Çocuklarda Uyurgezerlik Nedir? (Somnambulizm)

Uyurgezerlik (somnambulizm), çocuklar arasında yaygın görülen bir uyku bozukluğudur. Kişinin uyku esnasında bilinçsiz bir şekilde yataktan kalkıp dolaşması, çeşitli eylemlerde bulunmasıyla karakterize edilir. Çoğunlukla derin uyku sırasında meydana gelir ve çocuklarda yetişkinlere oranla daha sık görülür. Bu durum, ebeveynler için oldukça endişe verici olabilir, zira çocuklar bilinçsiz bir şekilde evde ya da dışarıda tehlikeli durumlarla karşılaşabilir. Sıklıkla çocukluk döneminde başlar ve genellikle ergenlik dönemine kadar devam eder.

Çocuklarda Uyurgezerlik Nedir? (Somnambulizm)

Uyurgezerlik genellikle 5 ila 12 yaş arası çocuklarda daha sık görülür ve zamanla azalarak kaybolma eğilimindedir. Çocukların yaklaşık %15’inde hayatlarının bir döneminde en az bir kez atak görülmektedir. Ancak, bu durum sürekli hale geldiğinde ve sıklığı arttığında dikkat edilmesi gereken bir durum haline gelir. Derin uyku sırasında ortaya çıkar ve çocuk bu durumda çevresiyle tam bir etkileşimde değildir. Birçok ebeveyn bu durumu göz ardı edebilir veya hafife alabilir, ancak bazı durumlar ciddi riskler barındırabilir.

Uyurgezerlik, genellikle uykunun üçüncü evresi olan derin uyku sırasında ortaya çıkar. Çocuklar bu esnada yatağından kalkabilir, odasında veya evin başka yerlerinde dolaşabilir. Kimi zaman kapıları açabilir, hatta evin dışına çıkabilirler. Bu süreçte çocuk, bilincinde olmadığı için yaptığı hareketlerin farkında değildir ve uyandıktan sonra bu durumu hatırlamaz. Uyku bozukluğu olarak kabul edilse de çoğunlukla kısa sürelidir ve çocukların büyüme sürecinde düzelir.

Uyurgezerlik yaşayan çocukların çoğu bu durumdan rahatsız olmaz ve genellikle uykularına devam eder. Ancak, bazı durumlarda ciddi yaralanmalara veya tehlikeli kazalara neden olabilir. Özellikle merdivenlerden düşme, camdan atlama gibi riskli durumlar göz önünde bulundurulduğunda,  mutlaka dikkate alınmalı ve tedavi edilmelidir. Genellikle zararsız bir durum olarak görülse de bazı çocuklarda tedavi gerektiren altta yatan başka bir sorun olabilir. Bu yüzden uyurgezerlik hakkında bilinçli olmak, erken müdahale ve önlem almak oldukça önemlidir.

Çocuklarda Uyurgezerlik Nedir?

Uyurgezerlik, bireyin derin uyku sırasında bilinçsizce hareket etmesi, yürümesi veya başka aktivitelerde bulunması durumudur. Genellikle kısa süreli olan bu epizodlar sırasında kişi gözleri açık olmasına rağmen etrafındaki olaylara karşı tepkisizdir. Uyurgezerlik epizodu geçiren çocuklar, bu süreçte yaptıkları hareketleri hatırlamazlar. Genellikle gecenin ilk yarısında derin uykuda meydana gelir ve birkaç dakika ile yarım saat arasında sürebilir. Bu esnada çocuk, dışarıdan uyanık gibi görünebilir; gözleri açık, yüz ifadesi normaldir. Ancak, bu bir bilinç hali değildir ve çocuk etrafındaki olayları hatırlamaz.

Çocuklarda Uyurgezerlik Belirtileri

Uyurgezerliğin belirtileri genellikle uyku sırasında gerçekleşen bilinçsiz davranışlarla kendini gösterir. Çocuk, yatağından kalkıp ev içinde dolaşabilir, eşyaları yerinden oynatabilir, hatta bazı durumlarda evin dışına çıkmaya çalışabilir. Uyurgezerlik sırasında çocuklar gözlerini açabilir, ancak tamamen bilinçsiz oldukları için sorulara yanıt vermezler ya da anlaşılmaz bir şekilde konuşabilirler. Uyurgezerlik epizodları genellikle kısa sürer ve çocuk yeniden yatağına dönüp uykuya dalar.

