Refleksoloji, alternatif tıp ve tamamlayıcı tedavi yöntemleri arasında giderek popülerleşen bir uygulama alanıdır. Tarihi oldukça eski uygarlıklara dayanan refleksoloji, özellikle ayak, el ve kulaklardaki belirli noktalara uygulanan basınç ile bedensel ve zihinsel rahatlamayı hedefleyen bir masaj ve terapi tekniğidir. İnsan vücudunun belirli bölgeleri ile ayak tabanı, el içi ve kulak gibi bölgelerdeki sinir uçları arasında bir bağlantı olduğu kabul edilir. Bu bağlantı üzerinden belirli noktalara yapılan basınç ve masajın, bedendeki çeşitli organ ve sistemlerin işleyişine olumlu katkı sağladığı savunulur. Son dönemde stresten kaynaklanan rahatsızlıkların artması, insanların doğal, ilaçsız ve bütüncül terapi yöntemlerine olan ilgisini de artırmıştır.

Sağlık Bilgisi İçeriği

Refleksoloji Nedir? Refleksoloji Masajı Nasıl Uygulanır?

Refleksoloji masajı, genellikle huzur veren bir ortamda ve uzman bir refleksolog eşliğinde gerçekleştirilir. Ancak günümüzde pek çok insan basit teknikleri öğrenerek evde de kendi kendine veya yakınlarına refleksoloji masajı uygulayabilmektedir. Bu sayede sakinleştirici, ağrı giderici ve rahatlatıcı etkilerden faydalanmak mümkündür. Tabii ki profesyonel bir refleksolog ile yapılan seansların derinliği ve etkililiği her zaman daha yüksek olacaktır. Özellikle kronik ağrılar, stres yönetimi, uyku bozuklukları ve sindirim sorunları gibi pek çok problemde refleksolojinin faydalı olduğuna dair birçok görüş mevcuttur.

Tedavinin tarihçesi, Antik Mısır’dan gelen duvar resimleri ve Doğu tıbbındaki akupunktur/akupresür geleneğiyle de ilişkilendirilir. Vücutta enerji kanalları ve meridyenler olduğu fikri, refleksolojiye temel teşkil eder. Bu yaklaşım, eller, ayaklar ve kulaklar gibi uç noktalarda organlara karşılık gelen “refleks noktaları” bulunduğunu öne sürer. Bu noktalar aracılığıyla, örneğin ayak tabanına yapılan basınç ile karaciğer, böbrekler veya sindirim sistemi gibi iç organlar üzerinde olumlu etkiler yaratmak hedeflenir. Modern tıp refleksolojiyi genellikle destekleyici tedavi olarak görürken, bazı uzmanlar ise bu yöntemi tamamlayıcı tıp içerisinde daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyan bir alan olarak değerlendirir.

Bu makalede, refleksoloji nedir sorusuna detaylı bir yanıt verilecek, refleksoloji masajının nasıl uygulandığı, hangi faydaları barındırdığı, olası yan etkileri ve kimlere uygulanmaması gerektiği gibi önemli konular ele alınacaktır. Aynı zamanda sıkça sorulan sorulara da yanıtlar sunularak, uygulamayı daha yakından tanımanıza yardımcı olunacaktır. Eğer siz de bütüncül sağlık yaklaşımlarına ilgi duyuyor, stres yönetimi veya ağrı kontrolü için doğal yöntemler arıyorsanız, bu sizin için ilgi çekici bir alternatif olabilir.

Refleksoloji Nedir?

Refleksoloji, vücudun belirli organ ve sistemlerinin ayak, el ve kulak gibi bölgelerdeki “refleks noktaları” aracılığıyla etkilendiği inancına dayanan bir terapi yöntemidir. Bu terapi yöntemi, geleneksel Çin tıbbındaki meridyen kavramına ve Antik Mısır’daki dinî-tıbbi uygulamalara kadar uzanan uzun bir geçmişe sahiptir.

