100 / 100

Kuru göz sendromu latince keratokonjuktivitis sikka olarak bilinen göz kuruluğu, göz yüzeyinde yetersiz gözyaşı üretimi veya mevcut gözyaşının hızlı buharlaşması sonucu oluşan yaygın bir rahatsızlıktır. Gözyaşı filmi, göz yüzeyini koruyan, nemlendiren ve net görme sağlayan çok önemli bir bileşendir. Bu film tabakası, dış çevresel etkilere karşı koruma sağlamakla kalmaz, aynı zamanda göz sağlığını sürdürmek için gerekli olan temel besin maddelerini de taşır. Gözyaşının eksikliği veya yapısal bozukluğu ise gözde rahatsızlığa, bulanık görmeye ve hatta uzun vadede ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Kuru göz sendromu, özellikle dijital cihazların kullanımının artması, çevresel kirlilik ve yaşlanma gibi faktörlerle günümüzde daha sık karşılaşılan bir problem haline gelmiştir.

Sağlık Bilgisi İçeriği

Kuru Göz Sendromu: 5 Belirtisi, Nedenleri, Tanısı, Tedavisi

Kuru göz sendromu, her yaştan ve cinsiyetten bireyleri etkileyebilmesine rağmen, özellikle yaşlı bireylerde ve kadınlarda daha sık görülmektedir. Hormonal değişiklikler, ilaç kullanımı ve çevresel koşullar bu rahatsızlığın gelişiminde önemli rol oynar. Dijital ekranlara uzun süre maruz kalma, klima ve ısıtıcıların yoğun kullanımı gibi modern yaşam tarzı alışkanlıkları da gözyaşı üretimini olumsuz etkileyen faktörler arasında yer almaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalar, kuru göz sendromunun yaşam kalitesini ciddi anlamda düşürdüğünü ve hatta sosyal, duygusal ve mesleki performansı etkileyebileceğini göstermiştir.

Kuru göz sendromunun teşhis ve tedavi süreci ise kişiye özeldir ve sendromun nedenlerine, şiddetine ve göz yapısına bağlı olarak değişir. Göz doktorları, detaylı bir göz muayenesi ile gözyaşı kalitesini ve miktarını değerlendirebilir. Tedavi seçenekleri genellikle yapay gözyaşı damlaları, sıcak kompres uygulamaları, omega-3 takviyeleri ve çeşitli ilaçlar gibi yöntemleri içermektedir. İlerlemiş vakalarda ise cerrahi müdahaleler de gündeme gelebilir.

Bu makalede, kuru göz sendromunun ne olduğu, belirtileri, nedenleri, tanı yöntemleri ve tedavi seçenekleri ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Kuru göz sendromuna ilişkin güncel bilimsel çalışmalar ışığında sunulan bu bilgiler, hem günlük yaşamda karşılaşılan semptomları tanıma ve önlem alma sürecinde yardımcı olacak hem de doğru tedavi yöntemlerine ulaşma konusunda rehber niteliğinde olacaktır.

Kuru Göz Sendromu Nedir?

Kuru göz sendromu, gözün yüzeyini koruyan gözyaşı tabakasının yetersiz veya kalitesiz olması sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Gözyaşı, gözün temiz ve sağlıklı kalmasını sağlayan önemli bir bileşendir. Normalde gözyaşı, gözün ön yüzeyini nemlendirir, temizler ve yabancı maddelere karşı koruma sağlar. Ancak kuru göz sendromunda bu işlev bozulur, gözyaşı tabakası ya yeterince üretilmez ya da hızlı buharlaşır. Bu durum gözde kuruluk, batma hissi, kızarıklık ve bulanık görme gibi semptomlara yol açar.

Kuru göz sendromunun iki ana türü vardır. Birincisi “gözyaşı eksikliği” nedeniyle oluşan kuru göz, ikincisi ise “buğulanma” tipi kuru gözdür. Gözyaşı eksikliği durumunda, gözyaşı bezleri yeterli miktarda gözyaşı üretmez. Bu da göz yüzeyinin kurumasına ve gözde yanma hissine neden olur. Diğer türde ise gözyaşı buharlaşması hızlanır; genellikle meibomian bezlerinin düzgün çalışmaması bu duruma yol açar. Bu bezler gözyaşının lipid (yağ) katmanını üretir ve bu katman gözyaşının hızlı buharlaşmasını önler. Her iki durumda da göz yüzeyi yeterince nemlendirilmez ve çeşitli şikayetler ortaya çıkar.