Başlıca belirtiler şunlardır:

• Uykuda kalkma ve dolaşma: Çocuk yataktan kalkar ve evde dolaşmaya başlar. Bazı durumlarda bu yürüyüşler tehlikeli hale gelebilir.
• Anlaşılmaz konuşmalar: Uyurgezerlik sırasında çocuklar bazen anlamsız kelimeler mırıldanabilir ya da anlamsız cümleler kurabilir.
• Gözlerin açık olması: Uyurgezerlik sırasında çocukların gözleri genellikle açık olur. Ancak bakışları boş, etraflarındaki olaylara ilgisizdir.
• Hatırlamama: Uyurgezerlik epizodundan sonra çocuk, yaşananları hatırlamaz. Uyandığında neler olduğunu sorduğunuzda, hiçbir şey hatırlamadığını ifade edebilir.
• Yatakta oturma: Bazı çocuklar yataktan kalkmadan yalnızca oturup belirli bir noktaya bakarak durabilir.

Çocuklarda Uyurgezerlik Nedenleri

Uyurgezerliğin nedenleri tam olarak anlaşılamamıştır, ancak genetik ve çevresel faktörlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıktığı düşünülmektedir. Çocukluk döneminde yaygın olan bu durumun başlıca nedenleri şunlardır:

• Genetik Yatkınlık: Aile geçmişi önemli bir risk faktörüdür. Ebeveynlerinden biri veya her ikisi de uyurgezerlik geçmişine sahip olan çocuklarda bu durum daha sık görülmektedir.
• Uyku Düzeni Bozuklukları: Uykusuzluk, düzensiz uyku saatleri ya da gece boyunca sık sık uyanmalar uyurgezerliği tetikleyebilir. Çocuğun derin uykusunun sık bölünmesi, atakların ortaya çıkma olasılığını artırabilir.
• Stres ve Kaygı: Özellikle okul dönemi gibi çocukların yoğun stres ve kaygı yaşadığı dönemlerde ataklar sıklaşabilir. Çocuğun duygusal baskı altında olduğu durumlar, bu durumu tetikleyebilir.
• Ateşli Hastalıklar: Yüksek ateşli hastalıklar sırasında uyurgezerlik daha sık görülebilir. Ateş, uyku düzenini bozarak ataklara neden olabilir.
• Yorgunluk: Fiziksel ve zihinsel aşırı yorgunluk, uyurgezerliği tetikleyebilir. Çocuğun fazla yorulması, derin uykuya daha hızlı geçmesine ve bu süreçte uyurgezerlik yaşamasına yol açabilir.

Tanısı

Uyurgezerlik tanısı genellikle klinik bulgulara dayanarak konur. Bir çocuğun uyurgezer olup olmadığını belirlemek için bir uyku uzmanına başvurulması gerekebilir. Tanı sürecinde doktor, çocuğun uyku düzenini, gece uyanışlarını ve uyurgezerlik epizodlarını değerlendirmek için detaylı bir öykü alır. Ebeveynlerin, çocuğun gece davranışlarını dikkatli bir şekilde gözlemlemeleri ve not almaları önemlidir.

Uyurgezerlik tanısı koymak için aşağıdaki yöntemler kullanılabilir:

• Detaylı Uyku Öyküsü: Çocuğun uyku düzeni, yatma ve uyanma saatleri, gece boyunca olan uyanışları ve uyurgezerlik epizodları hakkında ebeveynlerden bilgi alınır.
• Uyku Testleri (Polisomnografi): Eğer uyurgezerlik şiddetli veya sürekli hale geldiyse, polisomnografi gibi uyku laboratuvarında yapılan testlerle çocuğun uyku sırasındaki beyin aktiviteleri, solunum ve kalp atış hızı gibi fizyolojik değişiklikler ölçülebilir.
• Uyku Günlüğü: Ebeveynlerin çocuğun uyku düzenini ve gece yaşadığı uyurgezerlik epizodlarını kaydetmeleri, tanı sürecinde önemli bilgiler sunar.