Refleksoloji kelimesi, İngilizce “reflex” (yansıma, tepki) ve “-logy” (bilim dalı) köklerinden türetilmiş olup, “yansıma bilimi” veya “refleks bilimi” olarak da ifade edilebilir.
Temel prensibi, bedenin kendi kendini iyileştirme mekanizmalarını harekete geçirmek, enerjinin doğru akışını sağlamak ve organlar arasındaki dengeyi yeniden kurmaktır.

Refleksolojinin Teorik Alt Yapısı

Refleksolojiye göre, insan bedeninin çeşitli bölgeleri ile ayak tabanı, el içi veya kulak gibi bölgelerdeki yüzeysel sinir uçları arasında yansıma noktaları bulunur. Bu yansıma noktalarına uygun tekniklerle basınç uygulanarak, o noktaya karşılık gelen organa veya sisteme uyarı gönderilir. Bu uyarının:

Kan dolaşımını hızlandırdığı,
Sinir sisteminin rahatlamasına katkı sağladığı,
Hormon üretimini ve vücuttaki kimyasal dengeleri düzenlemeye yardımcı olduğu öne sürülür.

Bunun yanı sıra akupresür ve akupunktur ile benzer bir felsefi temel paylaşır. Enerjinin beden içinde serbestçe akmasını engelleyen blokajlar olduğu düşünülür ve uygulama ile bu blokajların ortadan kaldırılması amaçlanır.

Refleksoloji Masajı Nasıl Uygulanır?

Refleksoloji masajı, uzman bir refleksolog tarafından uygulanabileceği gibi, temel teknikleri bilen bir kişi tarafından da basit seviyede yapılabilir. Ancak profesyonel anlamda seanslar, genellikle özel refleksoloji merkezlerinde veya bu konuda eğitim almış fizyoterapist, masaj terapisti gibi uzman kişiler tarafından sunulur.

1. Uygulama Ortamı ve Hazırlık Süreci

Rahat Bir Ortam: Refleksoloji seansı genellikle sessiz, loş ışıklı, rahatlatıcı bir müzik eşliğinde yapılır. Bu sayede kişi hem fiziksel hem de zihinsel olarak gevşer.
Hijyen ve Temizlik: Uygulamayı yapacak kişinin elleri temiz, tırnakları kesik ve masaj yapılacak bölgede hijyen sağlanmış olmalıdır.
Danışanın Rahat Konumu: Kişi genellikle bir masaj masası veya rahat bir koltukta yarı yatar pozisyonda olur. Özellikle ayak refleksolojisinde ayaklar yıkanır veya dezenfekte edilir.
Yağlar ve Losyonlar: Bazı refleksologlar, kayganlığı artırmak ve cildi korumak için masaj yağı veya losyon kullanabilirler. Ancak bazı refleksologlar da herhangi bir ürün kullanmaksızın direkt basınç uygulamayı tercih edebilirler.

2. Refleksoloji Masajında Temel Masaj Teknikleri

Refleksoloji masajında kullanılan teknikler, akupresürde kullanılan basınç hareketlerine benzer. En sık kullanılan yöntemler şunlardır:

Palpasyon (Dokunma ve Hissetme): Refleksolog, öncelikle belirli refleks noktalarını tespit edebilmek için el veya ayak üzerinde hafif basınçlarla dokunur ve kişide ağrı, gerginlik veya hassasiyet olup olmadığını kontrol eder.
Başparmak Yürütme Tekniği (Thumb Walking): Başparmağın hafifçe bükülüp, kavisli kısmıyla noktalar üzerinde sistematik bir şekilde yürütülmesidir. Bu teknikle refleks noktalarına ritmik basınç uygulanır.
Dairesel Masaj (Rotasyon): Özellikle gergin bölgelerde dairesel hareketlerle masaj yapılır. Böylece kas gerginliği azaltılır ve kan dolaşımı hızlandırılır.
Basınç ve Bırakma (Press and Release): Hedef noktaya belirli bir süre basınç uygulandıktan sonra bu basınç aniden bırakılır. Bu, hem sinir sistemini uyarır hem de kan akışını anlık olarak hızlandırır.

