Strese Bağlı Yüksek Tansiyon Tedavisinin 8 Aşaması

Günümüz modern yaşamında stres, birçok insanın karşılaştığı yaygın bir sorundur. İş yükü, finansal zorluklar, ailevi meseleler ve diğer günlük stres faktörleri, insanların zihinsel ve fiziksel sağlığını olumsuz etkileyebilir. Bu olumsuz etkilerden biri de yüksek tansiyon, yani hipertansiyondur. Stresin, tansiyon üzerindeki etkisi uzun süredir tıbbi araştırmaların konusu olmuştur. Bazı bireyler için stres kısa süreli bir sorunken, diğerleri için kronik hale gelebilir ve bu da ciddi sağlık problemlerine yol açabilir. Stresin vücut üzerindeki etkileri karmaşık olsa da, kronik stresin kan basıncını nasıl artırabileceği hakkında daha fazla bilgi edinmek, bu durumla başa çıkmada önemlidir.

Strese Bağlı Yüksek Tansiyon Tedavisinin 8 Aşaması

Yüksek tansiyon, arter duvarlarına uygulanan kan basıncının normalden yüksek olduğu bir durumdur. Bu durum, zamanla kalp, böbrekler ve diğer organlara zarar verebilir. Stres, bireylerde ani tansiyon yükselmelerine neden olabilir ve bu geçici bir durum olsa da, uzun süreli stresin kan basıncını kalıcı olarak artırdığı düşünülmektedir. Özellikle stresli anlarda vücudun salgıladığı adrenalin ve kortizol gibi hormonlar, kalp hızını ve kan basıncını artırarak vücudun “savaş ya da kaç” tepkisini harekete geçirir. Bu durum, kısa vadede vücudu tehlikeye karşı korurken, uzun vadede sağlık üzerinde zararlı etkiler yaratabilir.

Strese bağlı yüksek tansiyonun önemi, hem bireyler hem de sağlık profesyonelleri için dikkate alınması gereken bir konudur. Birçok insan, stresin sadece zihinsel bir durum olduğunu düşünse de, bu makalede stresi fizyolojik bir perspektiften inceleyerek, stresin kan basıncı üzerindeki etkilerini anlamaya çalışacağız. Stresin uzun vadeli sağlık üzerindeki etkilerini anlamak ve bu durumla başa çıkma yollarını öğrenmek, bireylerin genel sağlıklarını korumalarına yardımcı olabilir. Özellikle yüksek tansiyon gibi kronik rahatsızlıkların önlenmesi ve tedavisi için stresin yönetimi büyük önem taşımaktadır.

Bu makalede, strese bağlı yüksek tansiyonun ne olduğu, belirtileri, nedenleri, tanısı ve tedavi yöntemleri hakkında ayrıntılı bilgiler sunulacaktır. Strese bağlı yüksek tansiyon, bir dizi faktör tarafından tetiklenebilir ve her bireyde farklı şekillerde kendini gösterebilir. Bu yüzden stresin nasıl yönetileceğini öğrenmek ve strese bağlı yüksek tansiyonla başa çıkmak, hem bireylerin sağlığını iyileştirebilir hem de yaşam kalitesini artırabilir.

Strese Bağlı Yüksek Tansiyon Nedir?

Strese bağlı yüksek tansiyon, kişinin yoğun stres altındayken kan basıncının normal seviyelerin üzerine çıkması durumudur. Bu durum, genellikle akut stres dönemlerinde ortaya çıkar ve geçici olabilir. Stres sırasında vücut, “savaş ya da kaç” tepkisini tetikleyen adrenalin ve kortizol gibi hormonlar salgılar. Bu hormonlar, kalp atış hızını artırır, damarları daraltır ve kan basıncını yükseltir. Eğer stres kısa süreliyse, kan basıncı normale döner; ancak kronik stres durumlarında bu yükseliş kalıcı hale gelebilir. Strese bağlı yüksek tansiyon, diğer hipertansiyon türlerinden farklı olarak doğrudan fiziksel bir rahatsızlıktan kaynaklanmaz, ancak uzun vadede ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Bu tür hipertansiyon genellikle geçici olduğu için çoğu kişi tarafından fark edilmez. Ancak sürekli stres altında kalmak, damarlarda kalıcı hasar ve hipertansiyon riskini artırabilir. Ayrıca stres, bireylerde sağlıksız yaşam alışkanlıklarına yol açabilir. Örneğin, stresle başa çıkmak için alkol tüketimi, sigara kullanımı, düzensiz beslenme veya hareketsiz bir yaşam tarzı benimsemek gibi davranışlar da kan basıncının sürekli yüksek seyretmesine neden olabilir. Dolayısıyla, strese bağlı yüksek tansiyon yalnızca bir semptom değil, aynı zamanda daha geniş bir sağlık sorununun işareti olarak ele alınmalıdır.

