum sonrası taburcu olma süreci hakkında bilgi sunar.
10. Sorular ve İhtiyaçlar: Anne adaylarına doğumla ilgili her türlü sorularını sormaları ve ihtiyaçlarını dile getirmeleri için cesaret verilir. Doğum eğitimi sırasında soruların yanıtlanması teşvik edilir.

Doğum eğitimi, anne adaylarının ve partnerlerinin doğum sürecine hazırlıklı olmalarını sağlar ve daha bilinçli doğum kararları almalarına yardımcı olur. Bu eğitim, doğum deneyimini daha olumlu ve güvenli hale getirir.

Sonuç

Doğuma hazırlık eğitimi, anne ve babaların doğum sürecine daha bilinçli, kontrollü ve özgüvenle yaklaşmalarını sağlayan temel bir destektir. Bu eğitim, bireylerin doğumun doğal bir süreç olduğunu anlamalarına yardımcı olurken, doğumun olası zorluklarına karşı psikolojik ve fiziksel olarak hazırlanmalarını da teşvik eder. Özellikle anne adayları, eğitim sürecinde öğrendikleri nefes teknikleri, gevşeme yöntemleri ve doğum pozisyonları sayesinde doğum esnasında aktif bir katılımcı olma şansı elde ederler. Eğitim sürecine eşlerin de katılımının sağlanması, anne-baba arasındaki iletişimi güçlendirerek, doğum sırasında ve sonrasında ebeveynlik rollerinin daha etkin bir şekilde üstlenilmesine zemin hazırlar.

Araştırmalar, doğuma hazırlık eğitiminin, doğum korkusunu azaltmada ve doğumla ilgili olumlu bir algı geliştirmede önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Bu eğitimler, sadece anne adaylarını değil, eşlerini ve aile üyelerini de doğum sürecine hazırlayarak, destekleyici bir ortam yaratılmasını mümkün kılar. Eğitime katılan bireyler, doğumun fizyolojik süreçleri ve ağrı yönetimi hakkında bilgi sahibi olduklarından, gereksiz tıbbi müdahalelere karşı daha bilinçli kararlar alabilmektedir. Bunun yanı sıra, doğum sürecine yönelik bu olumlu yaklaşım, doğum sonrası iyileşme sürecini de hızlandırmakta ve postpartum depresyon riskini azaltmaktadır.

Doğuma hazırlık eğitiminin sağlık sistemine olan katkısı da göz ardı edilmemelidir. Eğitimi alan anne adaylarının normal doğum tercih etme oranlarının daha yüksek olduğu, dolayısıyla sezaryen oranlarının azaltılmasında bu tür eğitimlerin etkili olduğu bilinmektedir. Ayrıca, doğum sırasında sağlık personelinin iş yükünün azalması ve doğum sürecinin daha kısa ve etkili bir şekilde yönetilmesi, doğuma hazırlık eğitiminin dolaylı faydaları arasında yer almaktadır. Eğitimli bir bireyin doğum sürecine daha az müdahale gerektiren bir yaklaşımla katılması, hem anne hem de bebeğin sağlığı açısından olumlu sonuçlar doğurmaktadır.

Sonuç olarak, doğuma hazırlık eğitimi, sağlıklı bireylerin ve toplumların oluşumunda kritik bir rol oynamaktadır. Bu eğitimin yaygınlaştırılması, anne-baba adaylarının sadece doğum sürecine değil, aynı zamanda ebeveynlik rollerine de daha bilinçli bir şekilde hazırlanmasını sağlar. Eğitim programlarının kalitesinin artırılması ve her kesimden bireyin bu hizmete ulaşımının kolaylaştırılması, toplum sağlığı üzerindeki olumlu etkilerini daha da pekiştirecektir. Sağlık profesyonelleri, eğitim içeriklerini bilimsel verilere dayandırarak ve kültürel hassasiyetleri göz önünde bulundurarak daha etkili programlar sunabilir. Bu yaklaşım, bireylerin güçlendirilmesi ve doğum deneyimlerinin daha olumlu hale getirilmesi için güçlü bir adım olacaktır.

Referanslar:

1. Doğum Eğitiminin 4 Faydası (Doğuma Hazırlık Eğitimi)
2. Gagnon, A. J., & Sandall, J. (2007). Individual or group antenatal education for childbirth or parenthood, or both. Cochrane Database of Systematic Reviews, (3), CD002869.
3. Fenwick, J., Gamble, J., & Hauck, Y. (2006). Reframing birth: A consequence of antenatal education and support. Women and Birth, 19(2), 33-37.
4. Stoll, K., & Hall, W. A. (2013). Attitudes and preferences of young women with low and high fear of childbirth. Qualitative Health Research, 23(11), 1495-1505.
5. Lothian, J. A. (2008). Childbirth education: The foundation of safe and satisfying birth. Journal of Perinatal Education, 17(2), 1-7.
6. Lundgren, I. (2005). Swedish women’s experiences of childbirth 2 years after birth. Midwifery, 21(4), 346-354.
7. Lavender, T., Walkinshaw, S. A., & Walton, I. (1999). A prospective study of women’s views of factors contributing to a positive birth experience. Midwifery, 15(1), 40-46.
8. Fahy, K., & Parratt, J. A. (2006). Birth Territory: A theory for midwifery practice. Women and Birth, 19(2), 45-50.
9. Dennis, C. L., & Hodnett, E. (2007). Psychosocial and psychological interventions for treating postpartum depression. Cochrane Database of Systematic Reviews, (4), CD006116.
10. Downe, S., Finlayson, K., Oladapo, O. T., Bonet, M., & Gulmezoglu, A. M. (2018). What matters to women during childbirth: A systematic qualitative review. PLOS One, 13(4), e0194906.
11. Hodnett, E. D., Gates, S., Hofmeyr, G. J., Sakala, C., & Weston, J. (2013). Continuous support for women during childbirth. Cochrane Database of Systematic Reviews, (7), CD003766.
12. Beck, C. T. (2004). Birth trauma: In the eye of the beholder. Nursing Research, 53(1), 28-35.
13. Haines, H. M., Rubertsson, C., Pallant, J. F., & Hildingsson, I. (2012). Women’s attitudes and beliefs of childbirth and association with birth preference: A comparative study in a Swedish setting. Midwifery, 28(6), e804-e810.
14. Green, J. M., Coupland, V. A., & Kitzinger, J. V. (1990). Expectations, experiences, and psychological outcomes of childbirth: A prospective study of 825 women. Birth, 17(1), 15-24.
15. Kitzinger, S. (2006). Birth crisis. Routledge.
16. Haruna, M., Horiuchi, S., & Matsuzaki, M. (2009). Effects of an antenatal education program using the mother‐and‐child workbook on maternal confidence and anxiety: A randomized controlled trial. Journal of Advanced Nursing, 65(11), 2339-2345.
17. Stoll, K., Edmonds, J. K., & Hall, W. (2014). Fear of childbirth and preference for cesarean delivery among young American women. Annals of Behavioral Medicine, 48(1), 25-34.
18. Gagnon, A. J., & Waghorn, K. (1996). Supportive care by maternity nurses: A work sampling study in an intrapartum unit. Birth, 23(1), 1-6.
19. Simkin, P. (1991). Just another day in a woman’s life? Women’s long-term perceptions of their first birth experience. Part I. Birth, 18(4), 203-210.
20. Deave, T., & Johnson, D. (2008). The transition to parenthood: What does it mean for fathers? Journal of Advanced Nursing, 63(6), 626-633.
21. Berg, M., & Dahlberg, K. (1998). A phenomenological study of women’s experiences of complicated childbirth. Midwifery, 14(1), 23-29.
22. Schwartz, K. B., & D’Arcy, H. S. (2002). Wellness promotion in childbirth education: Implications for perinatal outcomes. Journal of Perinatal Education, 11(2), 1-10.
23. Gamble, J. A., & Creedy, D. K. (2009). A counseling model for postpartum women following distressing birth experiences. Midwifery, 25(2), e21-e30.
24. Guendelman, S., Kosa, J. L., Pearl, M., Graham, S., Goodman, J., & Kharrazi, M. (2009). Juggling work and breastfeeding: Effects of maternity leave and occupational characteristics. Pediatrics, 123(1), e38-e46.
25. Newman, L. A. (2008). Why planned attended homebirth should be more widely supported in Australia. Australian and New Zealand Journal of Obstetrics and Gynaecology, 48(5), 450-453.
26. Dahlen, H. G., et al. (2013). Home birth and the national maternity services review: Too hot to handle? Women and Birth, 26(4), 296-303.
27. Fenech, G., & Thomson, G. (2014). Tormented by ghosts from their past: A meta-synthesis to explore the psychosocial implications of a traumatic birth on maternal wellbeing. Midwifery, 30(2), 185-193.
28. Leap, N. (2009). Woman-centered or women-centered care: Does it matter? British Journal of Midwifery, 17(1), 12-16.
29. Kennedy, H. P., & Lyndon, A. (2008). Tensions and teamwork in nursing and midwifery relationships. Journal of Obstetric, Gynecologic & Neonatal Nursing, 37(4), 426-435.
30. Byrom, S., Edwards, G., Bick, D., & Haines, M. (2020). Essential midwifery practice: Public health. Wiley-Blackwell.
31. World Health Organization. (2018). Intrapartum care for a positive childbirth experience. World Health Organization.
32. Renfrew, M. J., et al. (2014). Midwifery and quality care: Findings from a new evidence-informed framework for maternal and newborn care. The Lancet, 384(9948), 1129-1145.
33. Sakala, C., & Corry, M. P. (2008). Evidence-based maternity care: What it is and what it can achieve. Childbirth Connection.
34. Mehl-Madrona, L. (2004). Comparing outcomes of caesarean sections in rural and urban hospitals in Alberta. Canadian Family Physician, 50(8), 1101-1108
35. https://scholar.google.com/
36. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
37. https://www.researchgate.net/
38. https://www.mayoclinic.org/
39. https://www.nhs.uk/
40. https://www.webmd.com/