Presbiyopi: 5 Belirtisi, Nedenleri, Tanısı Ve Tedavisi

Presbiyopi, yaşa bağlı olarak ortaya çıkan ve gözlerin yakındaki nesnelere odaklanma yeteneğini kaybetmesiyle karakterize edilen bir göz bozukluğudur. Genellikle 40 yaşından sonra görülmeye başlayan bu durum, kişilerin okuma, yazma ve diğer yakın mesafe görevlerinde zorluk yaşamasına neden olur. Yaşın ilerlemesiyle göz merceğinin esnekliğini yitirmesi sonucunda ortaya çıkar ve bu, özellikle küçük yazıları okurken ya da karanlıkta bir şeyler yapmaya çalışırken daha belirgin hale gelir. Günümüz toplumunda, çoğu insanın hayatının doğal bir parçası olarak kabul edilir, ancak belirtilerle başa çıkmak ve yaşam kalitesini artırmak için çeşitli tedavi seçenekleri mevcuttur.

Presbiyopi: 5 Belirtisi, Nedenleri, Tanısı Ve Tedavisi (Net Yakın Görüş Kaybı)

Bu görme bozukluğunun temel nedeni, göz içindeki merceğin yaşla birlikte esnekliğini kaybetmesidir. Göz merceği, genç yaşlarda oldukça esnek bir yapıya sahiptir ve yakındaki cisimlere rahatça odaklanabilir. Ancak yaşlandıkça, bu mercek sertleşir ve yakın mesafeye odaklanmak zorlaşır. Presbiyopi, gözlük, kontakt lens veya cerrahi müdahale ile düzeltilebilir, ancak tam bir çözüm sunmaz. Bu nedenle, presbiyopi belirtilerini hafifletmek ve yaşam kalitesini artırmak için farklı tedavi yöntemlerinin incelenmesi gerekmektedir.

Görme problemleri, özellikle presbiyopi gibi yaşa bağlı bozukluklar, insanların yaşamlarında önemli bir etki yaratabilir. Bu durum, kişilerin günlük aktivitelerinde daha fazla çaba harcamasına ve genellikle baş ağrısı, göz yorgunluğu gibi ek sağlık sorunlarına yol açabilir. Özellikle teknolojiye olan bağımlılığın arttığı günümüzde, ekran başında geçirilen uzun süreler, presbiyopi belirtilerini daha da şiddetlendirebilir. Bu nedenle, hem hastalık hakkında bilinçlenmek hem de tedavi seçenekleri hakkında bilgi sahibi olmak, bireylerin bu rahatsızlığı daha iyi yönetmelerine yardımcı olabilir.

Yaşlanmanın doğal bir sonucu olarak kabul edilen presbiyopi, dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen bir sorundur. Bu makalede, presbiyopi nedenleri, belirtileri, tedavi yöntemleri ve günlük yaşamda bu durumla nasıl başa çıkılabileceği konularına ayrıntılı bir şekilde değinilecektir. Ayrıca, farklı tedavi seçeneklerinin artıları ve eksileri de ele alınacak ve doğru tedavi yöntemini seçerken nelere dikkat edilmesi gerektiği hakkında bilgi verilecektir.

Presbiyopi Belirtileri

Presbiyopi genellikle yavaş yavaş gelişir ve belirtilerini fark etmek zaman alabilir. İlk başlarda göz yorgunluğu veya baş ağrısı gibi şikayetler ön planda olabilir, ancak zamanla daha belirgin belirtiler ortaya çıkar.