Çocuklarda Uyurgezerlik Tedavisi

Çocuklarda uyurgezerlik genellikle yaşla birlikte kendiliğinden düzelebilen bir durumdur. Çoğu çocuk, ergenlik dönemine yaklaştıkça atak yaşamayı bırakır. Ancak, uyurgezerlik ciddi bir hal aldığında veya çocuk için tehlike arz eden durumlar ortaya çıktığında, tedavi gerekebilir. Uyurgezerliğin tedavisi, çocuğun uyku düzenini iyileştirmeye ve altta yatan nedenleri ortadan kaldırmaya yönelik yöntemlerden oluşur. Tedavi planı, atakların sıklığına, şiddetine ve çocuğun yaşamını nasıl etkilediğine bağlı olarak belirlenir.

1. Uyku Hijyeninin Sağlanması

Uyurgezerliğin tedavisinde ilk ve en önemli adım, uyku hijyeninin sağlanmasıdır. Uyku hijyeni, sağlıklı bir uyku düzeni oluşturmak için alınan önlemler bütünüdür. Uyurgezerlik genellikle düzensiz ve yetersiz uyku alışkanlıklarından kaynaklanır, bu nedenle çocuğun uyku kalitesini artırmak atakları azaltmada etkili olabilir. Uyku hijyenini sağlamak için şu adımlar önerilir:

• Düzenli Uyku Programı: Çocuğun her gün aynı saatte uyuması ve uyanması, uyku düzeninin oluşturulmasına yardımcı olur. Haftanın her günü, hafta sonları da dahil olmak üzere, uyku ve uyanma saatlerinin sabit tutulması atakları azaltabilir.
• Rahatlatıcı Uyku Ortamı: Çocuğun yatak odası sessiz, karanlık ve serin olmalıdır. Uyku öncesinde odanın havalandırılması, gürültü ve ışık kaynaklarının en aza indirilmesi önemlidir. Ayrıca, çocuğun uyuduğu yatak rahat ve uygun olmalıdır.
• Uyku Öncesi Rutinler: Uykuya geçmeden önce rahatlatıcı aktiviteler yapmak, çocuğun derin uykuya daha kolay geçmesini sağlar. Örneğin, yatmadan önce kitap okumak, hafif bir müzik dinlemek veya sıcak bir duş almak çocuğun gevşemesine yardımcı olabilir.
• Kafein ve Şekerden Kaçınma: Çocuklarda kafein tüketimi, uyku düzenini olumsuz etkileyebilir. Kola, çikolata ve kafein içeren içeceklerin uyku saatine yakın tüketilmemesi gerekir. Aynı şekilde, aşırı şeker tüketimi de uyku bozukluklarına yol açabilir.

2. Stres ve Kaygının Yönetimi

Stres, uyurgezerliği tetikleyen önemli faktörlerden biridir. Özellikle okul döneminde, aile içi sorunlarda veya sosyal çevreyle ilgili kaygılar çocuklarda atakları artırabilir. Stresle başa çıkma yöntemlerini öğrenmek, çocuğun rahatlamasına ve uyku düzeninin düzelmesine yardımcı olur.

• Gevşeme Teknikleri: Çocuklara öğretilen basit gevşeme teknikleri, uyku öncesi rahatlamalarını sağlayabilir. Derin nefes alma egzersizleri, kas gevşetme yöntemleri gibi aktiviteler stresin azaltılmasına yardımcı olur.
• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Stresin ciddi boyutlara ulaşması durumunda bilişsel davranışçı terapi, uyurgezerlik tedavisinde etkili bir yöntem olabilir. BDT, çocukların stres ve kaygılarını yönetme becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Aynı zamanda çocukların uyku bozukluğuna neden olan düşünce ve davranışlarını değiştirmek için kullanılan bir terapi yöntemidir.
• Aile Desteği: Ebeveynlerin çocuğa stresle başa çıkmada destek olması çok önemlidir. Aile içi iletişimin güçlü olması, çocuğun kendisini güvende hissetmesini sağlar. Ebeveynlerin çocuklarının duygusal ihtiyaçlarını anlamaları ve onlara güven verici bir ortam sunmaları, atakları azaltabilir.