Kuru Göz Sendromu Belirtileri Nelerdir?

Kuru göz sendromu, farklı kişilerde değişik şekillerde ortaya çıkabilen bir hastalıktır. Genellikle belirtiler hafif düzeyde başlar ve zamanla şiddetlenebilir.

Kuru göz sendromu belirtileri arasında şunlar yer alır:

Gözlerde batma hissi ve kuruluk: En sık karşılaşılan belirti, gözlerde yanma ve batma hissidir. Gözlerde yeterince nem olmadığı için kişi sürekli bir rahatsızlık hisseder.
Bulanık görme: Özellikle uzun süre bilgisayar kullanımı sonrasında veya kitap okurken bulanık görme durumu yaygın bir belirtidir. Göz yüzeyinin nem dengesinin bozulması, görme kalitesini etkiler.
Kızarıklık ve tahriş: Gözler kuruduğunda, genellikle kızarır ve tahriş olur. Bu durum özellikle rüzgar, duman, hava kirliliği gibi çevresel faktörlerle artar.
Gözlerde yabancı cisim varmış hissi: Kuru göz sendromu olan kişiler, gözlerinde sürekli olarak bir kum tanesi veya kirpik varmış gibi hissederler.
Gözlerde yorgunluk ve ışığa duyarlılık: Kuru göz sendromu olan bireyler, özellikle parlak ışığa karşı aşırı duyarlı hale gelebilirler ve gözlerinde yorgunluk hissedebilirler. Gözyaşı filminin eksikliği nedeniyle gözler normalden daha çabuk yorulur.

Bu belirtiler günlük yaşamı olumsuz etkileyebilecek kadar şiddetli hale gelebilir ve kişinin görme kalitesini düşürebilir. Bu nedenle belirtiler hissedildiğinde vakit kaybetmeden bir göz doktoruna başvurulmalıdır.

Kuru Göz Sendromu Nedenleri: Kuru Göz Sendromu Neden Olur?

Kuru Göz Sendromu, göz yüzeyinin nemlenmesinin azalması veya gözyaşı film tabakasının yetersizliği nedeniyle ortaya çıkan bir durumdur. Bu durum, gözlerde kuruluk, rahatsızlık ve görme bozukluklarına yol açabilir. Kuru Göz Sendromunun nedenleri, genellikle gözyaşı üretiminde azalma, gözyaşı buharlaşmasının artışı veya gözyaşı kalitesindeki bozulmalardan kaynaklanır. İşte bu duruma yol açabilecek başlıca nedenler:

1. Gözyaşı Üretiminin Azalması

Gözyaşı bezleri yeterince gözyaşı üretemediğinde, göz yüzeyi yeterince nemlenmez. Gözyaşı üretimindeki azalma genellikle aşağıdaki durumlara bağlıdır:

Yaşlanma: Yaş ilerledikçe gözyaşı üretimi doğal olarak azalır. Özellikle menopoz sonrası kadınlarda hormonal değişiklikler kuru göz riskini artırabilir.
Bazı Sistemik Hastalıklar: Romatoid artrit, Sjögren sendromu, diyabet ve lupus gibi otoimmün hastalıklar gözyaşı bezlerinin fonksiyonunu bozabilir.
Bazı İlaçlar: Antihistaminikler, diüretikler, beta-blokerler, antidepresanlar ve doğum kontrol hapları gibi ilaçlar gözyaşı üretimini olumsuz etkileyebilir.
Vitamin Eksiklikleri: Özellikle A vitamini eksikliği, göz sağlığını doğrudan etkileyerek kuru göz riskini artırabilir.

2. Gözyaşı Buharlaşmasının Artışı

Gözyaşı buharlaşması, göz yüzeyini koruyan lipid tabakasının zayıflamasından veya dış faktörlerden kaynaklanabilir:

Meibomian Bez Disfonksiyonu: Göz kapaklarındaki meibomian bezlerinin düzgün çalışmaması, gözyaşı lipid tabakasının zayıflamasına ve buharlaşmanın artmasına neden olabilir.
Çevresel Faktörler: Rüzgar, düşük nem, klimalı ortamlar, sigara dumanı ve aşırı sıcaklık gibi çevresel koşullar gözyaşının daha hızlı buharlaşmasına yol açabilir.
Ekran Kullanımı: Uzun süreli bilgisayar, tablet veya telefon kullanımı sırasında göz kırpma sıklığı azalır, bu da gözyaşı buharlaşmasını artırabilir.
Kontakt Lens Kullanımı: Kontakt lensler göz yüzeyini kurutabilir ve gözyaşı dengesini bozabilir.

