Şaşılık Tedavisi: 10 Nedeni Belirtileri Türleri, Strabismus

Şaşılık, dünya genelinde oldukça yaygın olarak görülen ve gözlerin birbiriyle paralel hareket etmediği bir göz bozukluğudur. Bu durum, gözlerden birinin düz bakarken diğerinin farklı bir yöne kaymasıyla karakterize edilir. Çocukluk çağında sıkça görülmekle birlikte, yetişkinlerde de ortaya çıkabilir. Genellikle genetik faktörler, göz kaslarındaki dengesizlikler veya sinirsel bozukluklar şaşılığa yol açabilir. Bunun yanında doğumsal, travma sonrası veya başka bir hastalığa bağlı olarak da gelişebilir. Şaşılığın tedavi edilmemesi halinde görme tembelliği (ambliyopi), çift görme ve derinlik algısı kaybı gibi ciddi görme bozukluklarına yol açabileceği bilinmektedir.

Şaşılık Tedavisi: 10 Nedeni Belirtileri Türleri, Strabismus

Görme sistemimizin düzgün çalışması için her iki gözün de aynı hedefe odaklanması gerekir. Ancak şaşılık, bu uyumu bozar ve bireyin bir nesneyi her iki gözle aynı anda odaklayamamasına sebep olur. Şaşılığın fark edilmesi genellikle çocukluk döneminde olur. Çünkü bebeklik ve çocukluk döneminde göz kaslarının gelişimi henüz tamamlanmamıştır. Ancak bazı durumlarda, erişkin dönemde de gelişebilir. Özellikle beyin ve sinir sistemi ile ilgili hastalıklar, travmalar ya da diğer göz rahatsızlıkları erişkin dönemde şaşılık gelişimine yol açabilir. Şaşılığın teşhisi ve tedavisi oldukça önemlidir, çünkü erken teşhis ile tedavi edilen vakalarda görme kalitesinin korunması mümkündür.

Şaşılık, sadece görme işlevini etkilemekle kalmaz, aynı zamanda bireyin sosyal ve psikolojik hayatını da olumsuz yönde etkileyebilir. Görsel bozukluklar, bireylerde özgüven eksikliği, sosyal kaygı ve düşük yaşam kalitesi gibi psikolojik sonuçlara neden olabilir. Özellikle çocuklarda, arkadaş ortamında dışlanma ya da zorbalığa uğrama gibi sosyal sorunlarla karşılaşılabilir. Dolayısıyla, sadece fiziksel bir sağlık problemi olmaktan çıkarak, bireyin genel yaşam kalitesini düşüren geniş kapsamlı bir problem haline gelir.

Sorun, tedavi edilebilir bir durumdur ve bu tedavi, erken yaşta başlandığında daha başarılı sonuçlar verebilir. Gözlük kullanımı, göz kaslarını güçlendiren egzersizler, prizma tedavisi, botulinum toksin enjeksiyonları (botoks) ve cerrahi müdahale gibi çeşitli tedavi yöntemleri mevcuttur. Tedavi yönteminin belirlenmesi, şaşılığın türüne, şiddetine ve altta yatan sebebine bağlıdır. Bu makalede, şaşılığın nedenleri, belirtileri, teşhisi, tedavi yöntemleri ve tedavi sonrası sonuçları detaylı bir şekilde ele alınacak ve bu göz bozukluğuna dair daha fazla bilgi sunulacaktır.

Şaşılık Nedir?

Şaşılığın tıptaki adı strabismus olup, her iki gözün aynı anda aynı noktaya odaklanamaması durumudur ve gözlerin hizasında meydana gelen bir bozukluk olarak tanımlanır. Normalde, gözler birlikte hareket ederek bir hedefe odaklanır ve bu sayede beyin tarafından algılanan net ve derinlikli bir görüntü oluşur. Ancak şaşılıkta, gözlerden biri ya da her ikisi, belirli bir açıda sapma göstererek farklı yönlere bakabilir. Bu sapma içe doğru (ezotropya), dışa doğru (ekzotropya), yukarıya (hipertropya) ya da aşağıya (hipotropya) olabilir. Her yaşta görülebilir, ancak genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkar ve tedavi edilmediği takdirde görme tembelliği (ambliyopi) gibi ciddi sonuçlara yol açabilir.