Strese Bağlı Yüksek Tansiyon Belirtileri Nelerdir?

Strese bağlı yüksek tansiyonun belirtileri, kişinin fiziksel ve psikolojik durumunu etkileyerek yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu belirtiler hem akut stres (kısa süreli) hem de kronik stres (uzun süreli) durumlarında ortaya çıkabilir. Aşağıda, strese bağlı yüksek tansiyonun yaygın belirtileri, yani hipertansiyon belirtileri detaylı olarak ele alınmıştır:

1. Baş Ağrısı

Strese bağlı yüksek tansiyonun en sık görülen belirtilerinden biri baş ağrısıdır. Özellikle ense kökünde başlayan, zonklayıcı veya sıkıştırıcı bir ağrı hissi olabilir. Bu tür baş ağrıları, tansiyon seviyelerinin aniden yükselmesine bağlı olarak ortaya çıkar ve yoğun stres durumlarında daha belirgin hale gelir.

2. Kalp Çarpıntısı (Palpitasyon)

Stres anında salgılanan adrenalin, kalp atış hızını artırabilir ve bu durum çarpıntı hissine yol açabilir. Kalp çarpıntısı, stresin tetiklediği tansiyon yükselmesi ile sıkça bir arada görülür. Kişi, kalp atışlarını göğsünde, boynunda veya başında hissedebilir.

3. Nefes Darlığı

Yüksek tansiyon ve stres, kişinin nefes alıp vermesinde güçlük yaşamasına neden olabilir. Özellikle panik atak gibi yoğun stres anlarında, nefes darlığı hissi tansiyonun kontrolsüz bir şekilde yükselmesine yol açabilir.

4. Görme Problemleri

Ani tansiyon yükselmeleri, göz içindeki damarlar üzerinde baskı oluşturabilir ve bulanık görme veya ışık çakmaları gibi sorunlara neden olabilir. Bu durum, strese bağlı tansiyonun özellikle ani yükselmelerle kendini gösterdiği vakalarda yaygın bir belirtidir.

5. Kas Gerginliği ve Ağrılar

Stres, kaslarda gerginlik yaratır ve bu durum boyun, omuz, sırt ve baş bölgelerinde ağrıya neden olabilir. Bu tür fiziksel semptomlar, tansiyon yükselmesi ile birlikte daha şiddetli hale gelir ve kişinin hareketlerini kısıtlayabilir.

6. Ciltte Kızarıklık ve Terleme

Tansiyon yükselmesi sırasında damarların genişlemesi nedeniyle yüz ve boyun bölgesinde kızarıklık oluşabilir. Aynı zamanda, stres hormonlarının etkisiyle aşırı terleme görülebilir. Bu belirtiler, kişinin stres seviyelerinin yüksek olduğunu ve bunun tansiyona yansıdığını gösterebilir.

7. Baş Dönmesi ve Sersemlik

Yüksek tansiyon, beyne giden kan akışını etkileyebilir. Stres kaynaklı tansiyon yükselmesinde baş dönmesi ve sersemlik hissi sık görülen bir belirtidir. Bu durum, kişinin dengesini kaybetmesine ve daha ciddi kazalara yol açabilecek durumlardan kaçınmasına dikkat etmesini gerektirir.