1. Yakın Nesnelere Odaklanma Güçlüğü: Özellikle kitap okuma, cep telefonuna bakma veya bilgisayar kullanma gibi yakın mesafe aktivitelerinde zorluk yaşanmasına neden olur. Bu, gözlerin yakındaki cisimlere odaklanma yeteneğini kaybetmesiyle ilişkilidir.
2. Okuma Mesafesinin Artması: Bu kişiler, kitap, gazete veya telefon ekranını daha uzağa tutma eğilimindedirler. Çünkü yakındaki yazıları okumak zorlaşır ve bu yüzden mesafe artırılarak yazılar daha net hale getirilir.
3. Loş Işıkta Görme Zorluğu: Özellikle loş ışıklı ortamlarda, daha belirgin hale gelir. Düşük ışık koşullarında okuma veya yazma gibi yakın mesafe işleri yapmak daha zor hale gelir.
4. Göz Yorgunluğu ve Baş Ağrıları: Presbiyopinin yaygın belirtilerinden biri de göz yorgunluğu ve buna bağlı olarak gelişen baş ağrılarıdır. Bu, özellikle uzun süre yakından bir şeye odaklanmaya çalışırken meydana gelir.

Presbiyopi belirtilerinin derecesi kişiden kişiye farklılık gösterebilir, ancak genel olarak 40 yaşından sonra her birey bu belirtileri bir noktada yaşamaya başlar.

Presbiyopi Nedenleri

Presbiyopi, gözün yaşlanma süreciyle ortaya çıkan ve göz merceğinin esnekliğini kaybetmesiyle ilişkilendirilen doğal bir durumdur. Bu durum, genellikle 40 yaşın üzerinde başlar ve kişinin yakın mesafedeki nesnelere odaklanma yeteneğini azaltır. Yaşa bağlı değişikliklerin bir sonucu olmakla birlikte, bir dizi fizyolojik ve çevresel faktör de bu durumun gelişimine katkıda bulunabilir.

1. Göz Merceğinin Esnekliğini Kaybetmesi

Presbiyopinin temel nedeni, göz merceğinin zamanla sertleşmesi ve esnekliğini kaybetmesidir. Genç bir bireyde, göz merceği elastik bir yapıya sahiptir ve çevresindeki kaslarla birlikte hareket ederek odaklanmayı kolaylaştırır. Ancak yaş ilerledikçe, mercek sertleşir ve odaklanma kabiliyeti azalır. Bu süreç, merceğin yakın mesafedeki nesnelere odaklanabilmek için şekil değiştirme yeteneğini kaybetmesine neden olur.

2. Silyer Kasların Zayıflaması

Odaklanma sürecinde önemli bir rol oynayan silyer kaslar, göz merceğini sıkıştırarak ya da gevşeterek odaklanmayı sağlar. Yaşla birlikte bu kaslar da zayıflar ve eskisi kadar etkin bir şekilde çalışamaz. Bu durum, gözün yakın mesafeye uyum sağlama yeteneğini daha da zorlaştırır. Silyer kasların zayıflaması, olayın ilerlemesini hızlandıran önemli bir etkendir.

3. Göz Dokularındaki Değişiklikler

Gözün yapısal bileşenleri, yaşlanma süreci boyunca belirgin değişikliklere uğrar. Göz merceğinin kapsül yapısındaki kalınlaşma ve hücresel değişiklikler, merceğin esnekliğini azaltır. Ayrıca, göz içindeki protein yapılarının zamanla sertleşmesi, merceğin şekil değiştirme kabiliyetini olumsuz etkiler. Bu biyokimyasal değişiklikler, başlıca nedenler arasında yer alır.

4. Yaşa Bağlı Genetik Faktörler

Presbiyopi, genetik yatkınlıkla da ilişkilidir. Ailede presbiyopi öyküsü olan bireylerin bu durumu daha erken yaşlarda ve daha şiddetli yaşama ihtimali yüksektir. Genetik faktörler, göz merceği ve kaslarının yaşlanma sürecini etkileyebilir ve presbiyopi gelişimine zemin hazırlayabilir.

