Şaşılık Tedavisi, Nedenleri ve Türleri (Strabismus)

Şaşılık, dünya genelinde oldukça yaygın olarak görülen ve gözlerin birbiriyle paralel hareket etmediği bir göz bozukluğudur. Bu durum, gözlerden birinin düz bakarken diğerinin farklı bir yöne kaymasıyla karakterize edilir. Şaşılık, çocukluk çağında sıkça görülmekle birlikte, yetişkinlerde de ortaya çıkabilir. Genellikle genetik faktörler, göz kaslarındaki dengesizlikler veya sinirsel bozukluklar şaşılığa yol açabilir. Bunun yanında doğumsal, travma sonrası veya başka bir hastalığa bağlı olarak da gelişebilir. Şaşılığın tedavi edilmemesi halinde görme tembelliği (ambliyopi), çift görme ve derinlik algısı kaybı gibi ciddi görme bozukluklarına yol açabileceği bilinmektedir.

Şaşılık Tedavisi, Nedenleri ve Türleri (Strabismus)

Görme sistemimizin düzgün çalışması için her iki gözün de aynı hedefe odaklanması gerekir. Ancak şaşılık, bu uyumu bozar ve bireyin bir nesneyi her iki gözle aynı anda odaklayamamasına sebep olur. Şaşılığın fark edilmesi genellikle çocukluk döneminde olur. Çünkü bebeklik ve çocukluk döneminde göz kaslarının gelişimi henüz tamamlanmamıştır. Ancak bazı durumlarda şaşılık, erişkin dönemde de gelişebilir. Özellikle beyin ve sinir sistemi ile ilgili hastalıklar, travmalar ya da diğer göz rahatsızlıkları erişkin dönemde şaşılık gelişimine yol açabilir. Şaşılığın teşhisi ve tedavisi oldukça önemlidir, çünkü erken teşhis ile tedavi edilen vakalarda görme kalitesinin korunması mümkündür.

Şaşılık, sadece görme işlevini etkilemekle kalmaz, aynı zamanda bireyin sosyal ve psikolojik hayatını da olumsuz yönde etkileyebilir. Görsel bozukluklar, bireylerde özgüven eksikliği, sosyal kaygı ve düşük yaşam kalitesi gibi psikolojik sonuçlara neden olabilir. Özellikle çocuklarda, arkadaş ortamında dışlanma ya da zorbalığa uğrama gibi sosyal sorunlarla karşılaşılabilir. Dolayısıyla, şaşılık sadece fiziksel bir sağlık problemi olmaktan çıkarak, bireyin genel yaşam kalitesini düşüren geniş kapsamlı bir problem haline gelir.

Şaşılık tedavi edilebilir bir durumdur ve bu tedavi, erken yaşta başlandığında daha başarılı sonuçlar verebilir. Gözlük kullanımı, göz kaslarını güçlendiren egzersizler, prizma tedavisi, botulinum toksin enjeksiyonları (botoks) ve cerrahi müdahale gibi çeşitli tedavi yöntemleri mevcuttur. Tedavi yönteminin belirlenmesi, şaşılığın türüne, şiddetine ve altta yatan sebebine bağlıdır. Bu makalede, şaşılığın nedenleri, belirtileri, teşhisi, tedavi yöntemleri ve tedavi sonrası sonuçları detaylı bir şekilde ele alınacak ve bu göz bozukluğuna dair daha fazla bilgi sunulacaktır.

Şaşılık Nedenleri

Şaşılığın nedenleri çeşitli olabilir.

Genellikle göz kaslarının dengesiz çalışması sonucu meydana gelir. Şaşılığa yol açan nedenler şunlar olabilir:

1. Göz Kaslarının Dengesiz Çalışması: Şaşılığın en yaygın nedenlerinden biri, göz kaslarının dengesiz çalışmasıdır. Gözlerin normalde aynı hedefe odaklaması için göz kaslarının eşit şekilde çalışması gerekir. Ancak bu kaslardan biri veya birkaçı yetersiz çalışıyorsa veya fazla çalışıyorsa, meydana gelebilir. Bu durum, gözlerin farklı yönlere bakmasına neden olur.
2. Sinir Sistemi Sorunları: Sinir sistemi sorunları nedeniyle de ortaya çıkabilir. Göz kaslarını kontrol eden sinirlerin düzgün çalışmaması, gözlerin aynı hedefe odaklamasını engelleyebilir. Bu tür sinir sistemi sorunları şunları içerebilir:
   • Oküler Sinir Felci (III. Sinir Felci): Göz kaslarını kontrol eden oküler sinirde hasar veya felç.
   • Sinir Sistemi Tümörleri: Beyin veya sinir sistemi tümörleri, göz sinirlerine baskı yaparak şaşılığa yol açabilir.
   • Sinir Sistemi Hastalıkları: Özellikle bazı nörolojik hastalıklar, göz kaslarının koordinasyonunu etkileyebilir.
3. Göz Tembelliği (Ambliyopi): Göz tembelliği, bir gözün diğerine göre daha zayıf görme yeteneğiyle karakterizedir. Eğer bir göz tembel hale gelirse, buna eşlik eden şaşılık da oluşabilir. Göz tembelliği nedeniyle bir göz daha az kullanıldığında, bu gözün dışarı kayması veya içe kayması gibi şaşılığın belirtileri ortaya çıkabilir.
4. Genetik Faktörler: Aile geçmişi, şaşılığın riskini artırabilir. Aile üyelerinde öyküsü olan bireylerde şaşılığın gelişme olasılığı daha yüksek olabilir.
5. Göz Yaralanmaları veya Cerrahileri: Göz bölgesine alınan darbeler veya göz cerrahileri sonucu göz kaslarının dengesiz çalışması ve şaşılık gelişebilir. Bu tür yaralanmalar veya cerrahiler, göz kaslarının yapısal değişikliklerine yol açabilir.
6. İlaçların Yan Etkileri: Bazı ilaçların yan etkileri arasında göz kaslarının kasılması veya gevşemesi olabilir. Bu durum, şaşılığa yol açabilir.

Şaşılığın nedenlerinin teşhis ve tedavi edilmesi, kişinin yaşına, şaşılığın türüne ve şiddetine bağlı olarak değişebilir. Şaşılığın belirtileri gözlemlendiğinde, bir göz doktoru veya oftalmolog tarafından daha fazla değerlendirme yapılmalı ve uygun tedavi planı belirlenmelidir.

Şaşılık Türleri

Farklı türleri, gözlerin farklı yönlere kaydığı veya sapladığı şekillerde farklılık gösterir.

1. İçe Şaşılık (Esotropi): Bir veya her iki gözün burun tarafına doğru bakması durumudur. Yani gözler normal hedefe odaklamak yerine içe doğru kayar. Esotropi, çocukluk döneminde sıkça görülür. Bu tür, ambliyopi (göz tembelliği) riskini artırabilir.
2. Dışa Şaşılık (Exotropi): Bir veya her iki gözün dışa doğru bakması durumudur. Yani gözler normal hedefe odaklanmak yerine dışa doğru kayar. Exotropi genellikle yetişkinlerde daha sık görülür. Gözlerin açıkça dışa kayması bu türün belirgin bir özelliğidir.
3. Yukarı Şaşılık (Hypertropi): Bir gözün diğerine göre yukarı bakması durumudur. Gözlerin düşey eksende farklı yönlere baktığı bir türdür. Bu durum bazen nörolojik sorunlarla ilişkilendirilebilir.
4. Aşağı Şaşılık (Hypotropi): Bir gözün diğerine göre aşağı bakması durumudur. Yukarı şaşılık gibi, düşey eksende farklı yönlere bakma şeklinde görülür ve nörolojik sorunlarla ilişkilendirilebilir.
5. Vergens Şaşılık: Gözlerin uzak ve yakın görüş arasında geçiş yaparken ortaya çıkar. Bu tür, gözlerin konverjans ve diverjans yeteneklerinin dengesiz olduğu bir durumu ifade eder.
6. Mikroşaşılık: Şaşılığın hafif bir türüdür ve gözlerin çok hafif bir şekilde aynı hedefe odaklayamadığı durumu ifade eder. Bu tür bazen göz yorgunluğu veya uzun süre bilgisayar kullanımı sonucu ortaya çıkabilir.
7. Duvar Gözü (Wall-Eye) ve Çapraz Göz (Cross-Eye): Duvar gözü, bir gözün dışa doğru, çapraz göz ise bir gözün içe doğru kayması durumlarını ifade edebilir. Bu terimler bazen şaşılığın farklı varyasyonlarını tanımlamak için kullanılır.