Şaşılık, genellikle göz kaslarının kontrolünde yer alan sinirlerden, kaslardaki zayıflıklardan ya da beyin-göz koordinasyonundaki problemlerden kaynaklanır. Ayrıca, genetik faktörler, doğuştan gelen anomaliler, travmalar, beyin felci ve bazı sağlık durumları (örneğin, tiroid hastalıkları) şaşılık gelişiminde etkili olabilir. Belirtileri arasında gözlerin uyumsuz hareketleri, çift görme, derinlik algısında azalma, baş pozisyonunda anormallikler ve görsel yorgunluk yer alır. Yalnızca estetik bir sorun değildir; doğru teşhis ve tedavi gerektiren bir sağlık durumudur. Tedavi seçenekleri arasında göz egzersizleri, gözlük kullanımı, prizma lensleri, botulinum toksini enjeksiyonları ve cerrahi müdahaleler bulunur. Her vaka, kişiye özel bir yaklaşımla değerlendirilmelidir.

Şaşılık Nedenleri Nelerdir? Şaşılık Neden Olur?

Şaşılığın sebebi nedir? Şaşılık, gözlerin hizasının bozulduğu ve aynı anda bir hedefe odaklanamadığı bir durumdur. Bu durumun ortaya çıkmasında bir dizi faktör rol oynar. Şaşılık nedenleri, doğumsal (konjenital) faktörlerden sonradan kazanılmış sebeplere kadar çeşitlilik gösterebilir. İşte şaşılığın nedenleri:

1. Genetik ve Kalıtsal Faktörler

• Şaşılık ailevi bir durum olarak görülebilir. Eğer ebeveynlerden birinde veya diğer yakın akrabalarda şaşılık öyküsü varsa, çocuklarda gelişme riski artabilir.
• Bazı genetik sendromlar ve hastalıklar (örneğin, Down sendromu) şaşılıkla ilişkilendirilir.

2. Göz Kaslarının Yapısal ve Fonksiyonel Sorunları

• Göz hareketlerini kontrol eden altı ana kasın uyumlu çalışamaması şaşılığa yol açabilir.
• Göz kaslarının anatomik yapısında anormallikler veya sinirsel kontrol mekanizmasındaki problemler sonucu kaslar eşgüdümlü şekilde hareket edemez.

3. Sinirsel Kontrol Bozuklukları

• Beynin göz hareketlerini kontrol eden sinirlerinde (örneğin, 3., 4. veya 6. kraniyal sinirler) hasar veya gelişimsel sorunlar şaşılığa neden olabilir.
• Serebral palsi, spina bifida ve nörolojik travmalar gibi durumlar bu kontrol mekanizmasını etkileyebilir.

4. Refraktif Kusurlar

• Hipermetropi (uzağı net görememe): Hipermetropisi olan kişiler, odaklanmayı sağlayabilmek için gözlerini aşırı zorladıklarında içe kayma şeklinde şaşılık (akomodatif ezotropya) gelişebilir.
• Miyopi (yakını net görememe): Miyoplarda daha nadir görülmekle birlikte, dışa kayma (ekzotropya) şeklinde şaşılık ortaya çıkabilir.
• Anizometropi: İki göz arasındaki kırma kusuru farkı göz kaslarının dengesini bozabilir.

5. Doğumsal (Konjenital) Anomaliler

• Bazı bebeklerde şaşılık doğuştan mevcut olabilir (konjenital şaşılık). Bu durum genellikle göz kaslarının kontrol mekanizmasındaki yapısal veya sinirsel sorunlarla ilişkilidir.
• Prematürite, düşük doğum ağırlığı veya gebelik sırasında yaşanan komplikasyonlar bu risk faktörlerini artırabilir.