5. Çevresel ve Yaşam Tarzı Faktörleri

Yaşam tarzı ve çevresel faktörler de hastalığın gelişimini etkileyebilir. Örneğin, uzun süreli yakın mesafeli işler (bilgisayar kullanımı, kitap okuma gibi), gözün odaklanma yeteneğini zorlayarak presbiyopiyi hızlandırabilir. Ayrıca, gözleri yeterince dinlendirmemek ve göz kuruluğu gibi durumlar da odaklanma sorunlarına katkıda bulunabilir. UV ışınlarına uzun süre maruz kalma gibi çevresel faktörler, göz merceğinin yapısal hasar görmesine neden olabilir.

6. Diğer Sağlık Durumları

Bazı sağlık durumları ve hastalıklar, presbiyopinin gelişimini hızlandırabilir. Örneğin, şeker hastalığı (diyabet) ve multipl skleroz gibi kronik hastalıklar, göz sağlığını olumsuz etkileyebilir. Bunun yanı sıra, göz tansiyonu gibi rahatsızlıklar da presbiyopiye katkıda bulunabilir. Ayrıca, kortikosteroid gibi bazı ilaçların uzun süreli kullanımı, göz merceğinde yapısal değişikliklere yol açarak presbiyopiyi tetikleyebilir.

7. Doğal Yaşlanma Süreci

Yaşlanma sürecinin doğal bir sonucu olarak kabul edilir. İnsan vücudu yaşlandıkça, hücresel düzeyde meydana gelen değişiklikler ve dokulardaki elastikiyet kaybı kaçınılmazdır. Bu durum, yalnızca gözle sınırlı değildir; cilt, kaslar ve diğer organlarda da benzer süreçler gözlenir. Ancak, göz merceği gibi hassas yapılar bu değişikliklerden daha hızlı etkilenir.

Presbiyopi Tanısı

Presbiyopi tanısı, bireyin yaşadığı yakın görme problemlerinin nedenini belirlemek ve uygun tedavi planını oluşturmak için yapılan kapsamlı bir göz muayenesi ile konulur. Bu süreç, detaylı bir anamnez alınması ve özel tanı testleri uygulanmasını içerir. Genellikle yaşa bağlı bir durum olduğundan, tanı sırasında kişinin yaşına, yaşam tarzına ve görme şikayetlerine özel olarak dikkat edilir.

1. Anamnez ve Görme Şikayetleri

Presbiyopi tanısının ilk aşaması, hastanın şikayetlerini detaylı bir şekilde ifade etmesini sağlamaktır. Hasta genellikle kitap, telefon ekranı veya diğer yakın objeleri görmede zorluk yaşadığını, metinleri daha net görebilmek için uzaklaştırmaya çalıştığını belirtir. Bu, presbiyopinin en belirgin göstergesidir. Ayrıca, baş ağrısı, göz yorgunluğu ve özellikle akşamları yakın görmede daha fazla zorlanma gibi belirtiler de presbiyopi ile ilişkilidir.

Hastanın tıbbi geçmişi, mevcut göz rahatsızlıkları, sistemik hastalıkları (örneğin diyabet) ve günlük yaşam aktiviteleri hakkında bilgi almak da tanı sürecinde önemlidir. Bu bilgiler, presbiyopinin diğer göz problemleriyle karıştırılmasını önler ve doğru tedavi yaklaşımını belirlemeye yardımcı olur.

2. Görme Keskinliği Testleri

Presbiyopi tanısında temel adımlardan biri, görme keskinliğini değerlendiren standart göz testleridir. Bu testlerde hasta, belirli bir mesafeden harf veya sembol dizilerini okumaya çalışır. Uzak ve yakın görme testi ayrı ayrı yapılır. Yakın görüş testi sırasında hastanın görme keskinliğinde bir azalma olup olmadığı kontrol edilir. Bu hastalarda genellikle yakın görüşte belirgin bir bozulma tespit edilirken, uzak görüş büyük ölçüde korunur.