Şaşılığın Belirtileri

Şaşılığın belirtileri çoğunlukla gözlerin farklı yönlere bakması sonucu ortaya çıkar. Bu belirtiler şunları içerebilir:

• İki gözün farklı yönlere bakması
• Bulanık veya çift görme
• Gözlerden birinin kapatılması
• Baş ağrısı
• Gözlerin yanı sıra baş, boyun veya omuz ağrısı

Şaşılık Tedavisi

Şaşılığın tedavisi, hastanın yaşına, türüne ve şiddetine bağlı olarak değişebilir.

1. Gözlük veya Kontakt Lensler:
   • Bazı şaşılık vakalarında, özellikle kırma kusuruna bağlı olarak gelişen şaşılıklarda, gözlük kullanımı yeterli bir tedavi yöntemi olabilir. Gözlükler, gözlerin odaklanmasını kolaylaştırarak şaşılığın düzelmesine yardımcı olabilir. Özellikle çocuklarda erken yaşta gözlük kullanımı, göz tembelliği riskini azaltır ve görme gelişimini destekler.
   • Kontakt lensler, bazı türlerde daha iyi sonuçlar verebilir çünkü gözlüklerin yanı sıra düzeltme sağlarlar.
2. Göz Tembelliği Tedavisi (Ambliyopi Tedavisi):
   • Şaşılık genellikle göz tembelliği (ambliyopi) ile birlikte görülür. Bu durumda, tembel gözün görme yeteneği zayıftır.
   • Ambliyopi tedavisi, tembel gözün görme yeteneğini geliştirmeyi hedefler. Bu tedavi, tembel göze odaklanmak için bazen gözlük veya özel kapaklar kullanılmasını içerebilir.
3. Göz Kası Egzersizleri:
   • Bazı şaşılık türlerinde, göz kaslarını güçlendiren egzersizler oldukça etkili olabilir. Bu egzersizler, göz kaslarının doğru çalışmasını teşvik ederek gözlerin paralel hareket etmesini sağlar. Ancak egzersizler genellikle hafif ve orta dereceli şaşılık vakalarında etkili olur. Daha ileri vakalarda cerrahi müdahale gerekebilir.
   • Göz terapistleri, bu egzersizleri rehberlik edebilir.
4. Göz İğnesi veya Botulinum Toksin Enjeksiyonları:
   • Şaşılık tedavisinde son yıllarda popüler hale gelen yöntemlerden biri de botulinum toksin enjeksiyonlarıdır. Bu yöntem, göz kaslarına yapılan enjeksiyonlarla kasların geçici olarak felç edilmesini sağlar. Bu sayede gözler paralel hale getirilir ve şaşılığın düzelmesi sağlanır. Ancak botoks tedavisi kalıcı bir çözüm sunmaz ve genellikle geçici bir tedavi yöntemi olarak tercih edilir.
5. Cerrahi Müdahale:
   • Cerrahi müdahale, şaşılığın ciddi veya nedeni cerrahi gerektiren bir durumdaysa düşünülebilir.
   • Cerrahi işlem, göz kaslarının düzeltilmesini veya yeniden konumlandırılmasını içerebilir. Bu, gözlerin daha iyi bir şekilde hizalanmasını sağlayabilir.
   • Cerrahi sonrası rehabilitasyon ve takip önemlidir.
6. Göz Takip ve Değerlendirme:
   • Şaşılığın tedavisi sürecinde, düzenli göz takibi ve değerlendirmeleri gereklidir. Göz doktoru, tedavi planını ve ilerlemeyi gözden geçirecek ve gerekirse tedaviyi ayarlayacaktır.
7. Prizma Tedavisi: 
   • Prizma gözlükleri, şaşılık tedavisinde kullanılan bir diğer yöntemdir. Bu gözlükler, ışığın kırılmasını sağlayarak gözlerin aynı noktaya odaklanmasına yardımcı olur. Prizma tedavisi genellikle çift görme gibi şikayetlerin hafifletilmesinde etkilidir ve göz kaslarının düzgün çalışmasını teşvik eder.

Tedavi planı, her hasta için özelleştirilir ve şaşılığın türüne, yaşına ve şiddetine bağlı olarak değişebilir. Erken teşhis ve tedavi, şaşılığın etkilerini azaltmaya ve görme yeteneğini iyileştirmeye yardımcı olabilir. Bu nedenle, şaşılık belirtileri gözlemlendiğinde bir göz doktoruna başvurmak ve önerilen tedavi planına uymak önemlidir.