6. Görme Kaybı veya Az Görme

• Bir gözdeki görme kaybı, o gözün hizada tutulmasını zorlaştırarak kaymaya neden olabilir.
• Katarakt, doğumsal glokom, retina problemleri gibi görmeyi etkileyen hastalıklar gözlerde hizasızlık oluşturabilir.

7. Travmalar

• Göz çevresine alınan darbeler veya kafa travmaları göz kaslarını, sinirleri veya göz yuvasını etkileyerek şaşılık oluşturabilir.
• Özellikle çocukluk çağında geçirilen travmalar önemli bir rol oynayabilir.

8. Sistemik Hastalıklar

• Tiroid göz hastalığı (Graves orbitopati), göz kaslarının şişmesine ve düzgün hareket edememesine neden olabilir.
• Diyabetik nöropati, göz kaslarını kontrol eden sinirlerde hasara yol açarak şaşılığa sebep olabilir.

9. Psikolojik ve Çevresel Faktörler

• Şiddetli stres veya aşırı görsel yüklenme, özellikle çocukluk çağında geçici şaşılık belirtilerine neden olabilir.
• Uzun süreli ekran kullanımı gibi çevresel faktörler gözlerde geçici yorgunluk ve kayma hissi yaratabilir.

10. Diğer Nedenler

• Enfeksiyonlar: Özellikle çocukluk döneminde geçirilen menenjit, ensefalit gibi enfeksiyonlar sinirsel kontrol mekanizmalarını etkileyebilir.
• İlaçlar ve Toksinler: Bazı ilaçlar veya toksinlerin yan etkisi olarak göz kaslarının koordinasyonu bozulabilir.

Şaşılık Türleri Nelerdir?

Farklı türleri, gözlerin farklı yönlere kaydığı veya sapladığı şekillerde farklılık gösterir.

1. İçe Şaşılık (Esotropi): Bir veya her iki gözün burun tarafına doğru bakması durumudur. Yani gözler normal hedefe odaklamak yerine içe doğru kayar. Esotropi, çocukluk döneminde sıkça görülür. Bu tür, ambliyopi (göz tembelliği) riskini artırabilir.
2. Dışa Şaşılık (Exotropi): Bir veya her iki gözün dışa doğru bakması durumudur. Yani gözler normal hedefe odaklanmak yerine dışa doğru kayar. Exotropi genellikle yetişkinlerde daha sık görülür. Gözlerin açıkça dışa kayması bu türün belirgin bir özelliğidir.
3. Yukarı Şaşılık (Hypertropi): Bir gözün diğerine göre yukarı bakması durumudur. Gözlerin düşey eksende farklı yönlere baktığı bir türdür. Bu durum bazen nörolojik sorunlarla ilişkilendirilebilir.
4. Aşağı Şaşılık (Hypotropi): Bir gözün diğerine göre aşağı bakması durumudur. Yukarı şaşılık gibi, düşey eksende farklı yönlere bakma şeklinde görülür ve nörolojik sorunlarla ilişkilendirilebilir.
5. Vergens Şaşılık: Gözlerin uzak ve yakın görüş arasında geçiş yaparken ortaya çıkar. Bu tür, gözlerin konverjans ve diverjans yeteneklerinin dengesiz olduğu bir durumu ifade eder.
6. Mikroşaşılık: Şaşılığın hafif bir türüdür ve gözlerin çok hafif bir şekilde aynı hedefe odaklayamadığı durumu ifade eder. Bu tür bazen göz yorgunluğu veya uzun süre bilgisayar kullanımı sonucu ortaya çıkabilir.
7. Duvar Gözü (Wall-Eye) ve Çapraz Göz (Cross-Eye): Duvar gözü, bir gözün dışa doğru, çapraz göz ise bir gözün içe doğru kayması durumlarını ifade edebilir. Bu terimler bazen şaşılığın farklı varyasyonlarını tanımlamak için kullanılır.

Şaşılık Belirtileri Nelerdir?