3. Refraksiyon Değerlendirmesi

Refraksiyon testi, gözün ışığı odaklama yeteneğini değerlendiren bir yöntemdir. Bu test sırasında hastaya, farklı lens güçleriyle gözlük çerçevesi takılarak hangi lensin daha net bir görüş sağladığı sorulur. Bu test sayesinde presbiyopi düzeyi belirlenir ve hastanın ihtiyacı olan yakın odak düzeltmesi tespit edilir. Presbiyopi, miyopi, hipermetropi veya astigmatizma gibi diğer kırma kusurlarıyla birlikte bulunabilir. Bu nedenle refraksiyon testi, doğru bir reçete oluşturmak için önemlidir.

4. Göz Sağlığı ve Mercek İncelemesi

Presbiyopi, yaşlanmaya bağlı olarak göz merceğinin sertleşmesi ve esnekliğini kaybetmesi sonucu ortaya çıkar. Bu nedenle, göz muayenesinde göz merceğinin durumu özel olarak incelenir. Göz hekimi, biyomikroskop adı verilen bir cihaz kullanarak mercek ve göz içi yapıları detaylı bir şekilde değerlendirir. Bu inceleme, presbiyopinin yanı sıra katarakt gibi mercek ile ilgili diğer problemleri de tespit etmeye yardımcı olur.

5. Okuma Testleri

Presbiyopi tanısında, hastanın yakın mesafeden okuma yeteneğini değerlendiren özel okuma testleri yapılabilir. Bu testlerde, hastaya belirli bir mesafeden farklı büyüklükteki metinleri okuması istenir. Metinlerin ne kadar net görüldüğü ve okuma sırasında zorlanma olup olmadığı kontrol edilir. Okuma testleri, özellikle kişinin günlük yaşamda karşılaştığı görme zorluklarını daha iyi anlamak için oldukça faydalıdır.

6. Dinamik ve Statik Yakın Görme Değerlendirmesi

Presbiyopi tanısında, gözlerin yakın mesafede odaklanma yeteneği detaylı bir şekilde analiz edilir. Dinamik değerlendirme sırasında, bir nesne hastanın gözüne doğru yaklaştırılır ve odaklanma yeteneği gözlemlenir. Statik değerlendirmede ise belirli bir mesafede bulunan bir nesneye odaklanma kapasitesi ölçülür. Bu testler, göz merceğinin esnekliğini ve odaklanma mekanizmasını incelemek için önemlidir.

7. Özel Cihazlarla Ölçümler

Günümüzde presbiyopi tanısı için gelişmiş cihazlar kullanılmaktadır. Örneğin, otomatik refraktometre cihazları, gözün ışığı kırma yeteneğini hızlı ve hassas bir şekilde ölçebilir. Bunun yanı sıra, aberrometreler gibi cihazlar, gözdeki kırılma kusurlarını daha detaylı bir şekilde analiz ederek tanıda ek bilgiler sunar.

Presbiyopi Tanısında Yanıltıcı Durumlar

Presbiyopi tanısında, diğer göz rahatsızlıklarının belirtileriyle karıştırılma riski bulunabilir. Örneğin, hipermetropi, başlangıç aşamasındaki katarakt veya göz kuruluğu gibi durumlar da yakın görme sorunlarına yol açabilir. Bu nedenle, kapsamlı bir muayene yapılması ve presbiyopinin diğer rahatsızlıklardan ayırt edilmesi büyük önem taşır.

Presbiyopi Tedavisi

Presbiyopi, yaşlanmanın doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan bir durumdur ve yakın mesafedeki objelere odaklanma yeteneğinin azalmasıyla karakterizedir. Bu durum, günlük yaşamda okuma, yazma ve yakındaki nesnelerle çalışma gibi temel aktivitelerde zorluklara neden olabilir. Neyse ki, presbiyopinin etkilerini hafifletmek ve hastaların yaşam kalitesini artırmak için çeşitli tedavi yöntemleri geliştirilmiştir. Tedavi seçenekleri, hastanın yaşına, mesleki gereksinimlerine, yaşam tarzına ve genel göz sağlığına göre özelleştirilir.