3. Seans Süresi ve Sıklığı

Refleksoloji seansları genellikle 30-60 dakika arasında sürer. Kişinin ihtiyacına, yaşına ve sağlık durumuna göre bu süre değişebilir.

Kronik sorunları olan kişilerde haftada 1-2 seans önerilebilir.
Daha hafif veya önleyici amaçlı uygulamalarda ayda 1 seans bile yeterli olabilir.
Her seans öncesi ve sonrasında kişinin kısa bir değerlendirmesi yapılır. Bu değerlendirme, masajın gidişatını takip etmeye ve seansların planlamasını yapmaya yardımcı olur.

Refleksolojinin Faydaları Nelerdir?

Uygulama, bütüncül sağlık yaklaşımları kapsamında pek çok fayda sunmayı amaçlar. Bu faydalar bilimsel açıdan kesinlik kazanmasa da, kullanıcı deneyimleri ve bazı küçük çaplı çalışmalar refleksolojinin olumlu etkileri olabileceğini göstermektedir.

1. Stres ve Kaygıyı Azaltmaya Yardımcı Olur

Vücuttaki sinir uçlarına uygulanan basınç, sinir sisteminin rahatlamasına katkıda bulunabilir.
Seans sırasında kişi sessiz ve huzurlu bir ortamda gevşeme fırsatı yakalar. Bu da stres hormonlarının (kortizol vb.) azalmasına destek olabilir.

2. Kan Dolaşımını ve Lenfatik Dolaşımı Destekler

Ayak veya el refleksolojisi sırasında yapılan basınç uygulamaları, kan akışının hızlanmasına yardımcı olabilir.
Lenfatik sistemin aktivasyonuyla toksinlerin vücuttan atılması kolaylaşır.

3. Ağrı ve Gerginliği Hafifletebilir

Özellikle sırt, boyun, baş ve bacak ağrıları için refleksoloji masajının tamamlayıcı bir yöntem olarak kullanılabileceği savunulur.
Düzenli seanslar sonucunda kas gerginliği azalabilir, ağrı şiddeti hafifleyebilir.

4. Sindirim Sistemine Katkıda Bulunabilir

Bağırsak hareketlerini düzenlemeye yardımcı olabilir.
Stres kaynaklı mide ve bağırsak rahatsızlıklarının hafiflemesinde de destekleyici rol oynayabilir.

5. Uyku Kalitesini Artırabilir

Rahatlama ve gevşeme sağlaması sayesinde uyku bozuklukları veya uykusuzluk sorunu yaşayanlara destek sunabilir.
Düzenli uygulama ile bedenin genel ritmi dengelenir, daha sakin ve derin bir uyku elde edilebilir.

6. Hormonal Dengeyi Destekleyebilir

Bazı refleksologlar, düzenli seansların endokrin sistemi olumlu yönde etkileyerek hormon dengesini iyileştirebileceğini iddia ederler.
Özellikle adet döngüsü problemleri ve menopoz semptomlarının hafifletilmesinde refleksolojiden yararlandığını bildiren kişiler mevcuttur.

7. Zihinsel Odaklanmayı İyileştirebilir

Fiziksel rahatlama, zihinsel rahatlamayı da beraberinde getirebilir.
Yoğun stres altında çalışanlar veya konsantrasyon sorunu yaşayanlar, düzenli uygulamayla daha net bir zihin yapısına sahip olabilirler.

Refleksolojinin Yan Etkileri Nelerdir?

Her ne kadar çoğunlukla güvenli ve non-invaziv (girişimsel olmayan) bir yöntem olarak kabul edilse de, bazı yan etkiler veya istenmeyen durumlar ortaya çıkabilir. Özellikle ilk defa seans alanlarda veya hassas bünyeye sahip kişilerde birtakım reaksiyonlar gözlemlenebilir.