Şaşılık, gözlerin paralel bir şekilde hareket edememesi durumudur ve bu durum farklı belirtilerle kendini gösterebilir. Şaşılığın belirtileri, bireyin yaşına, şaşılığın tipine ve şiddetine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. İşte şaşılığın en yaygın belirtileri:

1. Gözlerde Görünür Kayma

• Şaşılığın en belirgin belirtisi, bir veya her iki gözde kayma (doğrudan bakış eksikliği) olmasıdır. Bu kayma:
  • İçeri doğru (esotropya),
  • Dışarı doğru (eksotropya),
  • Yukarı doğru (hipertropya),
  • Aşağı doğru (hipotropya) şeklinde olabilir.

2. Çift Görme (Diplopi)

• Özellikle yetişkinlerde sık rastlanan bir belirtidir. Gözler aynı noktaya odaklanamadığında, beyinde iki farklı görüntü oluşur ve birey iki nesneyi aynı anda görüyormuş gibi hisseder.

3. Görüşte Azalma (Ambliyopi veya Tembel Göz)

• Şaşılık tedavi edilmediğinde, bir göz diğerine göre daha az kullanılabilir. Bu durum, çocukluk döneminde daha yaygındır ve genellikle tedavi edilmediğinde kalıcı görme kaybına yol açabilir.

4. Baş Ağrısı ve Göz Yorgunluğu

• Göz kaslarının fazladan çaba göstermesi, özellikle gün boyunca yapılan aktivitelerde baş ağrısı ve gözlerde yorgunluk hissi yaratabilir. Bu durum, genellikle bilgisayar kullanımında veya uzun süreli okumalarda daha belirgin hale gelir.

5. Baş Pozisyonunda Anormallikler

• Bazı bireyler, çift görmeyi azaltmak veya net bir görüntü elde etmek için başlarını sürekli eğik tutabilir veya farklı açılarda tutma eğilimi gösterebilir. Bu durum, şaşılığın bir uyum mekanizması olarak kendini gösterebilir.

6. Göz Hareketlerinde Kısıtlılık

• Göz hareketlerinin sınırlı olması ya da bir gözün diğerine göre daha az hareket edebilmesi, şaşılığın bir belirtisi olabilir. Örneğin, bir göz belirli bir yöne bakarken diğer gözün aynı yöne hareket edememesi sık karşılaşılan bir durumdur.

7. Denge ve Koordinasyon Problemleri

• Şaşılık, görme bozukluğuna bağlı olarak bireyde denge sorunlarına neden olabilir. Özellikle küçük çocuklarda, motor becerilerde yavaşlama veya koordinasyon eksikliği görülebilir.

8. Işığa Duyarlılık (Fotofobi)

• Gözlerin uyum sağlayamaması, parlak ışıkların rahatsız edici olmasına neden olabilir. Bu da şaşılık belirtilerinden biri olarak değerlendirilir.

9. Gözlerde Sürekli Kısma veya Kırpma

• Bazı bireyler, net bir görüntü elde edebilmek için gözlerini sürekli kısabilir veya kırpma refleksi gösterebilir. Bu durum, şaşılığın bir sonucu olarak ortaya çıkabilir.

10. Okuma ve Yakın Görme Güçlüğü

• Şaşılığı olan bireylerde, özellikle okuma sırasında gözler arasında uyumsuzluk yaşanabilir. Bu durum, satırları takip etmekte zorluk ya da metni anlamada güçlük gibi problemleri beraberinde getirebilir.

Çocuklarda Belirtilere Dikkat

Çocuklarda şaşılık belirtilerini fark etmek, genellikle yetişkinlere göre daha zor olabilir. Ailelerin dikkat etmesi gereken erken uyarı işaretleri şunlardır:

• Bir gözün diğerinden daha sık kayması,
• Çocukların bir nesneye odaklanırken kafasını eğmesi,
• Eşyaları sık sık düşürmesi veya yanına uzanması,
• Aşırı ışığa duyarlılık ve gözlerini sürekli kısmaları.

Neden Erken Teşhis Önemlidir?