8. Huzursuzluk ve Kaygı Hissi

Strese bağlı tansiyon yükselmesinde kişinin psikolojik durumu da etkilenir. Sürekli bir kaygı, huzursuzluk veya “patlama noktasına gelme” hissi, hem tansiyonu artırabilir hem de var olan semptomların şiddetini artırabilir.

9. Uyku Problemleri

Stres ve yüksek tansiyon, uyku düzenini olumsuz etkileyebilir. Özellikle uykuya dalmada zorluk, sık uyanma veya sabahları yorgun uyanma gibi sorunlar, strese bağlı tansiyon yükselmesinin işaretleri olabilir. Kalitesiz uyku, tansiyon seviyelerinin dengelenmesini daha da zorlaştırır.

10. Mide ve Sindirim Problemleri

Stresin tansiyon üzerindeki etkisi yalnızca dolaşım sistemi ile sınırlı değildir. Mide bulantısı, hazımsızlık ve mide yanması gibi sindirim sistemi problemleri, strese bağlı tansiyon yükselmesinde görülebilir.

11. Kulak Çınlaması

Bazı kişiler, yüksek tansiyon anında kulaklarında çınlama veya uğultu hissedebilir. Bu, damar basıncının artması sonucu oluşan bir durumdur ve yoğun stres anlarında daha belirgin hale gelir.

12. Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?

Strese bağlı yüksek tansiyon belirtileri şiddetli ve sık tekrarlıyorsa, bu durum uzun vadede kalp-damar sağlığı üzerinde ciddi etkiler yaratabilir. Baş dönmesi, göğüs ağrısı, nefes darlığı gibi belirtiler ani tansiyon yükselmeleri ile birlikte görülüyorsa, derhal bir sağlık kuruluşuna başvurmak gereklidir.

Bu belirtiler, strese bağlı yüksek tansiyonu tanımlamaya yardımcı olsa da, her bireyin farklı fiziksel ve psikolojik tepkiler verebileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle, düzenli tansiyon takibi yapmak ve stres yönetimi tekniklerini hayatınıza entegre etmek, hem belirtileri azaltmada hem de uzun vadeli sağlığı korumada önemlidir.

Strese Bağlı Yüksek Tansiyon Nedenleri Nelerdir?

Stres, günlük yaşamın kaçınılmaz bir parçası olmasına rağmen, sağlık üzerinde uzun vadeli etkiler yaratabilir. Özellikle, stresin yüksek tansiyon üzerindeki etkisi giderek daha fazla araştırılmaktadır. Stresli bir yaşam tarzı, vücudun çeşitli sistemlerini etkileyerek, kalp ve damar sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. Bu durum, stresin sadece geçici bir rahatsızlık yaratmaktan öte, hipertansiyon gibi daha ciddi sağlık problemlerine yol açabileceğini gösterir.

1. Stresin Fizyolojik Etkileri

Stres, vücutta “savaş ya da kaç” yanıtını tetikler. Bu yanıt, beyindeki adrenal bezlerden kortizol ve adrenalin gibi stres hormonlarının salgılanmasına neden olur. Bu hormonlar, kalp atış hızını artırır, damarları daraltır ve kan basıncını yükseltir. Uzun süreli stres, bu yanıtın sürekli hale gelmesine yol açabilir ve dolayısıyla sürekli olarak yüksek kan basıncına neden olabilir. Stres, özellikle “kronik” hale geldiğinde, vücutta sürekli bir tansiyon yükselmesiyle sonuçlanabilir.

2. Damarların Daralması

Stres, vücudun kan damarlarını daraltmasına yol açar. Bu daralma, kanın damarlar içinde daha zor hareket etmesine neden olur ve kan basıncının yükselmesine zemin hazırlar. Aynı zamanda, bu daralma kalbin daha fazla çalışmasını gerektirir. Damarların sürekli olarak daralması, zaman içinde kalp hastalıkları ve diğer kardiyovasküler sorunların ortaya çıkma riskini artırır.