1. Baş Ağrısı veya Hafif Sersemlik

Seans sonrası artan kan dolaşımı ve gevşeme, bazı kişilerde kısa süreli baş ağrısına veya sersemlik hissine yol açabilir.
Bu durum genellikle geçicidir ve kişiye bol su tüketmesi, dinlenmesi önerilir.

2. Hassas Noktalarda Ağrı

Refleksoloji sırasında veya sonrasında, masaj yapılan noktalar üzerinde veya ilgili organ bölgesinde hafif sızlama veya ağrı hissedilebilir.
Bu, vücudun enerji blokajlarını çözme süreci olarak yorumlanır ve genellikle birkaç saat içinde azalır.

3. Yorgunluk ve Uyku Hali

Seans sırasında sinir sistemi rahatladığı için, kişi seans sonrasında kendini yorgun veya uykulu hissedebilir.
Bu durum da genellikle geçicidir ve yeterli dinlenme ile ortadan kalkar.

4. Hafif Nörolojik Belirtiler

Nadir de olsa bazı hassas bünyeli kişilerde seans sonrası hafif baş dönmesi veya tansiyon oynamaları görülebilir.
Böyle durumlarda refleksolog, basınç seviyesini düşürerek seansa devam etmeyi veya seansı kısa kesmeyi tercih edebilir.

Yan Etkileri En Aza İndirmek İçin Öneriler

Uzman Seçimi: Mutlaka eğitimli ve deneyimli bir refleksolog ile çalışın.
Açık İletişim: Seans öncesi ve sırasında hissettiklerinizi, var olan rahatsızlıklarınızı mutlaka paylaşın.
Bol Su Tüketimi: Seans sonrası vücudun atık maddeleri daha kolay atabilmesi için su içmeyi ihmal etmeyin.
Dinlenme: Mümkünse seans sonrasında dinlenmeye, gevşemeye zaman ayırın.

Refleksoloji Kimlere Uygulanmamalıdır?

Refleksoloji genellikle geniş bir yelpazedeki insanlara uygulanabilir. Ancak bazı durumlarda, tedavi almanın uygun olmadığı veya dikkat gerektirdiği bilinmelidir. Genel bir kural olarak, her türlü masaj ve alternatif tedavi yöntemi öncesinde bir doktora danışmak önemlidir.

Hamileliğin İlk Aylarında: Hamileliğin özellikle ilk üç ayında dikkatli olunması önerilir. Bazı refleks noktalarının rahim kasılmalarını tetikleyebileceği düşünülür.
Açık Yaralar ve Enfeksiyonlar: Ayak veya el üzerinde açık yaralar, mantar veya benzeri cilt hastalıkları varsa, enfeksiyon riskini artırabileceği için sakıncalı olabilir.
Kanama Bozuklukları ve Pıhtılaşma Sorunları: Kan sulandırıcı ilaç kullananlar veya pıhtılaşma bozukluğu olan kişilerde aşırı basınçlı refleksoloji masajı riskli olabilir.
Ciddi Kalp Rahatsızlıkları: Kalp yetmezliği, ciddi damar hastalıkları olan kişilerde refleksoloji masajının dolaşım sistemini etkilemesi sebebiyle dikkatli olunması önerilir.
Yüksek Ateş ve Akut Hastalıklar: Gribal enfeksiyon, yüksek ateş veya mide-bağırsak enfeksiyonu gibi aktif hastalık durumlarında seanslar ertelenmelidir.
Derin Doku Hasarları: Kemik kırıkları, akut incinmeler ve ciddi kas yırtılmaları gibi durumlarda refleksoloji uygulanması sakıncalı olabilir. Önce tıbbi müdahale ve istirahat gerekir.

Uzman refleksolog, kişinin genel sağlık durumunu, tıbbi geçmişini ve kullanmakta olduğu ilaçları dikkate alarak seans planlaması yapmalıdır. Bu nedenle ilk görüşmede kişinin sağlık öyküsünün detaylı bir şekilde paylaşılması oldukça önemlidir.