3. Güvenlik Önlemleri

Uyurgezerlik sırasında çocukların zarar görmemesi için evde bazı güvenlik önlemleri almak önemlidir. Uyurgezerlik atakları sırasında çocuklar bilinçsiz bir şekilde hareket edebildiğinden, düşme, yaralanma gibi kazalar meydana gelebilir. Bu nedenle alınabilecek güvenlik önlemleri şunlardır:

• Yatak Odasının Güvenli Hale Getirilmesi: Çocuğun odasında tehlikeli olabilecek eşyaların kaldırılması gerekir. Kesici aletler, küçük parçalı oyuncaklar veya kolay devrilebilecek mobilyalar uzaklaştırılmalıdır.
• Pencerelerin ve Kapıların Kilitlenmesi: Çocuk uyurgezerlik sırasında pencereleri veya kapıları açarak evden çıkabilir. Bu durumu önlemek için pencerelere ve dış kapılara güvenli kilitler takılması önemlidir. Ayrıca, çocukların kolayca ulaşamayacağı yüksek yerlerde kilitler bulunmalıdır.
• Merdivenlere Bariyer Koyulması: Uyurgezer bir çocuğun merdivenlerden düşmesini önlemek için merdivenlere güvenlik bariyerleri yerleştirilmelidir.
• Alarm Sistemleri: Uyurgezer çocuklar için yatak odası kapısına veya pencereye basit alarm sistemleri yerleştirilebilir. Bu sayede çocuk uyurgezerlik sırasında kapıyı açtığında alarm devreye girer ve ebeveynler çocuğun farkında olmadan evden çıkmasını önleyebilir.

4. Planlı Uyandırma Yöntemi

Planlı uyandırma, uyurgezerlik ataklarını önlemek için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde, ebeveynler çocuğun ataklarının genellikle meydana geldiği saatleri belirler. Ardından çocuk bu saatlerden 15-30 dakika önce hafifçe uyandırılır ve tamamen uyanık hale gelmesi sağlanır. Böylece çocuk yeniden uykuya dalar, ancak bu kez uyurgezerlik atağı geçirmeden uykusunu sürdürür. Bu yöntem, atakların sıklığını azaltmada oldukça etkili olabilir.

5. İlaç Tedavisi

Uyurgezerlik tedavisinde ilaç tedavisi genellikle son çare olarak tercih edilir. Çoğu durumda ilaç kullanımı gerekmez, ancak uyurgezerlik şiddetli hale geldiğinde veya diğer tedavi yöntemleri başarısız olduğunda ilaçlar devreye girebilir. İlaç tedavisi kısa süreli olarak uygulanır ve çocuğun uyku düzenini stabilize etmeye yardımcı olabilir.

• Benzodiazepinler: Uyurgezerlik tedavisinde bazen düşük dozda benzodiazepinler kullanılabilir. Bu ilaçlar, sinir sistemini yatıştırarak çocuğun daha derin ve kesintisiz bir uykuya dalmasını sağlar. Ancak uzun süreli kullanımı önerilmez, zira bağımlılık riski taşır.
• Trisiklik Antidepresanlar: Trisiklik antidepresanlar, bazı uyku bozukluklarının tedavisinde kullanılabilir. Özellikle uyurgezerlik gibi parasomnialarda etkili olabilir. Ancak bu ilaçların yan etkileri ve uzun vadede kullanımı dikkatli bir şekilde izlenmelidir.
• Melatonin: Doğal bir uyku hormonu olan melatonin, uyku düzenini düzenlemede etkili olabilir. Melatonin takviyesi, çocuklarda uyku düzenini iyileştirerek atakların azalmasına katkıda bulunabilir. Melatonin takviyeleri genellikle kısa süreli kullanılır ve doktor gözetiminde alınmalıdır.

6. Davranışsal Terapiler

Davranışsal terapiler, çocuklarda uyurgezerliğin tedavisinde oldukça etkili olabilir. Özellikle uyurgezerlik, stres ve kaygı ile ilişkiliyse, bu terapiler çocuğun uyku düzenini ve genel ruh sağlığını iyileştirmeye yardımcı olabilir. Davranışsal terapiler, çocuğun stresle başa çıkma mekanizmalarını geliştirmeyi ve uyku sırasında yaşanan sorunları azaltmayı hedefler. Bu terapiler genellikle bir uzman gözetiminde yürütülür ve şu yaklaşımlar uygulanabilir:

• Bilişsel-Davranışçı Terapi (BDT): Çocuğun uyurgezerliğe neden olabilecek düşünce ve davranışlarını değiştirmeye odaklanır. Aynı zamanda çocukların stres yönetimi becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur.
• Gevşeme Teknikleri: Uyku öncesi gevşeme teknikleri ve meditasyon, çocuğun rahatlamasını ve uykuya geçişini kolaylaştırabilir. Bu yöntemler, atakları önleyici etki gösterebilir.