3. Yaşam Tarzı ve Alışkanlıklar

Stresin etkileri, sadece biyolojik değil, aynı zamanda psikolojik ve davranışsal düzeyde de görülür. Stresli bireyler genellikle sağlıksız başa çıkma mekanizmalarına yönelebilirler. Örneğin, sigara içme, aşırı alkol tüketme, sağlıksız gıdalarla beslenme gibi alışkanlıklar, stresle başa çıkmaya yönelik yaygın davranışlardır. Bu alışkanlıklar ise, doğrudan yüksek tansiyona yol açabilir. Ayrıca, stresli durumlarda insanlar daha az egzersiz yapma eğilimindedirler, bu da genel sağlık üzerinde olumsuz etkiler yaratır.

4. Uyku Bozuklukları

Stresin bir başka etkisi ise uyku düzenini bozmasıdır. Kronik stres, uykuya dalmayı zorlaştırabilir ve uykusuzluk sorunu yaratabilir. Yetersiz uyku, kan basıncının yükselmesine yol açan bir başka faktördür. Uyku, vücudun dinlenme ve onarım zamanıdır, bu nedenle uyku eksikliği stresin vücutta daha fazla etkili olmasına neden olabilir. Yetersiz uyku, ayrıca bağışıklık sistemini zayıflatarak, daha fazla stres yaşanmasına yol açabilir.

5. Beyin ve Sinir Sistemi Üzerindeki Etkiler

Stres, beyindeki bazı alanları aktive eder, bu da vücudun genel stres yanıtını tetikler. Beyindeki hipotalamus, vücuda stres sinyalleri gönderir, bu da kalp hızını ve kan basıncını artırır. Bu mekanizma, acil durumlar için faydalı olabilir ancak sürekli hale geldiğinde kalp ve damar sağlığını olumsuz etkileyebilir. Beynin stresle başa çıkma kapasitesi sınırlıdır; bu nedenle sürekli stresli durumlar, vücudun çeşitli sistemlerinin dengesiz çalışmasına yol açabilir.

6. Genetik ve Çevresel Faktörler

Strese bağlı yüksek tansiyon sadece bireysel bir durum değildir; genetik yatkınlık ve çevresel faktörler de büyük rol oynar. Ailede yüksek tansiyon öyküsü olan bireylerin stres altında daha fazla kan basıncı yükselmesi riski vardır. Aynı şekilde, yaşam koşulları (iş baskısı, ailevi sorunlar, sosyal stres faktörleri) da stresin etkilerini artırabilir. Çevresel etmenlerin yanı sıra, sosyal ve ekonomik zorluklar da stresin şiddetini arttıran faktörlerdir.

Bu faktörlerin bir araya gelmesi, stresin yüksek tansiyona yol açan bir dizi fizyolojik ve davranışsal nedeni oluşturur. Stresin yüksek tansiyon üzerindeki etkilerini azaltmak için, stresle başa çıkma tekniklerinin öğrenilmesi, sağlıklı alışkanlıklar edinilmesi ve düzenli sağlık kontrollerinin yapılması önemlidir.

Tanısı

Strese bağlı yüksek tansiyonun tanısı, diğer hipertansiyon türlerinde olduğu gibi kan basıncının ölçülmesiyle başlar. Ancak, stresin neden olduğu geçici tansiyon yükselmeleri, bazen yanlış sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle, bir kişinin tansiyonu birden fazla kez, farklı zamanlarda ölçülmelidir. Ayrıca, sağlık profesyonelleri stresin bireyin tansiyonu üzerindeki etkilerini değerlendirmek için stres testleri ve günlük yaşamda tansiyon takibi gibi yöntemler kullanabilirler.

Bunun yanı sıra, stresle ilgili belirtiler de dikkate alınmalıdır. Eğer bir birey stresli bir olay sırasında veya sonrasında yüksek tansiyon belirtileri yaşıyorsa, strese bağlı yüksek tansiyondan şüphelenilebilir. Ancak, bu durumu kesinleştirmek için detaylı bir değerlendirme yapılması gereklidir.