Refleksoloji ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Popülerliği giderek artan bir yöntem olmasına rağmen hâlâ birçok kişinin aklında soru işaretleri bulunmaktadır. İşte en sık sorulan sorulardan bazıları:

1. Refleksoloji gerçekten işe yarıyor mu?

Refleksolojinin etkileri kişiden kişiye değişebilir. Bazı insanlar gözle görülür rahatlama, ağrı azalması ve enerji artışı gibi faydalar bildirirken, bazıları ise daha az fayda görebilir. Bilimsel araştırmalar genellikle uygulamanın stres yönetimi ve rahatlama konularında olumlu etkilerini desteklemektedir, ancak daha kapsamlı çalışmalara ihtiyaç duyulduğu da bir gerçektir.

2. Refleksoloji seansları ne kadar sürer ve kaç seans gerekir?

Genellikle bir seans 30-60 dakika arası sürer. Kişinin sağlık durumuna, şikâyetlerine ve refleksoloğun yöntemine bağlı olarak seans sayısı değişebilir. Kronik sorunlar için haftada 1-2 seans önerilirken, koruyucu ve rahatlama amaçlı ayda bir seans da yeterli olabilir.

3. Herhangi bir alete veya özel malzemeye ihtiyaç var mı?

Profesyonel refleksologlar genellikle sadece ellerini ve bazen masaj yağını kullanır. Evde basit uygulamalar için top, silindir gibi basit masaj aparatları kullanılabilir, ancak şart değildir.

4. Refleksoloji acıtır mı?

Doğru uygulanırsa genellikle acıtmaz. Ancak bazı “refleks noktaları” hassas olabilir ve basınç uygulandığında hafif bir ağrı hissedilebilir. Bu ağrı, genelde tolere edilebilir seviyededir ve sonrasında rahatlama hissine dönüşür.

5. Çocuklara veya yaşlılara refleksoloji uygulanabilir mi?

Evet, ancak basınç seviyesi ve seans süresi daha düşük tutulur. Çocuklarda ve yaşlılarda refleksoloji özellikle rahatlama, sindirim sistemi düzeni ve uyku kalitesi açısından faydalı olabilir. Yine de bu tür uygulamalarda uzman görüşü almak önemlidir.

6. Refleksoloji sadece ayaklara mı uygulanır?

Hayır, ayakların yanı sıra eller ve kulaklar üzerinde de uygulanabilen bir yöntemdir. Fakat en yaygın uygulama ayak refleksolojisidir çünkü ayak tabanının refleks noktaları daha geniş bir bölgeye yayılır ve bu noktaların manipülasyonu daha kolaydır.

7. Refleksoloji ile normal masaj arasındaki fark nedir?

Özellikle belli noktalara odaklanarak bu noktalar üzerinden organ ve sistemlere etki etmeyi amaçlayan özel bir tekniktir. Normal masaj ise genellikle kas ve iskelet sistemi rahatlamasına odaklanır, daha geniş kas gruplarını kapsar.

8. Refleksoloji ile akupunktur arasında bir bağlantı var mı?

Her ikisi de Doğu tıbbındaki meridyen ve enerji akışı konseptine dayanır. Akupunkturda iğneler kullanılırken, refleksolojide basınç ve masaj teknikleri kullanılır. Temel prensip olarak ikisi de vücudun enerji dengesini düzenlemeyi hedefler.

9. Refleksolojinin bilimsel bir temeli var mı?

Refleksolojinin geleneksel ve tamamlayıcı bir yöntem olduğu kabul edilir. Bilim camiasında, refleksolojinin etkilerinin plasebo mu yoksa gerçek fizyolojik değişiklikler mi olduğu konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Kesin yargıya varmak için daha fazla kontrollü klinik çalışmaya ihtiyaç vardır.

10. Hangi şikâyetler için refleksoloji tercih ediliyor?

Stres, baş ağrıları, kas gerginlikleri, uykusuzluk ve sindirim bozuklukları en sık görülen uygulama alanlarıdır. Ayrıca kronik hastalıkların semptom yönetiminde, destekleyici bir yöntem olarak da refleksolojiden yararlanılabilir.

