Sünnet Nedir ve Nasıl Yapılır? Sünnet Teknikleri: 4 Teknik

Sünnet, birçok kültürde ve dini inanışta önemli bir yer tutan, erkek çocuklarının cinsel organlarının uç kısmındaki derinin (prepisyum) cerrahi olarak kesilip çıkarılması işlemi olarak tanımlanabilir. Bu işlem, tarih boyunca hem dini hem de sağlık sebeplerine dayanarak uygulanmıştır. İslam ve Yahudilik gibi dinlerde, bir ibadet ve ritüel olarak kabul edilirken, diğer kültürlerde tıbbi veya hijyen amaçlı olarak da gerçekleştirilmektedir. Dini boyutu kadar tıbbi faydaları da tartışılmakta, bu nedenle modern tıpta da sünnetin yaygınlaştığını görmekteyiz. Sünnet işlemi, cerrahi bir operasyon olduğundan doğru teknikler ve bakım gerektirir. Özellikle cerrahinin gerçekleştirildiği ortamın steril olması, komplikasyonların önlenmesi açısından büyük önem taşır.

Sünnet Nedir ve Nasıl Yapılır? Sünnet Teknikleri: 4 Teknik

Sünnet, her ne kadar cerrahi bir müdahale olsa da, birçok kültürde bu işlem toplumsal bir norm haline gelmiştir. Bazı toplumlar doğumdan kısa süre sonra yaparken, bazıları ise daha ileri yaşlarda bu işlemi tercih eder. Çoğu kez ailelerin dini inançlarına, geleneklerine veya sosyal çevrelerine bağlı olarak sünnet zamanı değişiklik gösterebilir. Ancak, belirli bir yaştan önce yapılmasının çocuk sağlığı açısından daha faydalı olabileceğini savunulmaktadır. Erken yaşta sünnet yapılan bireylerde, iyileşme sürecinin daha hızlı olduğu, ağrı ve enfeksiyon risklerinin daha düşük olduğu tespit edilmiştir.

İşlem, hem tıbbi hem de toplumsal bir ritüel olarak kabul gördüğünden, sürecin psikolojik ve sosyal etkileri de dikkate alınmalıdır. Özellikle ileri yaşlarda yapıldığında, çocuk üzerinde psikolojik baskı yaratabileceği, çevresel faktörlerin çocukta korku ve endişe oluşturabileceği bilinir. Bu nedenle, çocuğun yaşı, psikolojik durumu ve ailesinin kararları göz önünde bulundurularak dikkatlice planlanması gerekmektedir. Sünnet sonrası bakım da, iyileşme sürecinin sağlıklı bir şekilde tamamlanabilmesi için kritik öneme sahiptir. Bakımın ihmal edilmesi durumunda, enfeksiyon riski ve komplikasyonlar artabilir, bu da çocuğun iyileşme sürecini olumsuz etkileyebilir.

Bu makalede sünnetin ne olduğu, nasıl yapıldığı, sünnet teknikleri, sünnetin faydaları, sünnet sonrası bakım ve olası komplikasyonlar üzerinde duracağız. Ayrıca, hangi yaş aralıklarında yapılmasının daha uygun olduğu konusunda da bilgiler sunacağız. Tıbbi açıdan sünnetin avantajları ve dikkat edilmesi gereken noktalar detaylı bir şekilde ele alınarak, okuyuculara kapsamlı bir bilgi sunmayı hedefliyoruz.

Sünnet Nedir? Sünnetin Tarihçesi

Sünnet, prepisyum olarak bilinen penisin uç kısmındaki cildin çıkarılması işlemidir. Tarihsel olarak kökeni binlerce yıl öncesine dayanır. Mısır’da eski kalıntılar üzerinde yapılan incelemeler, MÖ 2300’lere kadar uzandığını göstermektedir. Yahudilik ve İslam’da, dini bir gereklilik olarak görülmektedir ve erkek çocukları genellikle belirli yaşlarda sünnet edilmektedir. Yahudi inancında, doğumun sekizinci gününde yapılırken, İslam’da bu yaş aralığı daha geniş tutulur ve genellikle çocukluk döneminde yapılması tercih edilir.