1. Gözlük Kullanımı

Presbiyopi tedavisinde ilk ve en yaygın tercih edilen yöntem gözlük kullanımıdır. Gözlükler, yakın mesafe görüşünü düzelterek hastaların günlük aktivitelerini kolaylaştırır. Presbiyopi için tasarlanan gözlükler şu türlerde olabilir:

• Tek Odaklı Gözlükler: Bu gözlükler, yalnızca yakın mesafeye odaklanmayı kolaylaştırır. Özellikle yalnızca okuma sırasında ihtiyaç duyulan kişiler için idealdir. Ancak, kullanıcılar bu gözlükleri çıkarıp takmak zorunda kalabilir.
• Çok Odaklı Gözlükler (Progresif Gözlükler): Hem yakın hem de uzak mesafelerde net görüş sağlar. Gözlüğün alt kısmı yakın görüşe, üst kısmı ise uzak görüşe odaklanır. Progresif lensler, kullanıcının sürekli gözlük değiştirme ihtiyacını ortadan kaldırır ve estetik açıdan tek bir gözlükle çözüm sunar.
• Bifokal Gözlükler: Lenslerin iki ayrı odak noktası bulunur; bir kısmı yakın görüşü, diğer kısmı uzak görüşü düzeltir. Ancak, bifokal gözlükler progresif lenslere göre daha az popülerdir çünkü görüş alanı keskin bir şekilde bölünmüştür.
• Ofis Gözlükleri: Orta ve yakın mesafede çalışmayı kolaylaştırmak için özel olarak tasarlanmıştır. Özellikle bilgisayar başında uzun saatler çalışan bireyler için uygundur.

2. Kontakt Lensler

Presbiyopi tedavisinde gözlük yerine kontakt lens tercih edenler için de çeşitli çözümler mevcuttur. Kontakt lensler, özellikle estetik kaygıları olan veya aktif bir yaşam tarzına sahip kişiler için pratik bir seçenektir:

• Multifokal Kontakt Lensler: Çok odaklı gözlükler gibi, hem yakın hem de uzak mesafeler için net bir görüş sağlar. Lensin farklı bölgeleri farklı odak uzaklıklarına sahiptir.
• Monovizyon Kontakt Lensler: Bir göz uzak görüş için, diğer göz ise yakın görüş için düzeltilecek şekilde farklı lenslerle donatılır. Beyin, bu farklı odak noktalarını birleştirerek net bir görüş sağlar. Ancak, bu yönteme alışmak zaman alabilir ve bazı kişiler için uygun olmayabilir.
• Hibrit Kontakt Lensler: Multifokal lenslerin sunduğu geniş görüş açısını sağlamakla birlikte monovizyon lenslerin uyum kolaylığını da sunar. Bu lensler, hasta ihtiyaçlarına göre özelleştirilebilir.

3. Cerrahi Müdahaleler

Presbiyopinin tedavisinde cerrahi yöntemler, gözlük veya lens kullanmak istemeyen hastalar için uzun vadeli bir çözüm sunar. Gelişen teknolojiyle birlikte, presbiyopiye yönelik cerrahi seçenekler daha güvenli ve etkili hale gelmiştir. Cerrahi müdahaleler şunları içerir:

• Presbiyopi İçin Lazer Cerrahisi (PresbyLASIK): PresbyLASIK, korneayı yeniden şekillendirerek gözün odaklanma yeteneğini artırmayı amaçlayan bir lazer tedavisidir. Korneada çok odaklı bir yapı oluşturularak hem yakın hem de uzak mesafede net görüş sağlanır. Bu yöntem genellikle 40-60 yaş arası hastalar için uygundur ve iyileşme süresi oldukça kısadır.
• Lens Değişim Ameliyatı (RLE – Refraktif Lens Exchange): Bu işlemde, doğal göz merceği çıkarılarak yerine multifokal veya trifokal yapay bir lens yerleştirilir. RLE, aynı zamanda katarakt oluşumunu da önleyebilir, çünkü doğal lensin yerine yapay bir lens yerleştirilmiştir.
• Kornea İçine Yerleştirilen İmplantlar: Presbiyopinin cerrahi tedavisinde daha yeni bir yöntem olan kornea içi implantlar, gözün odaklanma yeteneğini artırmak için küçük bir cihazın korneaya yerleştirilmesini içerir. Bu yöntem, her iki göze uygulanabilir ya da yalnızca dominant olmayan göze yapılabilir.