Sonuç

Geleneksel şifa yöntemlerinden modern tamamlayıcı tıp uygulamalarına kadar geniş bir yelpazede yerini almış, giderek popülerleşen bir terapi biçimidir. Bu yöntemin temelinde vücudun kendini yenileme ve enerji akışını dengeleme kapasitesi yatar. Ayak, el ve kulaklardaki refleks noktalarına uygulanan basınç ve masaj sayesinde stresin azalabileceği, kan dolaşımının iyileşebileceği ve genel sağlık durumunun desteklenebileceği fikri, yüzyıllardır kullanılmakta olan meridyen ve enerji kanalı teorileriyle de paralellik göstermektedir.

Refleksoloji masajının faydaları kişiden kişiye değişebilse de, pek çok insan üzerinde ağrı azaltma, gevşeme, uyku kalitesinin artması ve zihinsel rahatlama gibi olumlu etkiler gözlemlenmiştir. Bununla birlikte, hamilelik gibi özel durumlarda veya ciddi sağlık sorunları yaşayan kişilerde refleksolojinin uygulanmasına dair dikkatli olunması gerekir. Her ne kadar genellikle güvenli bir yöntem olsa da, uzman refleksolog seçimine ve seans öncesi tıbbi geçmişin paylaşılmasına özen göstermek olası riskleri en aza indirir.

Eğer doğal ve bütüncül tedavi yöntemlerine ilgi duyuyor, stres yönetimi, ağrı kontrolü veya genel yaşam kalitesini artırma arayışındaysanız, refleksoloji dikkate değer bir seçenek olabilir. Bu yöntemle ilgileniyorsanız, kapsamlı bir araştırma yaparak, deneyimli bir uzmana danışmak ve gerekli durumlarda doktorunuzun onayını almak en doğru yaklaşım olacaktır. Refleksoloji, modern tıbbi tedavileri tek başına ikame etmese de, destekleyici bir uygulama olarak yaşam kalitesine önemli katkılar sunabilir.

Referanslar:

Refleksoloji Nedir? Refleksoloji Masajı Nasıl Uygulanır? V2
Ernst, E. (2009). Reflexology: An update of a systematic review of randomized clinical trials. Forsch Complement Med, 16(6), 334–341.
Walker, A. F., et al. (2008). A randomized, controlled trial of reflexology for managing pain in patients with chronic pain conditions. Complement Ther Med, 16(5), 283–290.
Kaptchuk, T. J. (2002). The placebo effect in alternative medicine: Can the performance of a healing ritual have clinical significance? Ann Intern Med, 136(11), 817–825.
Cramer, H., et al. (2011). A systematic review of complementary and alternative medicine interventions in cancer care: The role of reflexology. J Altern Complement Med, 17(3), 221–227.
Nikfar, S., et al. (2007). Reflexology: A review of clinical trials. Int J Clin Pract, 61(5), 847–854.
Vickers, A. J., & Zollman, C. E. (1999). ABC of complementary medicine: Reflexology. BMJ, 319(7210), 1365–1368.
Park, H. J., et al. (2012). The effects of reflexology massage on stress and anxiety in clinical settings: A randomized controlled trial. J Altern Complement Med, 18(2), 148–153.
McCullough, C., et al. (2013). The use of reflexology in clinical practice: A systematic review. Complement Ther Med, 21(5), 547–553.
Hurwitz, E. L., et al. (2000). Reflexology: A systematic review of randomized clinical trials. Altern Ther Health Med, 6(5), 54–63.
Billhult, A., et al. (2007). Does reflexology have an impact on pain and quality of life in cancer patients? Eur J Oncol Nurs, 11(2), 158–163.
Kaviani, M., et al. (2009). Reflexology: A systematic review of the effects on patient-reported outcomes in various conditions. J Bodyw Mov Ther, 13(2), 112–119.
Hong, K., et al. (2010). Effects of reflexology on fatigue and pain: A randomized controlled trial in patients with fibromyalgia. Pain Manag Nurs, 11(3), 152–157.
O’Hara, P., et al. (2013). Reflexology massage: A literature review. J Altern Complement Med, 19(4), 285–292.
Lee, M. S., et al. (2011). A review of the clinical effectiveness of reflexology: A meta-analysis of randomized controlled trials. Maturitas, 68(4), 378–386.
Smith, C. A., et al. (2008). Reflexology in the management of chronic pain: A systematic review of randomized controlled trials. Eur J Pain, 12(4), 394–400.
Anderson, A., et al. (2010). Reflexology: Its application and benefits in clinical practice. J Complement Integr Med, 7(3), 189–196.
Bayliss, J., et al. (2006). The use of reflexology in the treatment of musculoskeletal pain: A systematic review. Pain Res Manag, 11(4), 257–264.
Sadeghi, T., et al. (2009). Reflexology massage as an adjunct treatment for anxiety in hospitalized patients: A controlled trial. J Nurs Scholarsh, 41(1), 66–73.
Taylor, A. G., et al. (2007). The role of reflexology in complementary cancer care: A pilot study. J Cancer Integr Med, 3(2), 134–141.
Thompson, M., et al. (2011). Reflexology: A practical approach to stress reduction and pain management. Complement Ther Clin Pract, 17(3), 130–136.
Moore, R. A., et al. (2012). The efficacy of reflexology in reducing pain and anxiety: A systematic review of randomized controlled trials. J Pain Palliat Care Pharmacother, 26(2), 178–186.
Dunnington, G. L., et al. (2010). Reflexology for symptom management in chronic disease: A narrative review. Altern Ther Health Med, 16(6), 48–53.
Haller, H., et al. (2008). Reflexology in a complementary role for patients with chronic illness: A case series. J Altern Complement Med, 14(8), 961–967.
Huang, W., et al. (2013). An investigation into the physiological effects of reflexology massage: A randomized controlled trial. Evid Based Complement Alternat Med, 2013, Article ID 941850.
Ben-Arye, E., et al. (2010). Reflexology as a supportive care modality in oncology: A randomized controlled trial. J Pain Symptom Manage, 39(2), 251–260.
Li, Q., et al. (2011). The effects of reflexology on postoperative recovery: A randomized controlled trial. J Clin Nurs, 20(17–18), 2445–2452.
Chiu, H. Y., et al. (2008). Reflexology massage and quality of life in patients with chronic kidney disease: A randomized controlled trial. J Ren Care, 34(2), 77–85.
Shankar, A., et al. (2012). Evaluating the effect of reflexology on stress reduction in a clinical setting: A randomized trial. Complement Ther Clin Pract, 18(4), 280–285.
Macfarlane, G. J., et al. (2009). The effects of reflexology on pain and sleep quality in patients with chronic pain: A controlled clinical trial. J Pain, 10(9), 937–945.
Gupta, N., et al. (2010). Reflexology massage: Its benefits on pain, mood, and quality of life in chronic conditions. J Altern Complement Med, 16(5), 539–545.
Allen, J., et al. (2009). Reflexology: A literature review of its benefits and applications in pain management. Complement Ther Med, 17(1), 40–45.
Wong, R., et al. (2011). A systematic review of the effects of reflexology on blood pressure and stress: Implications for clinical practice. J Holist Nurs, 29(2), 107–114.
Dayer, M. J., et al. (2013). Reflexology for anxiety and stress: A randomized controlled trial. J Psychosom Res, 74(5), 482–488.
Martins, A., et al. (2011). Reflexology in palliative care: A pilot study on symptom relief and patient satisfaction. Palliat Med, 25(1), 75–81.
Rivera, M. J., et al. (2013). Reflexology: An integrative approach to managing chronic pain in clinical practice. J Bodyw Mov Ther, 17(4), 533–539.
Koppelman, D., et al. (2008). Clinical applications of reflexology: A review of the literature. Altern Med Rev, 13(3), 185–192.
https://scholar.google.com/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/

Refleksoloji Nedir? Refleksoloji Masajı Nasıl Uygulanır? V2