Tıbbi anlamda, hijyen sağlama ve hastalıkları önleme amacıyla uygulanır. Modern tıp, sünnetin çeşitli sağlık sorunlarını önleyebileceğini belirtmektedir. Özellikle idrar yolu enfeksiyonları, cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve penis kanseri riskini azaltıcı etkileri ile bilinmektedir. Ayrıca, sünnetli bireylerde HIV gibi cinsel yolla bulaşan hastalıkların görülme sıklığının daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Tarihsel olarak bazı toplumlar sünneti, erkek çocukların erişkinliğe geçişi simgeleyen bir ritüel olarak kabul eder. Bu süreçte, çocuğun aile ve toplum nezdinde erkeklik statüsüne geçişi sembolik bir önem taşır.

Sünnetin Faydaları

Sünnetin sağlık açısından birçok faydası olduğu tıbbi araştırmalarla kanıtlanmıştır. Özellikle idrar yolu enfeksiyonlarını önlemede etkili olduğu bilinmektedir. Sünnetli bireylerde bu tür enfeksiyonların görülme sıklığı, sünnetsiz bireylere kıyasla daha düşüktür. Bunun yanı sıra, cinsel yolla bulaşan hastalıkların da sünnetli erkeklerde daha az görüldüğü yapılan çalışmalarla ortaya konulmuştur. HIV ve HPV gibi enfeksiyonların yayılma riski, sünnetli bireylerde daha düşük olabilir.

1. Hijyen: Penisin hijyenini sağlamayı kolaylaştırır. Prepisyum derisinin çıkarılmasıyla bölgenin temizlenmesi kolaylaşır ve enfeksiyon riski azalır.
2. İdrar Yolu Enfeksiyonları: Özellikle bebeklik döneminde yapılan bireylerde idrar yolu enfeksiyonlarının daha az görüldüğü bilinmektedir.
3. Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar: Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı bir koruma sağlar. HIV ve HPV virüslerinin bulaşma riskini azaltır.
4. Penis Kanseri: Penis kanseri, sünnetsiz erkeklerde daha sık görülür. Bu nedenle, penis kanseri riskini düşürdüğü düşünülmektedir.

Sünnetin faydaları, tıbbi açıdan önemli olsa da, cerrahi bir işlem olması nedeniyle riskler de barındırır. Bu nedenle işlemin mutlaka uzman bir hekim tarafından steril bir ortamda yapılması önerilir.

Sünnet Sonrası Bakım

Sünnet sonrası bakım, iyileşme sürecinin sağlıklı bir şekilde tamamlanabilmesi için büyük önem taşır. İşlem sonrasında doktorun verdiği talimatlara uyulması, komplikasyonların önlenmesi açısından kritik rol oynar. Genellikle işlem sonrası bölgeye bandaj uygulanır ve bu bandajın düzenli olarak değiştirilmesi gerekir. Ayrıca, enfeksiyon riskine karşı hijyen kurallarına dikkat edilmeli ve sünnet bölgesi temiz tutulmalıdır.

1. İlk günler: Ameliyat ilk birkaç gün, hafif kanama ve ağrı normaldir. Bu süreçte doktorun verdiği ağrı kesiciler kullanılabilir ve sünnet bölgesinin kuru tutulmasına dikkat edilmelidir.
2. Hijyen: Özellikle çocuk bezlerinin sık değiştirilmesi ve bölgenin sürekli temiz tutulması önemlidir. Antiseptik kremler veya merhemler de enfeksiyon riskini azaltmak amacıyla kullanılabilir.
3. İyileşme süreci: Genellikle 7-10 gün içinde iyileşme başlar. Ancak tam iyileşme süreci 2-4 hafta arasında değişebilir. İyileşme döneminde çocuğun hareketlerinin kısıtlanması, yaralı bölgenin zarar görmemesi açısından önerilir.

Sünnet Sonrası Karşılaşılan Sorunlar

Her ne kadar genel anlamda basit bir cerrahi işlem olarak görülse de, bazı durumlarda komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Bu komplikasyonlar genellikle enfeksiyon, kanama veya yara iyileşmesinde gecikme şeklinde olabilir. Ayrıca, aşırı doku çıkarılması veya prepisyumun yetersiz kesilmesi de estetik ve fonksiyonel sorunlara yol açabilir.