3. Gözyaşı Kalitesindeki Bozukluklar

Gözyaşı üç ana tabakadan oluşur: lipit (yağ), sulu ve mukus tabakaları. Bu tabakalardan birindeki sorun, gözyaşı film tabakasının işlevini bozabilir:

Lipit Tabakası Problemleri: Lipit tabakasının bozulması, gözyaşının buharlaşmasını artırır. Bu durum genellikle meibomian bez disfonksiyonu ile ilişkilidir.
Sulu Tabaka Eksikliği: Gözyaşı bezleri yeterli sulu tabaka üretemediğinde, göz yüzeyi yeterince nemlenmez.
Mukus Tabakası Sorunları: Mukus tabakası, gözyaşının göz yüzeyine düzgün şekilde yayılmasını sağlar. Konjonktivit veya diğer göz hastalıkları mukus üretimini etkileyebilir.

4. Hormonal Faktörler

Hormonlar, gözyaşı üretimi üzerinde doğrudan etkilidir. Özellikle kadınlarda hormon seviyelerindeki dalgalanmalar kuru göz riskini artırabilir:

Menopoz: Östrojen ve progesteron seviyelerindeki düşüş, gözyaşı üretimini olumsuz etkiler.
Hamilelik ve Doğum Kontrol Hapları: Hormonal değişiklikler, gözyaşı dengesinde bozulmalara yol açabilir.

5. Cerrahi Müdahaleler ve Travmalar

Göz cerrahisi veya göz çevresindeki travmalar kuru göz sendromuna neden olabilir:

Lazer Göz Ameliyatları (LASIK): LASIK gibi refraktif cerrahiler, gözyaşı üretiminde geçici veya kalıcı azalmaya yol açabilir.
Göz Kapak Problemleri: Göz kapaklarının düzgün kapanamaması, gözyaşının göz yüzeyinden daha hızlı buharlaşmasına neden olabilir.

6. Otoimmün Hastalıklar

Bağışıklık sisteminin yanlışlıkla kendi vücut dokularına saldırdığı otoimmün hastalıklar kuru göz sendromunda önemli bir risk faktörüdür:

Sjögren Sendromu: Tükürük ve gözyaşı bezlerini etkileyerek ciddi kuru göz ve ağız kuruluğuna yol açar.
Romatoid Artrit ve Lupus: Bu hastalıklar da gözyaşı bezlerinin işlevini etkileyebilir.

7. Diğer Faktörler

Sinir Hasarı: Gözyaşı üretimini tetikleyen sinirlerin hasar görmesi, gözyaşı üretimini azaltabilir. Bu durum diyabet veya LASIK ameliyatlarından sonra görülebilir.
Alerjik Reaksiyonlar: Alerjiler ve buna bağlı kullanılan ilaçlar, göz yüzeyini etkileyebilir.

Kuru Göz Sendromu, genellikle birden fazla faktörün bir araya gelmesiyle oluşur. Bu nedenle, doğru teşhis ve tedavi için bir göz doktoruna danışmak son derece önemlidir. Kuru göz nedenlerinin belirlenmesi, tedavi yönteminin kişiselleştirilmesine olanak tanır ve hastanın yaşam kalitesini artırır.

Kuru Göz Sendromu Tanısı Nasıl Konulur?

Kuru göz sendromu tanısı, uzman bir göz doktoru tarafından yapılan detaylı bir muayene sonucunda konur. Tanı sürecinde doktor, kişinin semptomlarını ve yaşam tarzını değerlendirir ve çeşitli testlerle gözyaşı kalitesini ölçer. Bu testler, kuru göz sendromunun hangi tür olduğunu ve ne derece şiddetli olduğunu belirlemeye yardımcı olur.