4. İlaç Tedavileri

Presbiyopi tedavisinde ilaçlar, yeni ve yenilikçi bir tedavi yöntemi olarak öne çıkmaktadır. Özellikle son yıllarda geliştirilen göz damlaları, göz merceğinin esnekliğini artırarak odaklanma yeteneğini geçici olarak iyileştirmeyi hedefler. Bu ilaçlar genellikle günde bir kez uygulanır ve birkaç saat süren yakın görüş iyileşmesi sağlar. İlaç tedavisi, genellikle cerrahi yöntemlerden kaçınmak isteyen ve hafif düzeyde sorunu olan kişiler için uygundur.

5. Kombinasyon Tedavileri

Presbiyopi tedavisinde tek bir yöntem yerine, hastanın ihtiyaçlarına göre farklı tedavi yöntemlerinin birleştirilmesi önerilebilir. Örneğin, cerrahi bir işlem sonrasında multifokal kontakt lens kullanımı veya progresif gözlüklerin lazer tedavisiyle desteklenmesi gibi kombinasyonlar, daha etkili sonuçlar sağlayabilir. Bu tür tedavi yaklaşımları, bireyin günlük yaşamındaki farklı görme gereksinimlerini karşılamayı amaçlar.

6. Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Rehabilitasyon

Presbiyopi tedavisinde başarılı sonuçlar elde etmek için yalnızca tıbbi müdahaleler değil, aynı zamanda hastaların yaşam tarzına yönelik düzenlemeler de önemlidir. Aşağıdaki değişiklikler, tedavinin etkinliğini artırabilir:

• Dijital Ekran Kullanımının Azaltılması: Uzun süre dijital ekranlara bakmak, göz yorgunluğunu artırabilir. 20-20-20 kuralını (her 20 dakikada bir, 20 saniye boyunca 20 metre uzağa bakma) uygulamak faydalıdır.
• Göz Egzersizleri: Gözlerin odaklanma yeteneğini artırmaya yönelik basit egzersizler, presbiyopinin ilerlemesini yavaşlatabilir. Özellikle yakın ve uzak odak değişimleri içeren egzersizler faydalıdır.
• Aydınlatma Kontrolü: Okuma veya çalışma sırasında yeterli aydınlatmanın sağlanması, presbiyopi belirtilerini hafifletebilir.

Tedavi Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Her tedavi yöntemi, her birey için uygun olmayabilir. Tedavi seçimi yapılırken aşağıdaki faktörler göz önünde bulundurulmalıdır:

• Hastanın yaşı ve genel sağlık durumu
• Göz yapısı ve mevcut göz hastalıkları
• Yaşam tarzı ve mesleki ihtiyaçlar
• Tedaviye olan bireysel tolerans ve beklentiler

Presbiyopi ile Başa Çıkma Yöntemleri

Yaşamın kaçınılmaz bir parçası olabilir, ancak belirtileri hafifletmek ve günlük yaşamda bu durumla başa çıkmak mümkündür.