1. Enfeksiyon: Steril olmayan koşullarda yapılan sünnetlerde enfeksiyon riski yüksektir. Bu durumda yara bölgesinde kızarıklık, şişlik ve ağrı oluşabilir.
2. Kanama: Bazı durumlarda kanama kontrolü zor olabilir. Kanama normalden fazla olduğunda mutlaka bir sağlık uzmanına başvurulmalıdır.
3. Doku Fazlalığı veya Eksikliği: Cerrahın deneyimsiz olması durumunda, prepisyumun fazla ya da eksik kesilmesi gibi estetik sorunlar ortaya çıkabilir. Bu durum, ilerleyen süreçte estetik kaygılara yol açabilir ve yeniden cerrahi müdahale gerektirebilir.

Sünnet Ne Zaman Yapılmalı?

Sünnetin yapılacağı zaman dilimi, çocuğun yaşı, fiziksel gelişimi ve ailenin tercihleri doğrultusunda belirlenir. Tıbbi açıdan, bebeklik döneminde yapılan sünnetin iyileşme sürecinin daha hızlı olduğu ve komplikasyon riskinin daha düşük olduğu kabul edilmektedir. Ancak bazı aileler, dini ya da kültürel nedenlerle çocukluk veya ergenlik döneminde yaptırmayı tercih edebilirler. Her yaş grubunun kendine özgü avantajları ve dezavantajları bulunur.

1. Yenidoğan Dönemi: Bebeklerde iyileşme süreci hızlıdır ve işlem genellikle lokal anestezi altında yapılır.
2. Çocukluk Dönemi: Çocuklar, sünnetin ne olduğunu daha fazla anladıkları için psikolojik destek gerektirebilirler.
3. Ergenlik Dönemi: Bu dönemde yapılan sünnetin psikolojik etkileri olabilir. Ayrıca iyileşme süreci daha uzun olabilir ve komplikasyon riski artabilir.

Sünnet Teknikleri, Sünnet Nasıl Yapılır?

Sünnet işlemi, uygulanan tekniğe ve cerrahın tecrübesine bağlı olarak farklı yöntemlerle gerçekleştirilebilir. Her sünnet tekniği, hastanın yaşı, sağlık durumu, ailenin tercihleri ve cerrahın uzmanlık alanı dikkate alınarak seçilir. Temel sünnet teknikleri arasında klasik cerrahi sünnet, lazerle sünnet, klem yöntemi (Plastibell veya Gomco), Zhenxi yöntemi gibi çeşitli uygulamalar bulunmaktadır. Her bir tekniğin kendi avantajları ve dezavantajları vardır ve bu nedenle her hasta için uygun olan tekniğin seçimi büyük önem taşır.

1. Cerrahi Sünnet (Klasik Yöntem)

En yaygın kullanılan ve uzun yıllardır uygulanan geleneksel yöntemdir. Bu yöntemde, penisin uç kısmındaki deri (prepisyum) cerrahi aletler kullanılarak kesilir. Cerrahi sünnet sırasında lokal ya da genel anestezi uygulanabilir. Lokal anestezi genellikle bebek ve çocuklarda tercih edilirken, genel anestezi daha büyük çocuklar ve erişkinler için kullanılabilir.

Uygulama Aşamaları:

• Prepisyumun cerrahi olarak çıkarılması işlemi gerçekleştirilir.
• Kanama kontrolü yapılır ve kanayan damarlar bağlanarak kesilir.
• Gerekirse cilt kenarları dikilir ve yara üzerine antiseptik bir bandaj uygulanır.
• İyileşme sürecinin yaklaşık 7-14 gün sürdüğü bu yöntemde, işlem sonrasında hafif ağrı ve şişlik oluşabilir.

Avantajları:

• Bu yöntem, deneyimli cerrahlar tarafından uygulandığında komplikasyon riski oldukça düşüktür.
• Cerrah, kesilecek deri miktarını dikkatli bir şekilde kontrol edebilir.
• Geniş kapsamlı cerrahi ekipman gerektirmemesi nedeniyle birçok sağlık kuruluşunda uygulanabilir.

Dezavantajları:

• Diğer tekniklere göre daha invaziv bir müdahale olduğu için iyileşme süresi daha uzun olabilir.
• İyileşme döneminde enfeksiyon ve kanama riski mevcuttur.