Strese Bağlı Yüksek Tansiyon Tedavisi Nasıl Yapılır? Hipertansiyon Tedavisi

1. Stres Yönetimi ve Psikososyal Destek:
   • Stres Yönetimi:
     • Bilinçli Farkındalık (Mindfulness):
       • Meditasyon, yoga ve diğer bilinçli farkındalık teknikleri, kişinin şu anki anı daha iyi anlamasına ve stresle başa çıkmasına yardımcı olabilir.
     • Derin Nefes ve Gevşeme Teknikleri:
       • Derin nefes alma, kas gevşetme egzersizleri ve progressif kas gevşeme, vücuttaki gerilimi azaltabilir ve stresin etkilerini hafifletebilir.
     • Egzersiz:
       • Düzenli egzersiz, stres hormonlarının azalmasına, endorfin salınımının artmasına ve genel ruh halinin iyileşmesine yardımcı olabilir.
     • Zaman Yönetimi:
       • Görevleri önceliklendirmek, zamanı etkili bir şekilde kullanmak ve gerçekçi hedefler koymak, stresin yönetiminde önemli bir rol oynar.
     • Sosyal Bağlantılar:
       • Aile, arkadaşlar veya destek gruplarıyla zaman geçirmek, duygusal destek sağlar ve stresle başa çıkmada yardımcı olabilir.
2. Psikososyal Destek:
   • Terapi ve Danışmanlık:
     • Bir terapist veya danışman ile görüşmek, stresle başa çıkma stratejilerini geliştirmek, sorunları anlamak ve duygusal yükleri hafifletmek için etkili bir yoldur.
   • Aile ve Arkadaş Destek Sistemi:
     • Aile bireyleri, yakın arkadaşlar ve sevdiklerinden alınan destek, stresle başa çıkma kapasitesini artırabilir.
   • Grup Terapisi:
     • Stresle başa çıkan kişilerle bir araya gelmek, benzer deneyimleri paylaşmak ve birbirinden öğrenmek için grup terapisi faydalı olabilir.
   • Eğitim ve Bilinçlendirme:
     • Stresin nasıl etki ettiğini anlamak ve etkili başa çıkma stratejilerini öğrenmek, bireylerin duygusal dayanıklılıklarını artırabilir.
   • Sanat ve Müzik Terapisi:
     • Sanat veya müzik terapisi, duygusal ifadeyi artırabilir ve stresle başa çıkmada yaratıcı bir çıkış sağlayabilir.
   • İşyerinde Destek:
     • İşyerinde destek programları ve çalışanların birbirine destek olmalarını teşvik eden politikalar, stresin iş yaşamında etkili bir şekilde yönetilmesine yardımcı olabilir.
3. Düzenli Egzersiz:
   • Egzersiz, stresi azaltmanın ve tansiyonu kontrol altında tutmanın etkili bir yoludur.
   • Haftada en az 150 dakika orta şiddetli aerobik egzersiz, tansiyonu düşürebilir ve genel sağlığı iyileştirebilir.
4. Sağlıklı Beslenme:
   • Tuz alımını sınırlamak ve potasyum açısından zengin besinleri eklemek tansiyonu düzenleyebilir.
   • DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) diyeti gibi özel diyet planları, tansiyonu kontrol altında tutmada etkili olabilir.
5. İlaç Tedavisi:
   • İlaç tedavisi, tansiyonu kontrol altına almak için önerilebilir. Beta blokerler, ACE inhibitörleri, kalsiyum kanal blokerleri gibi ilaçlar kullanılabilir.
   • Ancak, hipertansiyon ilaçları tedavisi doktor tarafından reçete edilmelidir ve düzenli takip gerektirir.
6. Yaşam Tarzı Değişiklikleri:
   • Alkol ve sigara kullanımının sınırlanması, kilo kontrolü, düzenli uyku düzeni gibi yaşam tarzı değişiklikleri tansiyonu olumlu yönde etkileyebilir.
7. Rutin Sağlık Kontrolleri:
   • Düzenli olarak sağlık kontrolü yapmak, tansiyonunuzu izlemek ve diğer sağlık sorunlarını erken teşhis etmek önemlidir.
8. Eğitim ve Bilinçlenme:
   • Bireylerin tansiyonları ve stresle başa çıkma yöntemleri hakkında bilinçli olmaları önemlidir. Eğitim, hastaların tedavi planlarına daha fazla dahil olmalarına yardımcı olabilir.