Schirmer testi: Bu testte, göz kapaklarının altına yerleştirilen küçük kağıt şeritler yardımıyla gözyaşı üretimi ölçülür. Kağıt şeridin 5 dakikada ne kadar ıslatıldığına bakılarak gözyaşı miktarı değerlendirilir.
Gözyaşı buharlaşma süresi (TBUT): Bu testte, gözyaşı filminin ne kadar sürede buharlaştığı ölçülür. Gözün üzerine bir damla boya damlatılır ve mikroskopla gözyaşı filminin stabilitesi incelenir.
Meibomian bez fonksiyonu testi: Gözyaşı filminin yağ katmanını üreten meibomian bezlerinin işleyişi değerlendirilir. Bu bezlerin tıkanıklığı veya düzgün çalışmaması, kuru göz sendromunun nedenleri arasında olabilir.
Oksidatif stres testleri: Göz yüzeyindeki iltihaplanma ve oksidatif stres düzeyleri de tanı sürecinde önemli bir rol oynar. Bu testler, göz yüzeyinde mikroskopla incelenir.

Kuru Göz Sendromu Tedavisi: Kuru Göz Sendromu Nasıl Geçer?

Kuru Göz Sendromu, yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilen yaygın bir göz rahatsızlığıdır. Tedavisi, altta yatan nedene, semptomların şiddetine ve hastanın bireysel ihtiyaçlarına bağlı olarak şekillenir. Kuru Göz Sendromu tedavisine yönelik yöntemler detaylı bir şekilde ele alınmıştır:

1. Yapay Gözyaşı Damlaları ve Jel Formülasyonlar

Kuru Göz Sendromunun ilk basamak tedavisi genellikle reçetesiz satılan yapay gözyaşı damlalarıdır. Bu damlalar, eksik olan gözyaşını taklit ederek göz yüzeyindeki kuruluğu ve rahatsızlığı azaltır. Jel formülasyonlar ise daha yoğun oldukları için gece kullanımı önerilir.

İzotonik ve Hipotonik Çözeltiler: Hafif semptomlarda izotonik, daha ciddi durumlarda ise hipotonik yapay gözyaşları tercih edilir.
Koruyucu İçermeyen Damlalar: Uzun süreli kullanım için önerilir, çünkü koruyucular göz yüzeyine zarar verebilir.

2. Gözyaşı Kanalı Tıkaçları (Punktal Tıkaçlar)

Gözyaşı kanalının tıkanması, mevcut gözyaşının daha uzun süre göz yüzeyinde kalmasını sağlar. Bu yöntem, özellikle diğer tedavilere yanıt alınamadığında tercih edilir.

Geçici Tıkaçlar: Genellikle biyolojik olarak çözünen malzemelerden yapılır ve birkaç hafta içinde kendiliğinden kaybolur.
Kalıcı Tıkaçlar: Daha ciddi durumlar için silikon veya diğer dayanıklı malzemelerden üretilir.

3. İlaç Tedavileri

Kuru Göz Sendromunun altında yatan iltihaplanma gibi sorunların giderilmesi için çeşitli kuru göz sendromu ilaçları uygulanabilir.

Steroid Göz Damlası: Kısa süreli kullanımda iltihaplanmayı azaltır.
Siklosporin A Damlası: Uzun vadeli bir tedavi seçeneği olarak bağışıklık sistemini düzenler.
Lifitegrast: Gözyaşı bezlerinin iltihaplanmasını hedefleyen yeni nesil bir ilaçtır.

4. Sıcak Kompres ve Göz Kapağı Hijyeni

Göz kapaklarındaki meibomian bezlerinin tıkanıklığını gidermek için sıcak kompres ve özel temizlik ürünleri önerilir.

Sıcak Kompres: Göz kapaklarına 10-15 dakika boyunca uygulandığında yağ salgısını artırır.
Özel Temizleyiciler: Göz kapağı kenarlarını temizlemek için kullanılır ve blefarit gibi durumların kontrolüne yardımcı olur.

5. Omega-3 ve Diyet Takviyeleri

Omega-3 yağ asitlerinin gözyaşı üretimini artırıcı ve iltihaplanmayı azaltıcı etkisi bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Bu nedenle hastalara somon, ceviz, keten tohumu gibi omega-3 açısından zengin besinler tüketmeleri önerilir.

Takviyeler: Doktor önerisi ile alınabilir.
Sağlıklı Beslenme: Antioksidan ve su açısından zengin gıdalar göz sağlığını destekler.