2. Lazerle Sünnet

Lazer teknolojisinin gelişmesiyle birlikte sünnet işleminde de lazer kullanılmaya başlanmıştır. Prepisyumun lazer ışınlarıyla kesilmesi işlemidir. Lazer kullanımı, cildin hassas bir şekilde kesilmesine olanak tanırken aynı zamanda kanama kontrolü sağlamasıyla öne çıkar. Genellikle minimal kanama ve hızlı iyileşme süreci ile bilinir.

Uygulama Aşamaları:

• Lokal anestezi uygulanır.
• Prepisyum lazer yardımıyla kesilir ve çıkarılır.
• Kesilen bölgedeki kan damarları lazerle yakılarak kanama minimize edilir.
• Yara üzerine antiseptik bir krem sürülerek kapatılır.

Avantajları:

• Lazerle yapılan kesiler daha ince ve hassas olduğu için yara izleri minimum düzeyde kalır.
• Kanama çok az olur veya hiç olmaz, bu da işlem sonrası komplikasyon riskini azaltır.
• İyileşme süreci klasik cerrahi yönteme göre daha hızlı olabilir.

Dezavantajları:

• Lazer cihazları her sağlık merkezinde mevcut olmadığından bu teknik her yerde uygulanamayabilir.
• Lazer teknolojisinin maliyeti klasik cerrahi sünnet yöntemine göre daha yüksek olabilir.
• Deneyimli bir cerrah gerektirir, çünkü lazerle yapılan işlemler, hassasiyet ve dikkat gerektiren müdahalelerdir.

3. Klemp Yöntemi (Plastibell veya Gomco Klempleri)

Klemp yöntemi, cerrahi kesme işlemi olmadan yapılabilen minimal invaziv bir yöntemdir. Bu teknikte prepisyumun üzerinde plastik ya da metal bir halka (klemp) yerleştirilir ve bu halka, derinin kan akışını keser. Birkaç gün sonra bu halka kendiliğinden düşer ve prepisyum deri kısmı ayrılır. En yaygın kullanılan klemp yöntemleri Plastibell ve Gomco klempleridir.

• Plastibell Klemp: Bu yöntemde prepisyum, plastik bir halkaya geçirilir ve klemp sıkılarak derinin kan akışı kesilir. Genellikle birkaç gün içinde plastik halka ve deri kendiliğinden düşer.
• Gomco Klemp: Metal bir klemp kullanılarak prepisyum sıkıştırılır ve cerrahi müdahale ile kesilir. Bu yöntem, genellikle Plastibell klemp yönteminden daha kısa sürer.

Avantajları:

• Bu teknik, lokal anestezi altında yapılabilir ve işlem genellikle birkaç dakika içinde tamamlanır.
• Dikiş gerektirmez, bu da iyileşme sürecini hızlandırır.
• İşlem sırasında minimal kanama olur.
• Bebeklerde ve küçük çocuklarda yaygın olarak kullanılır.

Dezavantajları:

• Klempin yanlış yerleştirilmesi durumunda deri fazla sıkışabilir ve komplikasyonlara yol açabilir.
• Bazı hastalarda klemp düşene kadar rahatsızlık hissi oluşabilir.
• Her iki yöntem de belirli yaş aralıklarında daha uygundur ve yetişkinlerde kullanımı nadirdir.

4. Zhenxi Yöntemi

Son yıllarda gelişen bir diğer yöntem Zhenxi tekniğidir. Bu yöntemde, penisin başına bir aparat takılır ve bu aparatın sıkıştırıcı özelliği sayesinde prepisyum yavaşça kesilir ve ayrılır. Zhenxi yöntemi genellikle Çin ve Asya ülkelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu teknik, minimal invaziv olarak kabul edilir ve dikiş gerektirmeyen bir yöntemdir.

Uygulama Aşamaları:

• Lokal anestezi uygulanır.
• Zhenxi aparat prepisyumun üzerine yerleştirilir ve birkaç gün içinde prepisyum ayrılır.
• Aparat çıkarıldıktan sonra, yara genellikle birkaç gün içinde tamamen iyileşir.

Avantajları:

• İnvaziv bir müdahale olmadan yapılabilmesi önemli bir avantajdır.
• Kanama riski minimaldir.
• Dikiş gerektirmez ve iyileşme süreci hızlıdır.

Dezavantajları:

• Zhenxi aparatının yanlış yerleştirilmesi durumunda ciltte tahriş veya komplikasyonlar görülebilir.
• Her sağlık merkezinde bu yöntem yaygın olarak kullanılmadığı için erişim sınırlı olabilir.