1. İyi Aydınlatma: Presbiyopi belirtilerini hafifletmek için iyi aydınlatılmış bir ortamda çalışmak önemlidir. Özellikle okuma ve yazma gibi yakın mesafe aktiviteleri sırasında loş ışık yerine parlak bir ışık tercih edilmelidir.
2. Düzenli Göz Muayenesi: Göz sağlığınızı korumak ve presbiyopinin ilerlemesini izlemek için düzenli olarak göz muayenesine gitmek önemlidir. Bu muayeneler, görme sorunlarının erken teşhis edilmesine ve doğru tedavi yönteminin belirlenmesine yardımcı olabilir.
3. Ekran Kullanımına Dikkat: Bilgisayar veya telefon ekranlarına uzun süre bakmak, presbiyopi belirtilerini daha da şiddetlendirebilir. Bu nedenle, düzenli aralar vermek ve ekran kullanımını sınırlamak göz sağlığı açısından faydalıdır.
4. Egzersiz ve Beslenme: Göz sağlığı genel sağlıkla yakından ilişkilidir. Düzenli egzersiz yapmak, sağlıklı bir beslenme düzeni oluşturmak ve göz sağlığı için önemli vitaminler (A, C, E) almak presbiyopi riskini azaltabilir.

Sonuç

Yaşlanmanın doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan yaygın bir görme bozukluğudur. Göz merceğinin esnekliğini kaybetmesiyle ilişkili olan bu durum, genellikle 40 yaşından sonra başlar ve günlük yaşamda birçok zorluk yaratabilir. Ancak gözlük, kontakt lens, cerrahi müdahale ve ilaçlar gibi çeşitli tedavi yöntemleriyle etkileri hafifletilebilir. Ayrıca, günlük yaşamda alınabilecek basit önlemlerle presbiyopi belirtileriyle başa çıkmak mümkündür. Düzenli göz muayenesi ve doğru tedavi seçenekleri, yaşam kalitesi üzerindeki etkisini minimize etmeye yardımcı olabilir.

Referanslar:

1. Presbiyopi: 5 Belirtisi, Nedenleri, Tanısı Ve Tedavisi (Net Yakın Görüş Kaybı)
2. Benjamin W. G., Clinical Management of Binocular Vision: Heterophoric, Accommodative, and Eye Movement Disorders, Lippincott Williams & Wilkins, 2015.
3. Duke-Elder S., System of Ophthalmology: Ocular Motility and Strabismus, Henry Kimpton, 1973.
4. Adler F. H., Physiology of the Eye: Clinical Application, Mosby, 2004.
5. Borish I. M., Clinical Refraction, Butterworth-Heinemann, 2006.
6. Schachar R. A., Accommodation and Presbyopia: Neuromechanical Lens Remodeling, Springer Science & Business Media, 2012.
7. Atchison D. A., Optics of the Human Eye, Elsevier Health Sciences, 2000.
8. Kaufman P. L., Alm A., Adler’s Physiology of the Eye, Elsevier Health Sciences, 2011.
9. Gullstrand A., A Treatise on the Optical Image Formation in Simple Lenses, Cambridge University Press, 2015.
10. Grosvenor T., Primary Care Optometry, Elsevier Health Sciences, 2007.
11. Charman W. N., Ophthalmic and Physiological Optics, Taylor & Francis, 2007.
12. Wick B., Clinical Management of Binocular Vision, Lippincott Williams & Wilkins, 2006.
13. Walsh G., Visual Optics and Refraction: A Clinical Approach, Butterworth-Heinemann, 1999.
14. Fincham E. F., The Human Eye and the Lens, Academic Press, 1951.
15. Miller D., Presbyopia Research: From Molecular Biology to Visual Adaptation, Springer Science & Business Media, 2009.
16. Green D. G., Visual Neuroscience, Cambridge University Press, 2006.
17. Helmholtz H., Treatise on Physiological Optics, Dover Publications, 1962.
18. Guyton A. C., Hall J. E., Textbook of Medical Physiology, Elsevier Saunders, 2011.
19. Rabbetts R. B., Bennett & Rabbett’s Clinical Visual Optics, Butterworth-Heinemann, 2007
20. https://scholar.google.com/
21. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
22. https://www.researchgate.net/
23. https://www.mayoclinic.org/
24. https://www.nhs.uk/
25. https://www.webmd.com/