Erken teşhis ve tedavi, şaşılığın uzun vadeli etkilerini önlemek için kritik öneme sahiptir. Özellikle çocukluk döneminde, şaşılık tedavi edilmediğinde kalıcı görme kayıplarına yol açabilir. Bu nedenle, belirtilerden herhangi biri fark edildiğinde bir göz doktoruna başvurulması önerilir.

Şaşılık Tedavisi Nasıl Yapılır? Şaşılık Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Şaşılığın tedavisi, hastanın yaşına, türüne ve şiddetine bağlı olarak değişebilir.

1. Gözlük veya Kontakt Lensler:
   • Bazı vakalarda, özellikle kırma kusuruna bağlı olarak gelişen şaşılıklarda, gözlük kullanımı yeterli bir tedavi yöntemi olabilir. Gözlükler, gözlerin odaklanmasını kolaylaştırarak şaşılığın düzelmesine yardımcı olabilir. Özellikle çocuklarda erken yaşta gözlük kullanımı, göz tembelliği riskini azaltır ve görme gelişimini destekler.
   • Kontakt lensler, bazı türlerde daha iyi sonuçlar verebilir çünkü gözlüklerin yanı sıra düzeltme sağlarlar.
2. Göz Tembelliği Tedavisi (Ambliyopi Tedavisi):
   • Şaşılık genellikle göz tembelliği (ambliyopi) ile birlikte görülür. Bu durumda, tembel gözün görme yeteneği zayıftır.
   • Ambliyopi tedavisi, tembel gözün görme yeteneğini geliştirmeyi hedefler. Bu tedavi, tembel göze odaklanmak için bazen gözlük veya özel kapaklar kullanılmasını içerebilir.
3. Göz Kası Egzersizleri:
   • Bazı türlerde, göz kaslarını güçlendiren egzersizler oldukça etkili olabilir. Bu egzersizler, göz kaslarının doğru çalışmasını teşvik ederek gözlerin paralel hareket etmesini sağlar. Ancak egzersizler genellikle hafif ve orta dereceli vakalarda etkili olur. Daha ileri vakalarda cerrahi müdahale gerekebilir.
   • Göz terapistleri, bu egzersizleri rehberlik edebilir.
4. Göz İğnesi veya Botulinum Toksin Enjeksiyonları:
   • Tedavide son yıllarda popüler hale gelen yöntemlerden biri de botulinum toksin enjeksiyonlarıdır. Bu yöntem, göz kaslarına yapılan enjeksiyonlarla kasların geçici olarak felç edilmesini sağlar. Bu sayede gözler paralel hale getirilir ve şaşılığın düzelmesi sağlanır. Ancak botoks tedavisi kalıcı bir çözüm sunmaz ve genellikle geçici bir tedavi yöntemi olarak tercih edilir.
5. Cerrahi Müdahale (Şaşılık Ameliyatı):
   • Cerrahi müdahale, şaşılığın ciddi veya nedeni cerrahi gerektiren bir durumdaysa düşünülebilir.
   • Cerrahi işlem, göz kaslarının düzeltilmesini veya yeniden konumlandırılmasını içerebilir. Bu, gözlerin daha iyi bir şekilde hizalanmasını sağlayabilir.
   • Cerrahi sonrası rehabilitasyon ve takip önemlidir.
6. Göz Takip ve Değerlendirme:
   • Şaşılığın tedavisi sürecinde, düzenli göz takibi ve değerlendirmeleri gereklidir. Göz doktoru, tedavi planını ve ilerlemeyi gözden geçirecek ve gerekirse tedaviyi ayarlayacaktır.
7. Prizma Tedavisi: 
   • Prizma gözlükleri, şaşılık tedavisinde kullanılan bir diğer yöntemdir. Bu gözlükler, ışığın kırılmasını sağlayarak gözlerin aynı noktaya odaklanmasına yardımcı olur. Prizma tedavisi genellikle çift görme gibi şikayetlerin hafifletilmesinde etkilidir ve göz kaslarının düzgün çalışmasını teşvik eder.