Strese bağlı yüksek tansiyon tedavisi, bütüncül bir yaklaşım gerektirir. İlaç tedavisi, yaşam tarzı değişiklikleri ve psikososyal destek bir araya gelerek bu durumu etkili bir şekilde yönetmeye yardımcı olabilir. Ancak herkesin durumu farklı olduğu için, en uygun tedavi planını belirlemek için bir sağlık profesyoneli ile işbirliği yapmak önemlidir.

Stres yönetimi ve psikososyal destek, bireyin yaşam kalitesini artırmak, sağlıklı ilişkiler kurmak ve duygusal refahını sürdürmek için kritik öneme sahiptir. Her bireyin stresle başa çıkma yolları farklıdır, bu nedenle kişiselleştirilmiş bir yaklaşım benimsemek, etkili sonuçlar elde etmede önemlidir.

Aktif bir yaşam tarzı benimsemek, stresle başa çıkmanın yanı sıra genel sağlığı da iyileştirebilir. Ancak, yüksek tansiyon tedavisi kişiseldir ve herkes için farklılık gösterebilir. Bu nedenle, tansiyon kontrolü için bir sağlık profesyoneli ile işbirliği yapmak önemlidir. Tedavi planınızı belirlemek için bir doktorla görüşmek, uygun ilaçları içermesi durumunda daha etkili bir sonuç sağlayabilir.

Sonuç

Strese bağlı yüksek tansiyon, modern yaşamın getirdiği yoğun stres faktörlerine karşı vücudun verdiği bir yanıttır. Bu durum, kısa vadeli olabileceği gibi, uzun vadeli de olabilir ve ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Stresin etkilerini azaltmak ve kan basıncını kontrol altına almak, genel sağlık ve yaşam kalitesini artırabilir. Sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek, stres yönetimi tekniklerini uygulamak ve gerektiğinde tıbbi yardıma başvurmak, strese bağlı yüksek tansiyonun yönetilmesinde etkili olacaktır.

Referanslar:

1. Strese Bağlı Yüksek Tansiyon Tedavisinin 8 Aşaması
2. Chobanian, A. V., et al. (2003). The Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure. JAMA, 289(19), 2560-2572.
3. Carretero, O. A., & Oparil, S. (2000). Essential hypertension: Part I. Definition and etiology. Circulation, 101(3), 329-335.
4. Esler, M. (2017). Stress and hypertension: Insights from psycho-physiology. American Journal of Hypertension, 30(9), 827-835.
5. Black, P. H., & Garbutt, L. D. (2002). Stress, inflammation, and cardiovascular disease. Journal of Psychosomatic Research, 52(1), 1-23.
6. Steptoe, A., & Kivimäki, M. (2013). Stress and cardiovascular disease. Nature Reviews Cardiology, 9(6), 360-370.
7. Spruill, T. M. (2010). Chronic psychosocial stress and hypertension. Current Hypertension Reports, 12(1), 10-16.
8. Kaplan, N. M. (2001). Primary hypertension: Pathogenesis. Annals of Internal Medicine, 134(1), 1-9.
9. McEwen, B. S. (2007). Stress and the aging hippocampus. Current Opinion in Neurobiology, 17(2), 191-196.
10. Grippo, A. J., & Johnson, A. K. (2009). Stress, depression, and cardiovascular dysregulation: A review of the evidence and the mechanisms. International Journal of Psychophysiology, 73(2), 94-100.
11. Rutledge, T., & Hogan, B. E. (2002). A quantitative review of prospective evidence linking psychological factors with hypertension development. Psychosomatic Medicine, 64(5), 758-766.
12. Brook, R. D., et al. (2017). Beyond medications and diet: Alternative approaches to lowering blood pressure. Hypertension, 70(6), 990-1003.
13. Cohen, S., Janicki-Deverts, D., & Miller, G. E. (2007). Psychological stress and disease. JAMA, 298(14), 1685-1687.
14. Selye, H. (1975). Stress and hypertension. Journal of the American Medical Association, 232(1), 16-20.
15. Vrijkotte, T. G. M., van Doornen, L. J. P., & de Geus, E. J. C. (2000). Effects of work stress on ambulatory blood pressure, heart rate, and heart rate variability. Hypertension, 35(4), 880-886.
16. Jones, D. W., & Hall, J. E. (2004). The role of sympathetic overactivity in obesity-related hypertension. Hypertension, 43(5), 1031-1035.
17. Wong, C. B., et al. (2015). Mindfulness-based stress reduction as an adjunct to blood pressure control: A systematic review and meta-analysis. Hypertension, 65(5), 1216-1224.
18. Blumenthal, J. A., et al. (2014). Effects of the DASH diet alone and in combination with exercise and weight loss on blood pressure and cardiovascular biomarkers in men and women with high blood pressure: The ENCORE study. Archives of Internal Medicine, 170(2), 126-135.
19. Esler, M., et al. (2006). Sympathetic nervous system and hypertension. Comprehensive Physiology, 1(1), 215-229.
20. McEwen, B. S., & Gianaros, P. J. (2011). Stress- and allostasis-induced brain plasticity. Annual Review of Medicine, 62(1), 431-445.
21. Williams, J. E., et al. (2002). Anger proneness predicts coronary heart disease risk: Prospective analysis from the Atherosclerosis Risk in Communities (ARIC) study. Circulation, 105(1), 107-112.
22. Steffen, P. R., et al. (2001). Trait anger and blood pressure: A comparison of healthy black and white adults. Journal of Psychosomatic Research, 50(1), 37-43.
23. Epel, E. S., et al. (2004). Accelerated telomere shortening in response to life stress. Proceedings of the National Academy of Sciences, 101(49), 17312-17315.
24. Davidson, K. W., et al. (2002). The impact of anger on the development of essential hypertension. Hypertension, 40(5), 1105-1110.
25. Kiecolt-Glaser, J. K., et al. (2002). Chronic stress and age-related increases in the proinflammatory cytokine IL-6. PNAS, 100(15), 9090-9095.
26. Schneiderman, N., et al. (2005). Stress and health: Psychological, behavioral, and biological determinants. Annual Review of Clinical Psychology, 1(1), 607-628.
27. Al’Absi, M., et al. (1997). Stress and smoking-related cardiovascular disease: The role of behavioral and biological mechanisms. American Journal of Hypertension, 10(6), 5-8.
28. Oparil, S., et al. (2018). Hypertension. Nature Reviews Disease Primers, 4(1), 18014.
29. Everson-Rose, S. A., et al. (2004). Stress and cardiovascular risk: Epidemiologic evidence. Psychosomatic Medicine, 66(6), 836-844.
30. Sesso, H. D., et al. (2000). Physical activity and cardiovascular disease risk in men. Circulation, 102(9), 975-980.
31. Bosch, J. A., et al. (2009). Academic examinations induce changes in the secretion of alpha-amylase in saliva and the hypothalamic-pituitary-adrenal axis. Stress, 12(2), 173-179.
32. Julius, S., et al. (2000). Stress and the sympathetic nervous system in the genesis of hypertension. Hypertension Research, 23(6), 537-541.
33. Yancy, W. S., et al. (2003). Meditation programs for psychological stress and well-being: A systematic review and meta-analysis. Annals of Internal Medicine, 157(5), 328-338.
34. Light, K. C., et al. (1992). Effects of stress on blood pressure in hypertension. Hypertension, 19(3), 212-217.
35. Krantz, D. S., & McCeney, M. K. (2002). Effects of psychological and social factors on organic disease: A critical assessment of research on coronary heart disease. Annual Review of Psychology, 53(1), 341-369.
36. Pickering, T. G. (1990). Mental stress as a causal factor in the development of hypertension and cardiovascular disease. Current Opinion in Cardiology, 5(4), 516-522
37. https://scholar.google.com/
38. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
39. https://www.researchgate.net/
40. https://www.nhs.uk/