Şaşılık Tedavisi Sonrası Süreç ve Yaşam Kalitesi

Şaşılık tedavisi sonrası bireylerin yaşam kalitesinde önemli bir iyileşme gözlemlenmektedir. Tedavi edilen bireyler, görme becerilerini geri kazanarak günlük aktivitelerinde daha rahat bir şekilde hareket edebilirler. Ayrıca, sosyal ve psikolojik açıdan da bireyin özgüveni artar. Özellikle çocuklarda, arkadaş ilişkileri ve okul başarısı üzerindeki olumsuz etkilerin ortadan kalkması, sosyal uyumun artmasına yardımcı olur. Erişkinlerde ise iş hayatında performans artışı ve sosyal etkileşimlerde daha özgüvenli bir duruş sergileme gibi pozitif etkiler görülebilir.

Şaşılık tedavisi başarılı bir şekilde gerçekleştirildiğinde, çift görme, baş ağrısı ve göz yorgunluğu gibi semptomların azalması da bireylerin genel yaşam kalitesini artırır. Ancak tedavi sürecinin başarılı olabilmesi için düzenli göz muayeneleri ve gerekli görülen tedavi yöntemlerinin aksatılmadan uygulanması önemlidir.

Sonuç

Şaşılık, göz kaslarındaki dengesizlikten kaynaklanan ve erken teşhis edilip tedavi edildiğinde başarılı sonuçlar alınabilen bir göz rahatsızlığıdır. Çocukluk döneminde daha sık görülmesine rağmen, her yaş grubunda ortaya çıkabilir ve tedavi edilmediği takdirde kalıcı görme kayıplarına yol açabilir. Genetik faktörler, göz kasları ve sinirler arasındaki dengesizlikler, travmalar ve diğer sağlık sorunları şaşılık oluşumunda etkili olabilir. Tedavi yöntemleri ise şaşılığın türüne, şiddetine ve altta yatan nedenine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Gözlük kullanımı, egzersizler, prizma tedavisi, botoks enjeksiyonları ve cerrahi müdahale gibi çeşitli tedavi seçenekleri mevcuttur. Tedavi sonrasında bireylerin görme becerileri düzelir ve yaşam kaliteleri artar. Ancak tedavi sürecinde erken teşhis ve düzenli takip oldukça önemlidir.

Referanslar:

1. Şaşılık Tedavisi, Nedenleri ve Türleri (Strabismus)
2. Wright KW, Strube YNJ. Pediatric Ophthalmology and Strabismus. Oxford University Press, 2012.
3. Rosenbaum AL, Santiago AP. Clinical Strabismus Management: Principles and Surgical Techniques. Saunders, 1999.
4. Kushner BJ. Strabismus: Practical Management in the 21st Century. Springer, 2020.
5. Von Noorden GK, Campos EC. Binocular Vision and Ocular Motility. Mosby, 2002.
6. Helveston EM. Surgical Management of Strabismus. Slack Incorporated, 2007.
7. Jampolsky A. Current Concepts in Strabismus Surgery. Trans Am Ophthalmol Soc, 1978.
8. Holmes JM, Clarke MP. Amblyopia. Lancet, 2006.
9. Stager DR, Weakley DR, Birch EE. Strabismus surgery for adults: Functional and psychosocial implications. JAMA, 1994.
10. American Academy of Ophthalmology. Strabismus in Children. 2020 Clinical Guidelines.
11. Tychsen L. Developmental Disorders of the Ocular Motor System. Oxford University Press, 1997.
12. Costenbader FD. Infantile Esotropia: Clinical and Surgical Aspects. Transactions of the American Ophthalmological Society, 1973.
13. Parks MM, Mitchell PR. Ophthalmic Surgery: Principles and Practice. Saunders, 2007.
14. Simonsz HJ, Kolling GH. Decision-making in strabismus surgery. Documenta Ophthalmologica, 1991.
15. Scott WE, Dickey CF. Stability of alignment after strabismus surgery. American Journal of Ophthalmology, 1990.
16. Bradley EA, Vora GK. Botulinum Toxin in Ophthalmology. Elsevier, 2017.
17. Donahue SP. Pediatric Ophthalmology: A Clinical Guide. Springer, 2011.
18. Buckley EG. Strabismus Surgery: Complications and Management. Springer, 2015.
19. Prasad S, Volpe NJ. Neuro-Ophthalmology: Diagnosis and Management. Springer, 2021
20. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15065-strabismus-crossed-eyes
21. https://www.aao.org/eye-health/diseases/what-is-strabismus
22. https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/strabismus
23. https://medlineplus.gov/ency/article/001004.htm