Tedavi planı, her hasta için özelleştirilir ve şaşılığın türüne, yaşına ve şiddetine bağlı olarak değişebilir. Erken teşhis ve tedavi, şaşılığın etkilerini azaltmaya ve görme yeteneğini iyileştirmeye yardımcı olabilir. Bu nedenle, belirtiler gözlemlendiğinde bir göz doktoruna başvurmak ve önerilen tedavi planına uymak önemlidir.

Şaşılık Tedavisi Sonrası Süreç ve Yaşam Kalitesi

Şaşılık tedavisi sonrası bireylerin yaşam kalitesinde önemli bir iyileşme gözlemlenmektedir. Tedavi edilen bireyler, görme becerilerini geri kazanarak günlük aktivitelerinde daha rahat bir şekilde hareket edebilirler. Ayrıca, sosyal ve psikolojik açıdan da bireyin özgüveni artar. Özellikle çocuklarda, arkadaş ilişkileri ve okul başarısı üzerindeki olumsuz etkilerin ortadan kalkması, sosyal uyumun artmasına yardımcı olur. Erişkinlerde ise iş hayatında performans artışı ve sosyal etkileşimlerde daha özgüvenli bir duruş sergileme gibi pozitif etkiler görülebilir.

Tedavi başarılı bir şekilde gerçekleştirildiğinde, çift görme, baş ağrısı ve göz yorgunluğu gibi semptomların azalması da bireylerin genel yaşam kalitesini artırır. Ancak tedavi sürecinin başarılı olabilmesi için düzenli göz muayeneleri ve gerekli görülen tedavi yöntemlerinin aksatılmadan uygulanması önemlidir.

Sonuç

Sonuç olarak, göz kaslarındaki dengesizlikten kaynaklanan ve erken teşhis edilip tedavi edildiğinde başarılı sonuçlar alınabilen bir göz rahatsızlığıdır. Çocukluk döneminde daha sık görülmesine rağmen, her yaş grubunda ortaya çıkabilir ve tedavi edilmediği takdirde kalıcı görme kayıplarına yol açabilir. Genetik faktörler, göz kasları ve sinirler arasındaki dengesizlikler, travmalar ve diğer sağlık sorunları şaşılık oluşumunda etkili olabilir. Tedavi yöntemleri ise şaşılığın türüne, şiddetine ve altta yatan nedenine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Gözlük kullanımı, egzersizler, prizma tedavisi, botoks enjeksiyonları ve cerrahi müdahale gibi çeşitli tedavi seçenekleri mevcuttur. Tedavi sonrasında bireylerin görme becerileri düzelir ve yaşam kaliteleri artar. Ancak tedavi sürecinde erken teşhis ve düzenli takip oldukça önemlidir.

Referanslar:

1. Şaşılık Tedavisi: 10 Nedeni Belirtileri Türleri, Strabismus
2. Beauchamp GR, Black BC, Coats DK, et al. The management of strabismus in children: A clinical perspective. Pediatrics. 2003;111(6):1274-1280.
3. Kushner BJ. Strabismus and amblyopia: Functional aspects. Journal of Pediatric Ophthalmology and Strabismus. 2004;41(6):335-343.
4. Wright KW, Spiegel PH, Thompson LS. Handbook of Pediatric Strabismus and Amblyopia. New York: Springer; 2006.
5. von Noorden GK, Campos EC. Binocular Vision and Ocular Motility: Theory and Management of Strabismus. 6th ed. St. Louis: Mosby; 2002.
6. Helveston EM. The origins and evolution of strabismus surgery techniques. Journal of the American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus. 2004;8(1):48-61.
7. Lee J, Harris M, et al. The genetic basis of strabismus: Advances in genetic research and implications for treatment. Current Opinion in Ophthalmology. 2015;26(5):336-342.
8. Rowe FJ. Prevalence of strabismus in adults and the implications for healthcare provision. British Journal of Ophthalmology. 2010;94(10):1319-1321.
9. Holmes JM, Clarke MP. Amblyopia. Lancet. 2006;367(9519):1343-1351.
10. Simons K. Amblyopia characterization, treatment, and prophylaxis. Survey of Ophthalmology. 2005;50(2):123-166.
11. Cooper J, Feldman J. A comparison of patching and atropine penalization in the treatment of strabismus-related amblyopia. Optometry and Vision Science. 2003;80(12):803-808.
12. Scott WE, Dickey CF. Stability of alignment in the monofixation syndrome. Ophthalmology. 1981;88(6):640-643.
13. Prieto-Díaz J, Souza-Dias C. Strabismus. 4th ed. São Paulo: Cultura Médica; 2005.
14. Kushner BJ. Incomitant strabismus: Principles and management strategies. Journal of the American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus. 2001;5(1):51-60.
15. Felius J, Stager DR. Visual outcome of surgery for congenital esotropia. Journal of AAPOS. 2004;8(5):429-434.
16. Birch EE, Holmes JM. Evidence-based management of amblyopia. Pediatrics. 2010;127(2):e540-e557.
17. Flynn JT, Cassady JC. Diagnostic patterns in the evaluation of strabismus. Ophthalmology. 1978;85(10):962-969.
18. Choi MY, Shin SY. Surgical outcomes of adjustable sutures in strabismus. Korean Journal of Ophthalmology. 2008;22(3):167-170.
19. Faden N, Campos E. Progressive strabismus surgery in patients with thyroid-associated orbitopathy. Archives of Ophthalmology. 1991;109(5):679-683.
20. Govindan M, Mohney BG, Diehl NN, Burke JP. Incidence and types of childhood strabismus: A population-based study. Ophthalmology. 2005;112(3):207-210.
21. Freedman DS, Bensinger RE. Surgical correction of strabismus in adults. American Journal of Ophthalmology. 1993;115(1):92-96.
22. Daniell MD, Salmon JF. Neurogenic strabismus in adults: Diagnosis and treatment. Clinical and Experimental Ophthalmology. 2000;28(1):14-22.
23. Lennerstrand G, Ygge J. Binocular function in intermittent exotropia. Strabismus. 1999;7(1):45-64.
24. Leffler CT, Schwartz SG, et al. The historical development of strabismus surgery. Survey of Ophthalmology. 2017;62(3):286-300.
25. Pedersen AG, Mortensen S. Risk factors and complications in strabismus surgery. Acta Ophthalmologica. 2015;93(4):e314-e319.
26. Keech RV, Scott WE, Christensen LE. Surgical success in adult strabismus. Ophthalmology. 1994;101(1):112-118.
27. Parks MM. The bimedial recession for infantile esotropia. American Journal of Ophthalmology. 1958;45(5):64-77.
28. Bagheri A, Etezad-Razavi M. Non-surgical therapies in strabismus management. International Ophthalmology Clinics. 2006;46(3):77-92.
29. Nucci P, Serafino M. Treatment of congenital and acquired strabismus in children: An overview. Current Opinion in Ophthalmology. 2011;22(5):318-322.
30. Helveston EM, Weber JC. Current concepts in strabismus diagnosis and therapy. Survey of Ophthalmology. 1972;17(1):44-60.
31. Stager DR, Weakley DR, et al. Infantile esotropia and surgical timing. Journal of AAPOS. 1999;3(1):41-44.
32. Robinson J, Scott AB. Muscle and tissue changes in strabismus surgery. Journal of Pediatric Ophthalmology and Strabismus. 1987;24(4):184-187.
33. Malik SRK, Venkataswamy G. Patterns of non-paralytic strabismus. British Journal of Ophthalmology. 1968;52(8):586-591.
34. Haider R, Cotton S, et al. Cost-effectiveness of strabismus surgery in children. Clinical Ophthalmology. 2015;9:291-298.
35. Arnoldi K, Reynolds JD. Sensory anomalies in early-onset strabismus. Optometry and Vision Science. 1996;73(2):95-101.
36. Ciuffreda KJ, Kenyon RV. Motor learning in strabismus management. Vision Research. 1983;23(1):7-14.
37. https://scholar.google.com/
38. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/