6. Çevresel ve Davranışsal Önlemler

Çevresel faktörler, göz kuruluğunu artırabilir. Bu nedenle yaşam tarzı değişiklikleri de tedaviye katkı sağlar.

Ekran Kullanımı: Uzun süreli ekran kullanımından kaçınılmalı, sık sık göz kırpma alışkanlığı kazandırılmalıdır.
Hava Nemlendiricileri: Ortamdaki nem seviyesini artırarak göz kuruluğunu azaltır.
Gözlük Kullanımı: Rüzgar ve güneşe maruz kalmayı engellemek için koruyucu gözlük tercih edilmelidir.

7. İleri Düzey Tedaviler

Diğer yöntemlerle kontrol altına alınamayan vakalarda daha ileri tedavi seçenekleri değerlendirilir.

İntense Pulsed Light (IPL) Tedavisi: Meibomian bezlerini tedavi etmek için kullanılan bir yöntemdir.
Gözyaşı Bezi Stimülasyonu: Elektronik cihazlarla gözyaşı üretimini artırmayı hedefler.
Amniyotik Membran Tedavisi: Göz yüzeyindeki ciddi hasarların onarımı için uygulanır.

8. Alternatif ve Tamamlayıcı Tedaviler

Bazı hastalar, geleneksel yöntemlere ek olarak alternatif yaklaşımlardan fayda görebilir.

Akupunktur: Gözyaşı üretimini artırmaya yardımcı olabilir.
Doğal Yağlar: Hindistancevizi yağı veya hint yağı gibi doğal ürünler semptomların hafiflemesine destek olabilir.

Kuru Göz Sendromu tedavisi, multidisipliner bir yaklaşımla ele alınmalıdır. Erken teşhis ve kişiselleştirilmiş tedavi planları, hastaların yaşam kalitesini artırmada büyük önem taşır. Göz doktorunuzla düzenli kontroller yaparak, semptomlarınızın yönetimi ve tedavisi için en uygun yöntemleri belirleyebilirsiniz.

Sonuç

Kuru göz sendromu, modern yaşam koşullarında giderek yaygınlaşan bir sağlık sorunu haline gelmiştir. Gözyaşı eksikliği veya hızlı buharlaşma sonucu ortaya çıkan bu durum, yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir. Bu nedenle erken tanı ve uygun tedavi önemlidir. Göz doktorlarının doğru teşhis ve tedavi yöntemlerini uygulaması, bireylerin semptomlarını hafifletmeye ve yaşam kalitesini artırmaya yardımcı olur.

Referanslar:

Kuru Göz Sendromu: 5 Belirtisi, Nedenleri, Tanısı, Tedavisi
Lemp, M. A. (2008). Dry eye disease: Pathophysiology, classification, and diagnosis. Clinical Advances in the Treatment of Dry Eye Disease, 14(2), 4-9.
Schaumberg, D. A., Sullivan, D. A., Buring, J. E., & Dana, M. R. (2003). Prevalence of dry eye disease among US women. American Journal of Ophthalmology, 136(2), 318-326.
Craig, J. P., Nichols, K. K., Akpek, E. K., et al. (2017). TFOS DEWS II definition and classification of dry eye disease: Report of the definition and classification subcommittee of the TFOS DEWS II. The Ocular Surface, 15(3), 276-283.
Dogru, M., Tsubota, K., & Okada, N. (2005). Dry eye and its management in the 21st century. The Ocular Surface, 3(4), 2-9.
Lemp, M. A., & Bron, A. J. (2021). The definition and classification of dry eye disease: A twenty-year history. The Ocular Surface, 19, 1-13.
Pflugfelder, S. C., & Tseng, S. C. (2004). Ocular surface disease: Diagnosis and management. Ophthalmology, 111(11), 259-264.
Sullivan, D. A., & Lemp, M. A. (2007). Dry eye disease: The management of dry eye disease. Survey of Ophthalmology, 52(5), 515-520.
Galor, A., & Tauber, J. M. (2015). Dry eye disease: An overview of diagnostic and therapeutic approaches. Journal of Ophthalmology, 2015, 1-11.
Stern, M. E., & Beuerman, R. W. (2004). Dry eye: Pathogenesis and management. The Ocular Surface, 2(4), 212-219.
Nelson, J. D., & Craig, J. P. (2003). Dry eye disease. American Journal of Ophthalmology, 136(3), 528-535.
Holly, F. J., & Lemp, M. A. (2017). The role of the ocular surface in dry eye disease. The Ocular Surface, 15(3), 315-327.
Stapleton, F., Alves, M., Bunya, V. Y., et al. (2017). TFOS DEWS II epidemiology report. The Ocular Surface, 15(3), 334-365.
Hovanesian, J. A., & Djalilian, A. R. (2011). Evaluation and management of dry eye disease. American Journal of Ophthalmology, 151(1), 14-22.
Zhang, X., & Zhou, F. (2020). Advances in the management of dry eye disease: Current concepts and therapies. Journal of Ophthalmology, 2020, 1-8.
Hwang, S. H., & Lee, J. H. (2019). The pathophysiology of dry eye disease and the role of inflammation. Ocular Immunology and Inflammation, 27(2), 139-146.
Benitez-Del-Castillo, J. M., & Labetoulle, M. (2017). Dry eye disease: A global perspective. Journal of Ophthalmology, 2017, 1-6.
Barabino, S., & Chen, W. (2006). Ocular surface inflammation and dry eye disease. Current Opinion in Ophthalmology, 17(4), 333-340.
Boddu, S. H. S., & Yellepeddi, V. K. (2016). Advances in the treatment of dry eye disease. European Journal of Pharmaceutics and Biopharmaceutics, 108, 113-126.
Baudouin, C., & Labbé, A. (2010). Dry eye disease and inflammation: A review. Journal Français d’Ophtalmologie, 33(5), 327-338.
Lemp, M. A., & Nichols, K. K. (2008). The epidemiology of dry eye disease: Report of the epidemiology subcommittee of the International Dry Eye Workshop. Ocular Surface, 6(2), 1-17.
McDonald, M., & Nelson, J. D. (2013). Dry eye disease: Diagnosis and treatment strategies. Ophthalmology Clinics of North America, 26(3), 407-420.
Matsumoto, Y., & Dogru, M. (2014). Dry eye disease and related ocular surface disorders: Role of inflammation. Cornea, 33(1), 28-34.
Lee, W. S., & Lee, J. (2014). Update on the pathophysiology and management of dry eye disease. Journal of Clinical Medicine, 3(3), 806-821.
Carr, J. R., & McCarty, D. J. (2005). Dry eye disease: An overview of the diagnosis and management. Australian and New Zealand Journal of Ophthalmology, 33(5), 352-357.
Lee, H., & Kim, H. (2015). Current perspectives on dry eye disease. Ophthalmology Science, 3(2), 98-103.
Zhang, Y., & Wang, F. (2019). Clinical and laboratory evaluation in dry eye disease. Journal of Clinical and Experimental Ophthalmology, 40(1), 26-31.
Doughty, M. J., & Fonn, D. (2001). The diagnosis and treatment of dry eye disease. Optometry and Vision Science, 78(1), 49-55.
Chien, H. S., & Wang, Y. (2017). Therapeutic strategies for dry eye disease. Journal of Ophthalmology Research, 27(6), 12-19.
Joo, C. K., & Lee, S. (2016). Advances in the treatment of dry eye disease. Journal of Ocular Pharmacology and Therapeutics, 32(8), 426-431.
Klyce, S. D., & Albright, L. A. (1998). Pathophysiology of dry eye disease: Clinical implications. Journal of Refractive Surgery, 14(3), 309-317.
He, M., & Wang, L. (2019). Tear film and ocular surface in dry eye disease. International Journal of Ophthalmology, 12(5), 838-843.
Fukuda, S., & Ogawa, Y. (2017). Diagnostic advances in dry eye disease. Journal of Clinical Ophthalmology, 14(6), 431-437.
Nelson, J. D. (2008). The role of inflammation in the pathogenesis of dry eye. Ophthalmology Clinics of North America, 21(3), 259-268.
Dastjerdi, M. H., & Dana, M. R. (2009). Advances in the management of dry eye disease. The Ocular Surface, 7(2), 120-133.
Kim, J. W., & Lee, S. H. (2017). The role of oxidative stress in dry eye disease. Korean Journal of Ophthalmology, 31(2), 147-155.
https://scholar.google.com/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
https://www.researchgate.net/
https://www.nhs.uk/

Sağlık Bilgisi Paylaş !