Hangi Yöntem Tercih Edilmeli?

Sünnet tekniği seçimi, bireyin yaşına, sağlık durumuna ve ailelerin tercihlerine bağlı olarak değişir. Bebeklerde klemp yöntemleri, basitliği ve minimal invaziv olması nedeniyle daha sık tercih edilirken, daha büyük çocuklar ve yetişkinler için cerrahi yöntemler daha uygun olabilir. Her bir yöntemin avantajları ve dezavantajları dikkatlice değerlendirilerek, çocuğun sağlık durumu ve cerrahın deneyimi göz önünde bulundurulmalıdır.

• Bebeklerde: Plastik ya da metal klemp yöntemleri (Plastibell, Gomco) daha uygun olabilir çünkü işlem minimal invazivdir ve iyileşme süreci oldukça hızlıdır.
• Daha büyük çocuklar ve yetişkinlerde: Cerrahi yöntem veya lazer sünnet genellikle tercih edilen tekniklerdir. Bu yaş grubunda iyileşme süresi daha uzun olabileceğinden dikkatli bakım gereklidir.

Cerrahi ve lazer sünnet işlemleri, daha kesin sonuçlar sağlar ve estetik kaygılar açısından daha kontrollü bir süreç sunar. Ancak maliyet, iyileşme süresi ve işlem sonrası bakım gibi unsurlar da dikkate alınmalıdır.

Sonuç olarak, işlem her ne kadar basit bir cerrahi müdahale olarak görünse de, tekniklerin seçimi ve uygulanması titizlikle yapılmalıdır. Uzman doktorlarla birlikte, sünnetin en uygun teknikle gerçekleştirilmesi, iyileşme sürecini hızlandıracak ve komplikasyon riskini en aza indirecektir.

Sonuç

Birçok kültürde ve inanç sisteminde önemli bir yer tutan cerrahi bir işlemdir. Hem tıbbi hem de dini nedenlerle gerçekleştirilen sünnetin doğru bir şekilde yapılması, iyileşme sürecinin sağlıklı tamamlanması açısından kritik öneme sahiptir. Bu yazıda sünnetin ne olduğu, nasıl yapıldığı, farklı sünnet teknikleri, sünnetin faydaları, sonrası bakım ve karşılaşılabilecek komplikasyonlar detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Sünnetin yapılacağı zaman ve teknik seçimi, hem çocuğun yaşı hem de tıbbi gereksinimler göz önünde bulundurularak dikkatlice planlanmalıdır.

Referanslar:

1. Sünnet Nedir ve Nasıl Yapılır? Sünnet Teknikleri: 4 Teknik
2. Weiss, H. A., Larke, N., Halperin, D., & Schenker, I. (2010). Male circumcision for HIV prevention: From evidence to action? AIDS, 24(Suppl 4), S144-S152.
3. Morris, B. J., Wamai, R. G., Henebeng, E. B., Tobian, A. A., Klausner, J. D., & Banerjee, J. (2016). Estimation of country-specific and global prevalence of male circumcision. Population Health Metrics, 14(4).
4. Hutcheson, J. C. (2004). Male neonatal circumcision: Indications, controversies, and complications. Urologic Clinics of North America, 31(3), 461-467.
5. Bailey, R. C., Moses, S., Parker, C. B., Agot, K., Maclean, I., Krieger, J. N., … & Ndinya-Achola, J. O. (2007). Male circumcision for HIV prevention in young men in Kisumu, Kenya: A randomised controlled trial. The Lancet, 369(9562), 643-656.
6. Larke, N., Thomas, S. L., dos Santos Silva, I., & Weiss, H. A. (2011). Male circumcision and penile cancer: A systematic review and meta-analysis. Cancer Causes & Control, 22(8), 1097-1110.
7. Royal Australasian College of Physicians. (2010). Circumcision of infant males: Information for parents.
8. Morris, B. J. (2007). Why circumcision is a biomedical imperative for the 21st century. BioEssays, 29(11), 1147-1158.
9. Albero, G., Castellsagué, X., Lin, H. Y., Fulp, W., Villa, L. L., Lazcano-Ponce, E., … & Giuliano, A. R. (2014). Male circumcision and the incidence and clearance of genital human papillomavirus (HPV) infection in men: The HIM cohort study. International Journal of Cancer, 134(5), 1252-1260.
10. Tobian, A. A. R., & Gray, R. H. (2011). The medical benefits of male circumcision. JAMA, 306(13), 1479-1480.
11. Rizvi, S. A. H., Naqvi, S. A. A., Hussain, M., & Hasan, A. S. (1999). Religious circumcision: A Muslim view. BJU International, 83(S1), 13-16.
12. Frisch, M., & Earp, B. D. (2018). Circumcision of male infants and children as a public health measure in developed countries: A critical assessment of recent evidence. Global Public Health, 13(5), 626-641.
13. Moses, S., Bailey, R. C., & Ronald, A. R. (1998). Male circumcision: Assessment of health benefits and risks. Sexually Transmitted Infections, 74(5), 368-373.
14. Morris, B. J., Gray, R. H., Castellsagué, X., Bosch, F. X., Halperin, D. T., Waskett, J. H., & Hankins, C. A. (2011). The strong protective effect of circumcision against cancer of the penis. Advances in Urology, 2011.
15. Castellsagué, X., Bosch, F. X., Muñoz, N., Meijer, C. J., Shah, K. V., de Sanjosé, S., … & Moreo, P. (2002). Male circumcision, penile human papillomavirus infection, and cervical cancer in female partners. New England Journal of Medicine, 346(15), 1105-1112.
16. American Academy of Pediatrics Task Force on Circumcision. (2012). Male circumcision. Pediatrics, 130(3), e756-e785.
17. Perera, C. L., Bridgewater, F. H., Thavaneswaran, P., & Maddern, G. J. (2010). Safety and efficacy of nontherapeutic male circumcision: A systematic review. Annals of Family Medicine, 8(1), 64-72.
18. Cooper, D. A., Wodak, A. D., & Kaldor, J. M. (2011). Circumcision for HIV prevention: The evidence is in, and now the work begins. Lancet, 377(9761), 1769-1771.
19. Tobian, A. A., Gray, R. H., & Quinn, T. C. (2010). Male circumcision for the prevention of acquisition and transmission of sexually transmitted infections: The case for neonatal circumcision. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 164(1), 78-84
20. Boyle, G. J., & Hill, G. (2011). Sub-Saharan African randomised clinical trials into male circumcision and HIV transmission: Methodological, ethical and legal concerns. Journal of Law and Medicine, 19(2), 316-334.
21. Tobian, A. A., Serwadda, D., Quinn, T. C., Kigozi, G., Gravitt, P. E., Laeyendecker, O., … & Gray, R. H. (2009). Male circumcision for the prevention of HSV-2 and HPV infections and syphilis. New England Journal of Medicine, 360(13), 1298-1309.
22. Meel, B. L. (2005). Male circumcision: An HIV prevention strategy that has come out of the closet. Southern African Journal of Epidemiology and Infection, 20(3), 84-87.
23. Tobian, A. A., & Kacker, S. (2014). Male circumcision: An overview of the evidence from systematic reviews and meta-analyses. The Lancet Global Health, 2(12), e715-e716.
24. Siegfried, N., Muller, M., Deeks, J. J., & Volmink, J. (2009). Male circumcision for prevention of heterosexual acquisition of HIV in men. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2, CD003362.
25. Baeten, J. M., Donnell, D., Kapiga, S. H., & Celum, C. (2012). Male circumcision and risk for HIV among men receiving serodiscordant partners: A prospective cohort study. PLOS Medicine, 9(11), e1001384.
26. World Health Organization. (2007). Male circumcision: Global trends and determinants of prevalence, safety and acceptability. WHO Report.
27. Gray, R. H., Kigozi, G., Serwadda, D., Makumbi, F., Watya, S., Nalugoda, F., … & Wawer, M. J. (2007). Male circumcision for HIV prevention in men in Rakai, Uganda: A randomised trial. The Lancet, 369(9562), 657-666.
28. American Urological Association. (2012). Circumcision Policy Statement. AUA Report.
29. Waskett, J. H., & Morris, B. J. (2007). How the circumcision solution in Africa will reduce HIV infections, improve women’s health, save lives, and billions of dollars. Future HIV Therapy, 1(4), 271-277
30. https://scholar.google.com/
31. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
32. https://www.researchgate.net/
33. https://www.mayoclinic.org/
34. https://www.nhs.uk/
35. https://www.webmd.com/