7. Aile Eğitimi

Uyurgezer bir çocukla başa çıkmak ebeveynler için zor olabilir. Bu nedenle ailelerin bu durum hakkında bilinçlenmesi ve çocuğa nasıl yaklaşmaları gerektiği konusunda eğitim alması önemlidir. Ebeveynlerin çocuklarına sakin ve destekleyici bir tutum sergilemeleri, çocukların güvende hissetmesini sağlar. Aynı zamanda ailelerin uyurgezerlik hakkında bilgi sahibi olmaları, durumun yönetilmesini kolaylaştırır.

Sonuç

Çocuklarda uyurgezerlik genellikle zararsızdır ve zamanla kendiliğinden geçer. Ancak bu durum, çocukların güvenliği açısından dikkat edilmesi gereken bir sorundur. Uyurgezerlik yaşayan çocukların düzenli bir uyku rutinine sahip olmaları, stresle başa çıkmayı öğrenmeleri ve çevrelerinde güvenlik önlemlerinin alınması önemlidir. Çocuğun ataklarının sıklığı arttığında veya bu durum tehlikeli bir hale geldiğinde, mutlaka bir uzmana başvurulması gerekir.

Referanslar:

1. Çocuklarda Uyurgezerlik Nedir? (Somnambulizm)
2. Mahowald, M. W., & Schenck, C. H. (2005). Insights from studying human sleep disorders. Nature, 437(7063), 1279-1285.
3. Kales, A., Kales, J. D. (1983). Evaluation and Treatment of Somnambulism. Journal of Clinical Psychiatry, 44(9), 365-373.
4. Ohayon, M. M., et al. (1999). Prevalence and comorbidity of sleep disorders in general population. American Journal of Psychiatry, 156(3), 377-382.
5. Guilleminault, C., & Pelayo, R. (2000). Sleep disorders in children. Neurology Clinics, 18(4), 933-957.
6. Pressman, M. R. (2007). Factors that predispose, prime, and precipitate NREM parasomnias in adults: clinical and forensic implications. Sleep Medicine Reviews, 11(1), 5-30.
7. Plazzi, G., et al. (2005). Sleepwalking and other ambulatory behaviours during sleep. Neurological Sciences, 26(3), s186-s192.
8. Schenck, C. H., & Mahowald, M. W. (2003). Parasomnias and their relationship to sleep-wake control. Sleep, 26(2), 199-202.
9. Broughton, R., et al. (1994). Sleep disorders in children: An update. Canadian Journal of Psychiatry, 39(6), 399-404.
10. Thorpy, M. J., & Yager, J. (2001). Diagnosis and Treatment of Parasomnias. Sleep Medicine Clinics, 1(1), 89-98.
11. Mindell, J. A., & Owens, J. A. (2009). A clinical guide to pediatric sleep: Diagnosis and management of sleep problems. Lippincott Williams & Wilkins.
12. Sheldon, S. H., et al. (2005). Parasomnias in childhood. Sleep Medicine Clinics, 1(2), 247-258.
13. Stores, G. (2009). Children’s sleep disorders: a practical guide for professionals. John Wiley & Sons.
14. Tassi, P., & Muzet, A. (2000). Sleep inertia. Sleep Medicine Reviews, 4(4), 341-353.
15. Hobson, J. A. (2005). Sleep is of the brain, by the brain, and for the brain. Nature, 437(7063), 1254-1256.
16. Ferri, R., et al. (2014). Sleep Disorders in Children. Pediatric Neurology, 50(4), 291-298.
17. Dauvilliers, Y., et al. (2013). Childhood parasomnias. Journal of Child Neurology, 28(8), 1107-1115.
18. Walters, A. S., & Silvestri, R. (2000). Sleep disorders in children: A practical guide. Medical Press.
19. Mindell, J. A., et al. (2011). Evidence-based recommendations for behavioral and cognitive interventions for pediatric sleep disturbances. Journal of Clinical Sleep Medicine, 7(5), 413-428
20. https://scholar.google.com/
21. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
22. https://www.researchgate.net/
23. https://www.mayoclinic.org/
24. https://www.nhs.uk/
25. https://www.webmd.com/